PROLOG
Kitel nosi przed wybuchem epidemii.
Ma na sobie białe spodnie, białą bluzę, na nogach białe mokasyny, a do pracy pod izbę wytrzeźwień przy ulicy Kolskiej 2/4 w Warszawie podjeżdża białą maszyną.
Pojazd o trzech kołach ma błyszczące białe błotniki, biały zderzak oraz lśniące jak lód białe reflektory. To pokryta jasnym brezentowym daszkiem dwuosobowa niby-riksza.
Kiedy kierowca parkuje śnieżnobiały wehikuł, ściąga na siebie spojrzenia przechodniów.
Marek Kotański, ubrany na biało, gasi motor i spieszy się do pracy. Ma sprężysty krok, zadziorność w oczach, bystre spojrzenie i wydaje się, że nawet jego blond włosy mają kolor mgły.
W latach sześćdziesiątych XX wieku biały trzykołowy pojazd zastępuje mu samochód. Jeździ nim po mieście z żoną, do pracy i nad polskie morze.
W izbie wytrzeźwień w mieście stołecznym Warszawa przy Kolskiej Kotański pracuje jako psycholog.
Namawia trzeźwiejącego pacjenta, by odstawił alkohol. Kłóci się z pielęgniarzami, którzy kradną pensjonariuszowi to, co mu wyjmują z kieszeni. Gdy pacjent wytrzeźwieje, przeprowadza z nim wywiad na polecenie psychiatry.
Pracownicy izby – ci, którzy skubią klientów – grożą Kotańskiemu, że spuszczą mu kiedyś manto. „Niech magister lepiej uważa, gdy będzie po dyżurze wracał do domu” – ostrzegają. Może dlatego Kotański od razu po pracy wskakuje w swój pojazd.
W budynku przy Kolskiej, w którym mieści się izba wytrzeźwień, znajdują się też poradnia wenerologiczna dla prostytutek oraz eksperymentalny oddział Leczenia Odwykowego dla osób uzależnionych od alkoholu. Jest w nim zatrudniony kolega Kotańskiego ze studiów, początkujący psycholog Wojciech Eichelberger.
Warszawiacy w tamtym czasie piją. W pracy i po pracy, rano i wieczorem, młodsi i starsi, robotnicy, urzędnicy i artyści scen stołecznych. Upijają się, trafiają na odwyk, wychodzą z niego, piją i lądują tam z powrotem. A psychologowie z Kolskiej snują się po oddziałach, bezradni, bo nie znają sposobu na leczenie ludzi uzależnionych od alkoholu.
Nie zna go zresztą nikt w całej Polsce.
Lekarze z oddziału na Kolskiej, podobnie jak personel w szpitalach psychiatrycznych, dopiero próbują wypracować jakieś formy terapii uzależnień. Usiłują leczyć chorych metodą awersji i podają im alkohol w połączeniu ze środkiem wywołującym torsje, by odstraszyć ich od sięgania po kieliszek. Dają im anticol, który ma wywołać wstrząs poprzez nagły wzrost i spadek ciśnienia krwi, albo zapisują esperal[1].
Psycholog z Kolskiej jest wówczas jedynie pomocnikiem psychiatry. Lekarz każe mu zbadać iloraz inteligencji pacjenta, więc psycholog przeprowadza test, zapisuje, podaje wynik. I tyle. Dziękujemy, panie magistrze.
Kotański i Eichelberger, dwudziestoparoletni psychologowie, którzy nie mogą zrealizować się w pracy, zawiązują w tych okolicznościach – jak określa to dziś Eichelberger – „koalicję psychologów frustratów”. W ramach koalicji w dni wolne albo wieczorami omawiają patową sytuację pacjentów oraz własną, topiąc smutki w alkoholu.
I zgrywają się. Łączy ich nie tylko wykształcenie, zamiłowanie do psychologii i praca na Kolskiej – która nie zaspokaja ich ambicji, nie przynosi pieniędzy ani satysfakcji – lecz także skłonność do robienia żartów.
