Rodzinne sekrety 1943-1945. Zakładnicy wolności ebook

Wik­to­ria

Nie mogę oddy­chać. Nie potra­fię zapo­mnieć. I nie umiem żyć. Gdyby nie dziecko w moim łonie, pod­ję­ła­bym prost­szą i traf­niej­szą decy­zję. A tak jestem na nie zdana.

W nocy budzę się zlana potem i chyba krzy­czę, bo koło łóżka co rusz poja­wia się zatro­skana mama. Nie chcę jej ze szcze­gó­łami opo­wia­dać, co prze­ży­łam i przez co prze­szłam. To by zruj­no­wało resztki jej spo­koju, wykieł­ko­wa­łyby wyrzuty sumie­nia, że pozwo­liła mi wyje­chać na Wołyń, a i tak nie będzie w sta­nie mi pomóc. Przy­nieść ulgi. Nie potrafi cof­nąć czasu. Nikt nie jest władny tego uczy­nić.

Nie spo­sób opi­sać bólu, jaki czuję po stra­cie Janka. Tak bar­dzo go kocha­łam, kocham… Był mi tak bli­ski. Tro­skliwy, empa­tyczny, przy nim czu­łam, że speł­niają się moje marze­nia, że jestem szczę­śliwa i tym szczę­ściem potra­fię obda­rzać innych.

Prze­ko­nał mnie, że jestem piękna i wyjąt­kowa, a ja dałam się ponieść tej ułu­dzie, z zado­wo­le­niem prze­glą­da­jąc się w lustrze. Przy nim roz­kwi­tłam jako kobieta. Przy nim nabra­łam ochoty, by zostać matką.

A teraz mam w gło­wie tylko obraz jego mar­twych oczu. Myśla­łam, że takie rze­czy już się nie dzieją; wie­dzia­łam, że wojna jest straszna i okrutna, ale nie że aż tak. Sądzi­łam, że sie­kiery, widły i kosy prze­szły do śre­dnio­wiecz­nego lamusa, tym­cza­sem one na­dal są w uży­ciu w dło­niach tej ukra­iń­skiej bru­tal­nej, dzi­kiej bandy, która nie cof­nie się przed niczym.

Nie spo­sób w naj­gor­szych kosz­ma­rach wyśnić tego, przez co prze­szli­śmy. Miej­sce, które wyda­wało się bez­pieczne i spo­kojne, odle­głe od nie­miec­kiego frontu, nie­spo­dzie­wa­nie obna­żyło wła­sne krwawe obli­cze. Pełne nie­na­wi­ści. Prze­po­jone chę­cią zemsty i nie­po­jętą bru­tal­no­ścią.

Nie mogę pojąć, dla­czego sąsiad rzu­cił się na sąsiada. Hubert zapew­niał, że ze wszyst­kimi żyją w zgo­dzie, że są sobie życz­liwi i nie ma zna­cze­nia, jaka krew pły­nie w naszych żyłach: pol­ska, żydow­ska czy ukra­iń­ska.

Tym­cza­sem przy­jaź­nie, soju­sze i sąsiedzka pomoc nie zdały się na nic wobec rewolty, która prze­to­czyła się przez Wołyń. Kie­dyś byłam w nim zako­chana, teraz boję się nawet o nim wspo­mnieć. Nie­na­wi­dzę go. Nie­na­wi­dzę już samego słowa.

Umarła Elżu­nia. Bru­tal­nie zgwał­cona na moich oczach przez trzech osza­la­łych z wście­kło­ści, brud­nych, zapusz­czo­nych i odra­ża­ją­cych Ukra­iń­ców, a potem bez­ce­re­mo­nial­nie zatłu­czona pałką. Nie mogłam jej pomóc.

Ukryta w skrytce na doku­menty w ścia­nie za biur­kiem, wci­ska­jąc pięść do ust, by nie krzy­czeć, mogłam się tylko bier­nie, bez­rad­nie przy­glą­dać przez szcze­linę i modlić, żeby mnie nie dopa­dli, by nie zabili mojego nie­na­ro­dzo­nego dziecka.

Przej­mu­jący wrzask, krzyki, panika, plą­dro­wa­nie domu, nisz­cze­nie wszyst­kiego, co się dało, a potem try­ska­jący w niebo ogień. To upiorne, meto­dyczne i bez­duszne pozba­wia­nie życia moich naj­bliż­szych zlało się w jeden pora­ża­jący okru­cień­stwem obraz, który niczym brudny całun oble­pia mnie w każ­dej minu­cie dnia i bez­sen­nej nocy, nie pozwa­la­jąc otrzą­snąć się z potwor­nego kosz­maru.