Pewnego dnia po pracy wsiadają na śnieżnobiały wehikuł Kotańskiego i jadą za Warszawę, by odwiedzić znajomych Eichelbergera, którzy mieszkają na wsi w okolicach szpitala psychiatrycznego, a przy okazji są właścicielami konia. Kotański z Eichelbergerem wpadają na pomysł, że zanim przywitają się z gospodarzami, Eichelberger zakradnie się do stajni, Kotański zaś, którego gospodarze nie znają, podjedzie do głównej bramy posesji i wyjdzie im naprzeciw ubrany cały na biało, oznajmi, że szuka chorego, który uciekł z pobliskiego psychiatryka, a ponieważ pacjent lubi konie, możliwe, że przyczaił się gdzieś w pobliżu. I tak też Kotański czyni. Radzi przy tym gospodarzom, by schowali się w domu, bo facet może być niebezpieczny, i obiecuje, że sam pójdzie do stajni, jakby co obezwładni uciekiniera i go stamtąd wyciągnie. Gospodarze, zgodnie z zaleceniami, cofają się do domu, a Kotański wyprowadza zasłoniętego kocem Eichelbergera, żegna się z właścicielami i odjeżdża. Potem już obaj podjeżdżają pod bramę i ponownie pukają do drzwi. I gdy spotykają się w końcu we czworo, mają z tego ubaw.
Kilka lat później Kotański przestaje się zajmować osobami uzależnionymi od alkoholu i zaczyna pracować z narkomanami[2].
Zrzuca wtedy białą bluzę, białe portki i białe mokasyny. Wkłada czarne skórzane spodnie oraz smolistą kurtkę pilotkę, na szyi zawiesza srebrny wisior.
Po kilku latach pracy z osobami uzależnionymi od narkotyków, w drugiej połowie lat siedemdziesiątych, jako psycholog zatrudniony na oddziale szpitala psychiatrycznego Kotański wyprowadza pacjentów z białych szpitalnych sal parę kilometrów dalej, na wieś.
Tym razem się nie zgrywa.
Bo problem narkomanii rozszerza się niczym epidemia. Po przeprowadzce do ośrodka na wsi Kotański rozpoczyna zatem eksperyment, który doprowadzi do rewolucji i przyniesie Polsce skuteczną metodę kuracji osób uzależnionych od narkotyków.
Marek Kotański w swoim mieszkaniu przy ulicy Gdańskiej na warszawskim Żoliborzu, 1981.
TABU
Historia eksperymentu rozpoczyna się w szpitalu psychiatrycznym w Garwolinie.
W 1974 roku w Państwowym Zespole Sanatoriów Neuropsychiatrii Dziecięcej[1] przy alei Armii Czerwonej 11 w mieście, które według miejscowych wzięło nazwę od gawronów zamieszkujących korony drzew okalających osadę, powstaje nowy oddział dla młodych pacjentów uzależnionych od narkotyków.
„Zrywam się – do Mamy! Do Garwolina!” – pisał poeta Miron Białoszewski[2], który po wojnie pędził z Warszawy do mamy żyjącej w tym „miastku nijakim” po wikt i opierunek. Teraz matki z całej Polski wiozą swoje dzieci do miejscowego szpitala na odwyk.
Sanatorium to jedna z dwóch pierwszych placówek w Polsce, które przyjmują na leczenie młode osoby zażywające narkotyki. Oddział dla uzależnionych pacjentów znajduje się tuż przy alei, która prowadzi do szosy w kierunku Lublina. Trafiają tu morfiniści, młodociani nadużywający leków (takich jak na przykład dolargan, pochodna morfiny) czy ci, którzy zamiast z morfiny korzystają z kropli Inoziemcowa na żołądek, zwanych ziomkami.
Na istniejącym od dwóch lat oddziale pracują lekarze, pielęgniarki oraz wychowawcy. Ich zadanie polega na resocjalizacji młodzieży uzależnionej od substancji odurzających lub eksperymentującej z narkotykami.
Młodzież ma jednak personel za nic.
Zdarza się, że dla zabawy pacjenci przywiązują do klamki kabel i gdy któryś z pracowników szpitala otwiera drzwi, zostaje rażony prądem. Wychowawcy nie wytrzymują długo w takich warunkach i wciąż się zmieniają.
O osobach uzależnionych od narkotyków, leczących się w Garwolinie, Kotański dowiaduje się wkrótce po otwarciu oddziału od zaprzyjaźnionej psychiatry Barbary Łysakowskiej. Pracował z nią wcześniej w poradni przy Kolskiej w Warszawie. Kiedy Łysakowska mówi mu, że w Garwolinie jest etat dla psychologa w charakterze wychowawcy, Kotański jedzie zobaczyć oddział.
Co prawda w Polsce „nie ma” ludzi uzależnionych od narkotyków. Narkomania to problem krajów kapitalistycznych, nie socjalistycznych, takich jak PRL – utrzymuje propaganda.
W 1976 roku cenzura zakaże jakichkolwiek publikacji o narkomanii, w kraju jest to temat tabu.
W Polsce trwa wówczas dekada I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka: powstają huty, rosną bloki z wielkiej płyty, ciągną się magistrale kolejowe, łączą się trasy szybkiego ruchu. W tej krainie mlekiem i miodem płynącej, gdzie socjalistyczne państwo „troszczy się” o los młodzieży, nie ma miejsca na narkomanię. Ze statystyk prowadzonych przez Milicję Obywatelską od końca lat sześćdziesiątych XX wieku jasno wynika, że coraz więcej młodych ludzi włamuje się do aptek, kradnie morfinę, psychedrynę czy relanium. Ale n i e m a w Polsce osób uzależnionych od narkotyków.
Kotański spotyka je w sanatorium na dwudziestołóżkowym oddziale piątym.
Na piątce pacjenci po kryjomu odurzają się lekiem na sen o nazwie Glimid.
Eksperymentują z fenmetrazyną (phenmetrazinum), środkiem na odchudzanie zawierającym amfetaminę, zwanym fermą, po którym dostają nerwicy natręctw i pół nocy poprawiają prześcieradło.
Przemycają na oddział ampułki z morfiną.
Piją, tak jak więźniowie, czarną mocną herbatę – czajówę.
Wymieniają się informacjami na temat parkopanu (nazywanego parkanem), leku, który ma łagodzić objawy choroby Parkinsona, ale zażywany w nadmiarze poprawia nastrój i „wzmaga napęd”.
Przede wszystkim zaś piją zupę z maku.
Zaparzają słomę makową z ususzonego maku lekarskiego, z którego pozyskuje się morfinę, i piją zawierający opium wywar albo robią sobie z niego lewatywę. Po zupie czują się dużo lepsi, mądrzejsi i piękniejsi. Wydaje im się, że po jej zażyciu, tak jak po wielu lekach, widzą dalej, ostrzej i głębiej; bez nich są mali, słabi i krusi. – Kiedyś gotowaliśmy z kolegami „zupę” w kuchni na oddziale piątym – wspomina jedna z pacjentek. – Ktoś przyniósł susz i wymyśliliśmy, że ugotujemy ją w lodówce na tak zwaną żyletkę. Niestety następnego dnia pielęgniarka chciała wyjąć coś z lodówki, zobaczyła ulatniającą się parę, zajrzała do garnka i wybuchła afera. Wszyscy, którzy maczali w tym palce, wylecieli wtedy z Garwolina.
Pacjenci na oddziale nie biorą tak zwanej polskiej heroiny, czyli kompotu, bo nie ma jeszcze na ten narkotyk receptury. Przepis, jak wykonać go z maku, zostanie sporządzony dopiero za dwa lata, w 1976 roku. Nie odmawiają jednak, gdy ktoś, kto wraca z Zachodu, proponuje im marihuanę, LSD albo haszysz.
Na początku lat siedemdziesiątych polscy celnicy nie mają pojęcia, co to jest marihuana, i każdy może przywieźć ją sobie do Polski z RFN czy Holandii, wypełniając trawą pół bagażnika.
Najbardziej dostępnym i najpopularniejszym narkotykiem w PRL-u, który można pozyskać w kraju całkowicie za darmo, udając się za miasto i wędrując po polu, jest mak.
Po powrocie z przepustek pacjenci piątki szmuglują na oddział susz z maku albo lekarstwa zawierające opium. Przemycają narkotyki zaszyte w kurtkach, płaszczach i jaśkach, upchane w tubce po paście do zębów czy w butach. Wciągają je na oddział na sznurku, a dziewczyny dodatkowo przynoszą je ukryte w ampułkach w pochwie.
Leżą na oddziale, niby się leczą, ale biorą tu wszystko, co chcą; wszystko, co powoduje przeżycia euforyzujące, jak określają je lekarze.
I poszerzają horyzonty.