Jasiek nie żyje. Mój cudowny, kochany mąż nie żyje. Moja sło­dycz i moje szczę­ście. Moje wszystko. Sens życia i naj­więk­sza, pierw­sza i ostat­nia miłość. Ode­szły też żona Huberta i wszyst­kie jego dzieci.

Nie­spo­dzie­wany atak, poprze­dzony jedy­nie nie­ludz­kim wyciem i wrza­skiem, zastał nas w rado­sny, sło­neczny pora­nek zapo­wia­da­jący piękny, cie­pły dzień. Leże­li­śmy jesz­cze w łóżku, gdy Natka, nasza kucharka, która wstała wcze­śniej, żeby roz­pa­lić w piecu, wpa­dła z krzy­kiem do pokoju:

– Idą! Ucie­kaj­cie! Idą!

Ale nim zro­zu­mie­li­śmy, co się dzieje, było już za późno. Zaspani, w koszu­lach noc­nych, byli­śmy zupeł­nie bez­radni. Dzieci pła­kały i zawo­dziły, a my, kobiety, sta­ły­śmy spa­ra­li­żo­wane stra­chem, nie­zdolne do jakie­go­kol­wiek ruchu.

Z wybi­tych okien posy­pało się szkło. Pochod­nie spra­wiały wra­że­nie, że zalewa nas pie­kielny ogień. Pamię­tam tylko krzyk, nie­sa­mo­wity hałas i bicie serca walą­cego o żebra, które odbi­jało się echem w gło­wie.

Nie było czasu na zasta­no­wie­nie się ani szans na ucieczkę.

– Cho­waj­cie się! Szybko! Cho­lera jasna, gdzie moja broń?!

Pierw­szy otrzeź­wiał Janek i tak jak stał, sko­czył boso po sto­jącą pod ścianą dubel­tówkę. Zanim zdą­żył ją zała­do­wać, roz­legł się łomot, wale­nie do drzwi, które nie­mal natych­miast ustą­piły pod napo­rem i wyle­ciały z zawia­sów, po czym ze zwie­rzę­cym wyciem wpa­dli pierwsi ban­dyci.

W popło­chu, nie myśląc wiele, wci­snę­łam się w skrytkę na doku­menty. Sina ze stra­chu teściowa usi­ło­wała ukryć dzieci w sza­fie, gdy je dopa­dli. Bez opa­mię­ta­nia walili na oślep sie­kie­rami, kłuli widłami. I choć tylko dwóch z całej hordy miało broń palną, wpadł­szy do pomiesz­cze­nia, natych­miast wyce­lo­wali ją w Janka i pocią­gnęli za spu­sty.

Ogłu­sza­jący huk, w pokoju roz­szedł się smród pro­chu. W uszach poczu­łam nie­przy­jemne mro­wie­nie i nie byłam w sta­nie nawet mru­gnąć.

Pamię­tam wiel­kie zdzi­wie­nie, nie­do­wie­rza­nie, które zawład­nęło mną na chwilę, gdy oszo­ło­miona w mor­der­cach roz­po­zna­łam naszych naj­bliż­szych sąsia­dów, braci Gar­ni­ło­wów: Olega i Saszę.

Tych samych, któ­rym zeszłej zimy poma­ga­li­śmy, gdy zabra­kło im mąki na chleb i ziem­nia­ków.

Mój uko­chany nie miał szans. Zgi­nął na miej­scu, kule prze­szyły go na wylot, a strużka krwi pły­ną­cej z ust i spa­zma­tyczne, kon­wul­syjne drgawki stały się prze­ra­ża­ją­cym dowo­dem tego, co się stało.

Oca­le­li­śmy tylko Hubert i ja. Wła­ści­wie nie wiem, czy w takiej sytu­acji można mówić o oca­le­niu, o szczę­ściu prze­ży­cia, bo prze­cież wszystko w nas umarło z chwilą śmierci naj­bliż­szych. Bez tych, któ­rych tak kocha­li­śmy, życie stra­ciło sens. Każdy dzień jest pusty i bez­war­to­ściowy. Jeste­śmy jak wydmuszki: puste, wypa­lone, nie­przy­datne do niczego, a jed­nak na tyle twarde, że kostu­cha omija nas sze­ro­kim łukiem, nie pozwa­la­jąc nam dołą­czyć do uko­cha­nych.