Rozmawiają o klubie haszyszowym w dziewiętnastowiecznym Paryżu, słynnym Club des Hashischins w Hôtel de Lauzun. Spotykali się w nim Charles Baudelaire, Alexandre Dumas, Victor Hugo i Théophile Gautier, częstując się miksturą z haszyszu, pistacji, gałki muszkatołowej, muchy hiszpańskiej oraz goździków.
Czytają esej Drzwi percepcji Aldousa Huxleya, który odurzał się peyotlem, i poznają „białe obłędy”, narkotyki z utworów Witkacego.
Studiują Politykę ekstazy, którą napisał o LSD Timothy Leary, amerykański profesor psychologii klinicznej na Uniwersytecie Harvarda.
Roztrząsają, jaką rolę przy produkcji heroiny odegrała firma farmaceutyczna Bayer.
Mówią o ciasteczkach haszyszowych i o historii jazzu, nierozerwalnie związanej z marihuaną.
Rozmawiają o rodzimych narkotykach, bo – jak twierdzą – nie ma pod tym względem lepszej szkoły niż oddział piąty.
– Garwolin to była akademia narkotyzowania się – mówi jeden z pacjentów piątki. – W sanatorium były ciekawostki ze świata i zwierzenia, co kto brał, co kto bierze i co zrobić, żeby też to wziąć.
Pacjenci dyskutują o sporyszu, przetrwalniku pasożytniczego grzyba, który czasem można znaleźć w zbożu i po którego spożyciu sinieją stopy i każdą rzecz widzi się podwójnie, otoczoną blaskiem, jakby się paliła. Mówią, jak, ile i gdzie wstrzykują sobie ampułek relanium. A od 1975 roku instruują się nawzajem, jak suszyć na szybie mleczko z zielonej główki maku, by potem zeskrobać je żyletką.
Nie leczą się, lecz udają. Trudno. W Polsce i tak nie ma narkomanii.
Najpierw odtruwają się na detoksie w pierwszej części oddziału piątego, usuwają z ciała toksyczne substancje, bo od czasu do czasu muszą to zrobić, żeby zmniejszyć tolerancję na narkotyk i wzmocnić organizm. Po przejściu z detoksu nie trwają długo w abstynencji. Biorą narkotyki już w drugiej części piątki, tej prowadzonej przez wychowawców.
Z kolei kiedy zbliża się lato i zakwitają maki, uciekają z sanatorium i znów jadą „na zielone”.
Na polu makowym kładą się w słońcu między łodygami, nacinają zielone niedojrzałe główki makówek i odurzają się świeżym białym mleczkiem jeszcze mocniej niż zupą ugotowaną z suszu. Gdy kończy się sezon na zielone, lądują w Garwolinie na detoksie, by się odtruć i znów stopniowo brać coraz większe dawki i coraz mocniejsze narkotyki. I tak w kółko.
Kotański, który w 1974 roku ogląda oddział piąty, o narkotykach nie wie nic, nie zna przebywających w szpitalu pacjentów i nie rozumie ich eksperymentów ani nałogu. Ma trzydzieści dwa lata, zapał, ambicje oraz aspiracje.
Do tej pory nie zagrzał długo miejsca w żadnym ośrodku i nie spełnił się jako psycholog. Jego współpraca z pacjentami na Kolskiej czy później w Społecznym Komitecie Przeciwalkoholowym, gdzie pokazywał na zdjęciach fioletowe wątroby, próbując ostrzec ludzi przed uzależnieniem – jak przyzna po latach – zdała się na nic. Narkomania, o której dowiaduje się w szpitalu, będzie dla niego nowym wyzwaniem.
W Polsce zjawisko to jeszcze nie występuje na masową skalę. Plagę narkomanii wśród młodzieży wywoła dopiero kompot, który będzie błyskawicznie uzależniał i wyniszczał organizm, ludzie będą padali po nim jak muchy. Epidemia dopiero nadejdzie. Statystyki pokazują jednak, że nadciąga w dość szybkim tempie. W Krakowie w 1968 roku milicja zarejestrowała w kartotece „N”, czyli pod hasłem „narkoman”, tylko siedem osób, w 1974 roku było ich już 473.
Kotański ogląda w Garwolinie dwie części oddziału piątego: detoks, nazywany przez pacjentów białą salą, oraz znajdującą się tuż obok, za przechodnimi drzwiami, część drugą, wychowawczą, na której ma podjąć pracę.
W białej sali, dużym pomieszczeniu z kratami w oknach, pacjenci leżą dwa tygodnie pod opieką lekarzy i pielęgniarek, ubrani w piżamy; z reguły nie przyjmują narkotyków i się odtruwają.
Zmagają się z dolegliwościami, które pojawiają się po odstawieniu morfiny i nadmiaru różnych leków: z biegunką, torsjami i drgawkami. Pocą się, bolą ich mięśnie, kości i stawy, ślinią się i machają w powietrzu nogami. Na skutek skurczu powodującego drżenie nóg unoszą je do góry, jakby chcieli w coś kopnąć. Lekarze i pielęgniarki mówią wtedy, że pacjenci robią rowerki[3].
Kiedy zaczyna się ten powietrzny taniec, do białej sali wchodzi często dyżurująca siostra Marysia i zaczyna masować zwijającym się z bólu pacjentom nogi.
Na detoksie, na którym unosi się zapach potu, pacjenci dostają kroplówki, przyjmują nitrazepam – żółte tabletki na sen, nazywane przez nich enzetami – oraz witaminy, żeby wzmocnić rozregulowany przez narkotyki organizm.
Dwójka, czyli część wychowawcza oddziału, nie ma krat w oknach. Dyżuruje tu tylko jedna pielęgniarka, nie ma stałego grona lekarzy i nieustannie zmieniają się wychowawcy.
W dwójce pacjenci po detoksie mają się oduczać sięgania po narkotyk. To znaczy wychowawcy – psychologowie, pedagodzy, socjologowie i specjaliści od pracy z ludźmi – mają prowadzić z nimi zajęcia i poddawać ich resocjalizacji. Chorzy przebywają w kilkuosobowych pokojach. Do dyspozycji mają kuchnię, stół pingpongowy oraz salę przeznaczoną do pracy grupowej z wychowawcą w czasie jego dwudobowych dyżurów.
Pacjenci wolą jednak spędzać czas w łóżkach, przy zaciągniętych zasłonach w oknach i zgaszonym świetle. Sufitują – tak określi tę czynność Kotański. Patrzą w ścianę albo w sufit i słuchają muzyki.
Nicnierobienie to zajęcie, które lubią najbardziej; mają problem z porannym wstawaniem, odmawiają angażowania się w warsztaty, nie chcą się uczyć i tylko kombinują, jak przemycić narkotyki.
Oddział piąty mieści się na pierwszym piętrze dwupiętrowego budynku sanatorium, to pierwszy obiekt szpitala od strony ulicy, na którą wychodzi część jego okien. Z drugiej strony jest park ze starymi drzewami, po którym grasują gawrony. Każdy może dostać się w pobliże sanatorium, bez problemu przejść przez płot i spod okna podać pacjentom to, czego akurat potrzebują.
Naprzeciwko wejścia na oddział piąty znajduje się pokój pielęgniarek, tuż obok detoks, a w głębi korytarza dwójka.
Na parterze z kolei, pod oddziałem dla osób uzależnionych od narkotyków, leżą mali pacjenci leczeni przez neuropsychiatrów. To dzieci z niepełnosprawnościami, które mają różny kontakt z rzeczywistością; leczący się z narkomanii mówią na nie niemotki.
– Propozycja, by w sanatorium dla dzieci umieścić młodocianych narkomanów, często z wyrokami za włamania do aptek i kradzieże leków, była nowatorska i od początku budziła w kręgach lekarzy kontrowersje – mówi dziś Piotr Jabłoński, dyrektor Krajowego Biura do spraw Przeciwdziałania Narkomanii. – Nikt nie wiedział, czy to jest dobry pomysł i jak się sprawdzi w praktyce. Ryzyko przedsięwzięcia wzięła na siebie lekarka Ewa Andrzejewska, twórczyni tego oddziału, która dostrzegała problem narkomanii wśród dzieci i młodzieży i chciała coś z nim zrobić.