Tak nie można żyć. Tak żyć się nie da.

Nie ma o czym marzyć i nie ma na co cze­kać. Nawet zwy­kła wege­ta­cja wydaje się nad­mier­nym, nie­po­trzeb­nym wysił­kiem.

Hubert nie może sobie wyba­czyć, że aku­rat tego dnia wyru­szył na polo­wa­nie, nim wstał świt. Polo­wał dość regu­lar­nie w oko­licz­nych lasach i jego poranne znik­nię­cie nie było niczym nie­zwy­kłym.

– Gdy­bym tylko był w domu – powta­rzał co rusz, gdy prze­my­ka­li­śmy bocz­nymi dro­gami na zachód, nie­ustan­nie robiąc sobie wyrzuty.

– Niczego byś nie zmie­nił. Było ich ze dwu­dzie­stu, a może i trzy­dzie­stu.

– Zmie­nił­bym! Mia­łem…

– Nic byś nie zro­bił! – tłu­ma­czę z upo­rem, choć mnie samej nie jest łatwo i wie­lo­krot­nie roz­pa­mię­ty­wa­łam, dla­czego nie zda­łam sobie sprawy wcze­śniej, nie prze­wi­dzia­łam. Jak to się stało, że tej nocy tak mocno spa­łam? Dla­czego nad ranem nie poszłam do toa­lety, jak mia­łam to w zwy­czaju?

– Moja kochana…

– Huber­cie, tak nie wolno. Nie obar­czaj się winą.

– Ona by żyła, dzieci by żyły.

W ciągu kilku dni posza­rzały Hubert schudł i zapadł się w sobie. W jego wło­sach poja­wiły się sze­ro­kie siwe pasma, usta spierz­chły, a oczy stały się szkli­ste. Posta­rzał się o dobre kilka lat.

– Mój Janek też. Ale nie mogłeś tego prze­wi­dzieć.

– Nie­po­trzeb­nie ufa­łem ludziom, nie­po­trzeb­nie.

– To byli nasi sąsie­dzi, zna­jomi. Nie spo­sób wszyst­kich podej­rze­wać i uni­kać. Nikt nie był w sta­nie prze­wi­dzieć cze­goś takiego.

– Kazi­mierz mówił, że u nich koło Anto­nówki takie rze­czy już się działy, a ja głupi nie chcia­łem dać wiary.

– Nikt się tego nie spo­dzie­wał, prze­cież żyli­ście obok sie­bie tyle lat!

– Gdy­bym tylko…

– Nie możemy cof­nąć czasu.

– Stra­ci­łem wszyst­kich, któ­rych kocha­łem. Wszyst­kich! – Scho­wał twarz w dło­niach, a jego ramio­nami wstrzą­snął szloch. – Zosta­łaś tylko ty. Gdyby nie poczciwa Nata­sza…

Wzię­łam głę­boki oddech i zdo­by­łam się na odwagę.

– Nie chcia­łam mówić wcze­śniej, bo nie byłam jesz­cze pewna, no i chcie­li­śmy was powia­do­mić wspól­nie…

– Co jesz­cze na nas spa­dło? Boże, mój Boże! Nie zniosę kolej­nego nie­szczę­ścia! – Przyj­rzał mi się uważ­nie. – Nie trzy­maj mnie w nie­pewno…

– Będę miała dziecko – powie­dzia­łam cicho, czer­wie­niąc się.

To bar­dzo dziwne uczu­cie mówić komuś, zwłasz­cza męż­czyź­nie, że jakiś czas temu speł­niło się obo­wią­zek mał­żeń­ski, że zaznało się miło­ści cie­le­snej, a teraz poja­wia się tego kon­se­kwen­cja.

– Naprawdę?

Spra­wiał wra­że­nie, jakby się zasta­na­wiał, czy przy­pad­kiem nie żar­tuję.

– Tak, jestem już pewna. Będę miała dziecko.

– Z Jan­kiem? – zdzi­wił się głu­pio i odru­chowo spoj­rzał na mój jesz­cze nie­spe­cjal­nie wypu­kły brzuch.

– A niby z kim? – Uda­łam, że się obu­rzam i ze śmie­chem szturch­nę­łam teścia w bok. – Oczy­wi­ście, że z Jan­kiem. Będziesz dziad­kiem.

– Prze­pra­szam, że tak głu­pio zapy­ta­łem, ale mnie zasko­czy­łaś! – Jego twarz się roz­pro­mie­niła. – Jestem w szoku! Tego się nie spo­dzie­wa­łem! Mój dzielny, kochany synek byłby ojcem. Dzię­kuję!

Hubert wzru­szył się tak, że łzy popły­nęły mu po policz­kach, a ja zaczę­łam sobie robić wyrzuty, że tak bez­ce­re­mo­nial­nie podzie­li­łam się naj­więk­szą tajem­nicą. Może mogłam pocze­kać na jakiś szcze­gólny moment?

Tylko ile ich jesz­cze przed nami? Zresztą czego mogła­bym się spo­dzie­wać? Wszystko, co ważne, co kocha­łam i czemu ufa­łam, minęło bez­pow­rot­nie.

To była chwila, w któ­rej Hubert zde­cy­do­wał, że musimy się roz­dzie­lić. I mimo moich pro­te­stów i stra­chu przed samotną podróżą, uparł się, że powin­nam wró­cić do rodzi­ców, pod­czas gdy on schroni się u rodziny miesz­ka­ją­cej u pod­nóża Tatr.

Mimo bła­gań, próśb i zakli­nań nie dał się prze­ko­nać, żeby­śmy wspól­nie kon­ty­nu­owali wędrówkę. Moje łzy też nie zro­biły na nim wra­że­nia i tak oto zmu­sił mnie do samo­dziel­nej podróży. A ja po kil­ku­na­stu dniach zna­la­złam się w rodzin­nym domu.

Z tą zasad­ni­czą róż­nicą, że mój dom tym­cza­sem stał się rodzinną posia­dło­ścią innej, w dodatku nie­miec­kiej rodziny.

Wła­sno­ścią Niem­ców, przed któ­rymi ucie­ka­łam we wrze­śniu 1939 roku, przez co nie­świa­do­mie wpa­dłam w ręce Ukra­iń­ców, któ­rzy wyda­wali się dobrymi sąsia­dami.

Pamię­tam, w jakim byłam w szoku, gdy bie­głam przez podwó­rze do domu, a drzwi otwo­rzyła mi nie­znana, pulchna kobieta w bia­łej lnia­nej zapa­sce na bio­drach.

– Tak, słu­cham? – Spoj­rzała na mnie zdzi­wiona, a ja nie byłam w sta­nie wydu­kać ani słowa. – Pani do kogo?

– Ja, ja… wró­ci­łam do domu.

– Tego domu?

– Do rodzi­ców.

– Ale to mój dom – powie­działa twardo, trak­tu­jąc mnie jak intruza.

– Ale tu miesz­kają Zabie­rzyń­scy? Flo­ren­tyna i Kon­stanty?

– Tak, ale teraz to mój dom.

– Wik­to­ria?!

Zwa­biona pod­nie­sio­nymi gło­sami mama sta­nęła w drzwiach, wytrzesz­czyła oczy, po czym zachwiała się na nogach i musiała oprzeć o ścianę, by nie upaść.

– Mamuś! – Padłam w jej ramiona i łka­łam jak mała dziew­czynka. Tak bar­dzo bym chciała, aby wzięła mnie jak daw­niej na kolana i utu­liła, cału­jąc w czu­bek głowy.

Oka­zało się, że w naszym dworku mieszka rodzina Müllerów i że żyjemy na ich łasce. Uspo­ko­iłam się dopiero wtedy, gdy idąc z mamą pod rękę, na podwó­rzu spo­tka­łam naszego poczci­wego Wiśniew­skiego i gdy po chwili zdu­miony ojciec wziął mnie w ramiona. Tak bar­dzo mi ich bra­ko­wało, tak za nimi tęsk­ni­łam.

I nie ma zna­cze­nia, że ktoś inny mieni się wła­ści­cie­lem fol­warku; widok zna­jo­mych twa­rzy i miejsc mnie koi i spra­wia, że po raz pierw­szy od dłu­gich tygo­dni prze­staję się bać.

Wtu­li­łam się w tatkę i pła­ka­łam, łka­łam jak dziew­czynka, która się prze­wró­ciła i zdarła kolano. A potem…

Jak zwy­kle budzę się spo­cona, ską­pana we łzach, z krzy­kiem na ustach, i dłuż­szą chwilę zaj­muje mi zro­zu­mie­nie, gdzie jestem.