Oddział budzi emocje, ale funkcjonuje, bo Andrzejewska wie, że jest na niego zapotrzebowanie. We wszystkich szpitalach psychiatrycznych w Polsce, które przyjmują toksykomanów/toksyków (w Polsce wszak nie ma narkomanów), na kilkadziesiąt tysięcy osób uzależnionych od narkotyków czeka jedynie dziewięćdziesiąt łóżek[4]. A potrzebujących pomocy jest coraz więcej. W latach 1969–1973 liczba pacjentów zgłaszających się z problemem narkomanii i lekomanii do poradni zdrowia psychicznego wzrosła aż pięciokrotnie, a zgłaszających się do szpitali psychiatrycznych – trzykrotnie.
Z narkotykami styka się już młodzież szkolna, która odurza się lekami; uczniowie zaczynają tworzyć nową subkulturę lekową. Pojawia się pozująca na hipisów „bananowa” młodzież. W USA o takiej młodzieży, która pochodzi w większości z zamożnych domów, mówi się Plastic Hippies, a w Polsce nazywa się ją niedzielnymi hipisami.
Uzależnieni od lekarstw i narkotyków podrabiają recepty i fałszują pieczątki lekarskie, wynoszą leki z zakładów Zjednoczenia Przemysłu Farmaceutycznego „Polfa”, największego w kraju odbiorcy maku, ze szpitali, z przychodni zdrowia, z gabinetów lekarskich, z karetek pogotowia, magazynów przyszpitalnych i aptek. Kradną morfinę z tratw ratunkowych i ze statków, na przykład w porcie w Gdańsku.
Wchłaniają opary powstałe w czasie polewania wrzątkiem rozsypanego w wannie proszku do prania Omo, E i Ixi, wdychają płyny do wywabiania plam typu wybielacz Tri. Kombinują z roślinami, ziołami i grzybami, które suszą, gotują albo żują. Odurzają się oparami palonej pszenicy czy naparami z kaktusów lub kropli do oczu.
W Polsce „nie ma narkomanii” i każdy, kto zasugeruje w prasie, że jest inaczej, może mieć kłopoty. W tajnych raportach organów bezpieczeństwa jednak od początku lat siedemdziesiątych poświęca się temu zagadnieniu całkiem sporo miejsca.
„Dnia 30.V.1971 r. uległ ciężkiemu zatruciu «Parkopanem» uczeń Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Zakrzewskiej – Krzysztof B.” – zanotowała milicja w Warszawie. – Parkopan otrzymał od Jolanty C. lat 16, zam. w Warszawie, [...] i Bożeny G. lat 16, uczennicy Szkoły Podstawowej nr 268”. Albo: jesienią 1970 roku „nieletni – Marek D. zam. w Warszawie przy ul. Mokotowskiej [...], członek jednej z grup «hippies», popełnił samobójstwo przez powieszenie bezpośrednio po intensywnym wdychaniu «Tri»”[5].
„Śmiertelność wśród narkomanów jest duża”[6], twierdzi doktor Ewa Andrzejewska, twórczyni oddziału piątego, bo o narkomanii w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych zaczynają rozmawiać lekarze nie tylko między sobą, lecz także z milicją. Andrzejewska tłumaczy, że zgon następuje wskutek wyniszczenia organizmu, przedawkowania albo „zamachu samobójczego w chwili depresji”[7].
„Leczenie narkomanii jest bardzo trudne – przyznaje. – Dotychczasowe wyniki różnego rodzaju kuracji odwykowych i resocjalizacyjnych u nas i na świecie nie są zachęcające ani nie budzą optymizmu. Niektórzy wątpią, czy w ogóle można młodocianego narkomana wyleczyć. Są uzasadnione obawy, że psychiczna zależność od narkotyku pozostaje na całe życie”[8].
W 1973 roku, po odkryciu skali zjawiska fałszowania recept lekarskich, władze wprowadzają w kraju różowe blankiety na środki odurzające. Odtąd można je kupić tylko w wybranych aptekach.
Narkomani poszukują więc składników, zamienników lub nowych środków. Dlatego zaczynają chodzić „na zielone”, czy wstrzykują sobie w większej ilości „ziomki”[9]. Te ostatnie są dostępne w Polsce w każdej aptece. Podgrzewa się je na łyżce nad świeczką i po odparowaniu pozostaje opium, które się łyka albo wstrzykuje.