Roz­glą­dam się po moim nowym pokoju, a raczej naszym sta­rym pokoju gościn­nym na pię­trze, i nie potra­fię się w tym wszyst­kim odna­leźć.

Z jed­nej strony nie mogę pojąć, jakim cudem żyję, a z dru­giej zro­zu­mieć, jak to moż­liwe, że w jed­nej chwili stra­ci­łam męża, Elżu­nię, nie­za­wodną przy­ja­ciółkę i pod­porę, pełną dobroci teściową i resztę rodziny. Nie­ustan­nie robię sobie wyrzuty i roz­trzą­sam, co mogli­śmy zro­bić, aby unik­nąć tego pie­kła. Nie­po­ję­tej rzezi nie­win­nych ludzi. Star­ców, dzieci i kobiet. Nie­za­an­ga­żo­wa­nych poli­tycz­nie męż­czyzn, chło­pa­ków?

Dla­czego nie dostrze­gli w nas ludzi? Takich samych jak oni. Ludzi, któ­rzy mają uczu­cia, odczu­wają ból i strach? W jaki spo­sób im zagra­ża­li­śmy? Czego się oba­wiali? Albo co chcieli zyskać, pozba­wia­jąc nas życia?

Ni­gdy nie poznam odpo­wie­dzi na żadne z tych pytań. Choć roz­war­stwiam każdą myśl, każde podej­rze­nie, reflek­sję jak włos na czworo, nie zbli­żam się na krok do roz­wią­za­nia zagadki. Do prawdy.

Boże! Dla­czego ja? Dla­czego mnie to spo­tkało?

A wła­ści­wie dla­czego mnie mia­łoby to zło omi­nąć? Albo spaść na innych? Na sąsia­dów czy inne rodziny miesz­ka­jące nie­opo­dal? Nie mogę nawet myśleć o tym, by przy­da­rzyło się to komuś innemu, bo nie spo­sób nikomu życzyć choć ułamka nie­szczę­ścia, które stało się naszym udzia­łem.

Wczo­raj pierw­szy raz poczu­łam ruchy dziecka w łonie. W pierw­szej chwili wzię­łam je za nie­po­ko­jący skręt kiszek, a potem ze zdu­mie­niem poję­łam, że jedyna pamiątka po Janie, jedyny ślad tego, że mi się nie przy­śnił, że był, że kochał… poru­sza się we mnie.

Czy będę miała siłę, odwagę ją albo jego poko­chać? Czy będę dobrą matką? Czy potra­fię zatrosz­czyć się o dziecko? Czy mam prawo takie maleń­stwo uniesz­czę­śli­wiać swoim bólem? Kosz­mar­nym wspo­mnie­niem? Czy ner­wo­wość, zgry­zotę i lęk się dzie­dzi­czy? Czy uda mi się powstrzy­mać rzekę smutku, która nie­ustan­nie prze­pływa przez umysł i wstrząsa cia­łem?

Tyle pytań i żad­nych odpo­wie­dzi.

Zofia

9 wrze­śnia 1943 roku, pochmurna sobota

Zako­cha­łam się. Nie mam wąt­pli­wo­ści, że trze­po­tliwe, ulotne uczu­cie prze­szy­wa­jące ciało dresz­czem jest tym, o czym czyta się z wypie­kami w powie­ściach zaka­za­nych dla panien z dobrego domu. O czym szep­czą sobie przy­ja­ciółki i wresz­cie o czym śni się i marzy.

Ale dopiero gdy sama tego doświad­czam, gdy motyle w moim brzu­chu sza­leją i odbi­jają się od ścian żołądka, nie­śmiało poj­muję, o czym mówiły. To tak cudowny stan, że nie chcia­ła­bym uro­nić z niego ani chwilki.

Każdy dzień jest napięty jak struna.

Żyję w cią­głym ocze­ki­wa­niu, nadziei, nie­pew­no­ści, zasta­na­wia­jąc się, czy on czuje to samo. Czy nie zmie­nił zda­nia? Wresz­cie, czy mi się to wszystko aby tylko nie przy­wi­działo? Drę­czona wąt­pli­wo­ściami, czy mój uko­chany się pojawi, czy odwie­dzi mnie choć na krótko, nie­ustan­nie spo­glą­dam w kie­runku bramy.