Prażą oprócz tego skórki od bananów, wierząc, że uzyskają w ten sposób substancję psychoaktywną, wykorzystują halucynogenny sporysz czy bedłkę, a nawet podkradają z zoo gówno nosorożca[10]. – Eksperymentowałem ze sporyszem i różnymi roślinami, zanim jeszcze miałem kłopot, by kupić morfinę – mówi jeden z morfinistów. – Od początku lat siedemdziesiątych chciałem się jednak leczyć. Pragnąłem wyjść z nałogu, miałem wsparcie rodziny i pieniądze i gorączkowo poszukiwałem sposobów na to, by przestać brać. W szpitalach, do których trafiałem, przechodziłem terapię insulinową podobną do elektrowstrząsów, ale to nic nie dawało. Najpierw byłem tam traktowany jednocześnie jak rodzynek i królik doświadczalny, a potem jak menel, bo wiadomo było, że i tak nikt mnie nie wyleczy. Lekarze w prywatnych gabinetach też załamywali ręce. W końcu zacząłem się „leczyć” sam. Alkoholem, który miał mi zastąpić narkotyk, czy metodą „na samochód”. Kupiłem sobie auto, by trzymało mnie w pionie, żebym był trzeźwy i nie brał. Wszystkie te próby kończyły się oczywiście fiaskiem.
W Polsce nie ma wtedy specjalistów od narkomanii. Na konferencji zorganizowanej dla Milicji Obywatelskiej w 1972 roku w Szklarskiej Porębie, poświęconej między innymi przestępstwom związanym z uzależnieniem od lekarstw, głos zabiera psychiatra Zbigniew Thille ze Szpitala Chorób Układu Nerwowego w Lubiążu. Doktor, który przyjmuje na swój oddział młodych Polaków uzależnionych od narkotyków i próbuje z nimi pracować, omawia metody leczenia pacjentów w Europie Zachodniej, ale nie potrafi nic powiedzieć o ich skuteczności. Przyznaje, że „nikt dotąd w naszym kraju nie ma w tej dziedzinie doświadczenia praktycznego”[11]. Nie może więc polecić polskim psychiatrom żadnej z terapii, które stosuje się w zagranicznych ośrodkach leczenia narkomanii.
Kotański w 1974 roku też jest pod tym względem zielony. Nie miał jeszcze okazji – jak Thille czy Andrzejewska – pracować z osobami uzależnionymi od narkotyków, ale po obejrzeniu oddziału piątego decyduje się tam zostać i przyjmuje etat.
Zaczyna dwudobowe dyżury na dwójce jako wychowawca. Zostawia w domu na Żoliborzu żonę i córkę i regularnie przemierza trasę z Warszawy do Garwolina.
Szybko odnajduje się wśród personelu. W szpitalu na detoksie pracuje doktor Łysakowska, a na białej sali Małgorzata Geysmer – jego rówieśniczka, absolwentka Akademii Medycznej w Warszawie, córka byłego właściciela majątku ziemskiego pod Siedlcami, zapalona miłośniczka podróży, znawczyni mody oraz jazzu. Za rok Geysmer wyjdzie w Londynie za Johna Portera, gitarzystę z Walii, który po ślubie przyjedzie z nią z Wielkiej Brytanii do Polski.
Kotański nawiązuje też świetne relacje z innymi wychowawcami. Jest wśród nich psycholog Krzysztof Malarecki, młodszy od Kotańskiego o kilka lat, absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W trakcie studiów wyjechał do Kalifornii, gdzie zbierał informacje o amerykańskich hipisach.
Na początku pracy Kotańskiego w Państwowym Zespole Sanatoriów Neuropsychiatrii Dziecięcej, tuż przed obchodami Święta Pracy, pacjenci z piątki dla żartu zwieszają z okien szpitala zrobiony z prześcieradła transparent z hasłem: „Narkomani z Partią”. Chcą, by zobaczyli go uczestnicy pierwszomajowego pochodu, który tradycyjnie maszeruje przez Garwolin aleją Armii Czerwonej pod szpitalnymi oknami. Zależy im, by uzmysłowić uczestnikom pochodu, kto leczy się w sanatorium.
Pomysł z prześcieradłem nie podoba się Ewie Andrzejewskiej, szefowej nie tylko oddziału piątego, ale też całego zespołu dziecięcych sanatoriów psychiatrycznych w okolicach Warszawy.
W Polsce przecież n i e m a n a r k o m a n ó w.
Kotańskiemu zaś dowcip przypada do gustu; ma – tak jak pacjenci – skłonność do robienia żartów.
Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