Potem poja­wia się lęk. Czy jest bez­pieczny i nic mu nie zagraża? Czy nie dostał nowego roz­kazu i nie wyje­chał? Czy nie został ranny?

Tak bar­dzo go kocham.

Jego cie­płe, czułe, nieco chro­po­wate dło­nie. Otu­la­jący go zapach papie­ro­sów i skro­pio­nego wodą koloń­ską mun­duru. Ciem­no­nie­bie­skie oczy w opra­wie jasnych rzęs, które spo­glą­dają na mnie z czu­ło­ścią, zacie­ka­wie­niem, podzi­wem. A gdy zapew­nia, że jestem speł­nie­niem jego marzeń, czuję się naj­szczę­śliw­sza na świe­cie.

Ze zdu­mie­niem odkry­wam, że przy naszej rodzą­cej się miło­ści cały świat pięk­nieje, trawa jest jakby bar­dziej zie­lona, kwiaty won­niej­sze i bar­dziej kolo­rowe, że jest jakoś milej, łatwiej uśmie­chać się do ludzi. Nawet iry­tu­jąca Wanda jawi się mniej zło­śliwa niż zazwy­czaj. Może Amor zało­żył mi wła­śnie na nos różowe oku­lary i nie powin­nam pod­da­wać się aż takiej eks­cy­ta­cji, ale cie­szę się i napa­wam każdą chwilą.

Nie wszystko jed­nak układa się po mojej myśli i nie wszy­scy są zado­wo­leni z mojego miło­snego odu­rze­nia, w któ­rym snuję się po obej­ściu.

Dziś rano zaraz po śnia­da­niu odby­łam z mamą kolejną nie­przy­jemną roz­mowę.

Jest pełna nie­po­koju i jak ni­gdy odwo­łuje się do swo­jego doświad­cze­nia i złych prze­czuć. Chce mnie ochro­nić. Tylko nie wiem przed czym albo przed kim.

Nie mam siły jej tłu­ma­czyć, że nasza miłość jest praw­dziwa, trwała, że nie ma takiej siły, która by nas roz­dzie­liła. Mama upiera się przy swoim, powta­rza­jąc co rusz to samo:

– Bądź ostrożna.

– Mamo, jestem – bur­czę nadą­sana.

– Tak ci się tylko wydaje. Ludzka cie­ka­wość może cię zgu­bić. – Zagniata cia­sto na chleb, pozor­nie sku­piona na stol­nicy, ale wiem dosko­nale, że po pro­stu nie chce spoj­rzeć mi w oczy.

Zupeł­nie nie poj­muję, dla­czego ma do mnie tak nie­wiel­kie zaufa­nie.

Jestem bar­dzo cie­kawa, czy gdyby dziad­ko­wie nie akcep­to­wali ojca, tak łatwo by odpu­ściła. Poza tym w żad­nym mał­żeń­stwie nie ma gwa­ran­cji, że będzie szczę­śliwe do gro­bo­wej deski. Więc po co zadrę­czać się na zapas?

– Mamuś, wiem, uwa­żamy.

– Rozu­miem, że pod pre­tek­stem odwie­dza­nia naszej Erny, która jest sio­strą jego zna­jo­mego, daje sobie prawo bywa­nia w majątku. Robi to zbyt czę­sto, a tym samym, nie daj Boże, kogoś może to zain­te­re­so­wać.

– Wiemy, co robimy – mówię sta­now­czo.

– A ja jestem prze­ko­nana, że popeł­niasz wielki błąd. Zauro­cze­nie to jesz­cze nie zako­cha­nie, a zako­cha­nie to nie miłość. Zoba­czysz: zabawi się tobą, znu­dzi i porzuci przy pierw­szej oka­zji.

– On taki nie jest! – wołam obu­rzona, się­ga­jąc do kosza po jabłko.

– Skąd ta pew­ność?

– Mamo, czy ty musisz widzieć wszystko w czar­nych bar­wach i zakła­dać naj­gor­sze?

– Przy­naj­mniej życie mnie nie roz­cza­ro­wuje, a im mniej od niego ocze­kuję, tym bar­dziej zaska­kuje mnie dobrymi rze­czami.

– Choć raz uwierz i mi zaufaj. Czuję całą sobą, że to męż­czy­zna mojego życia.

– Cie­kawe, czy on czuje to samo.

– Tak.

– Dro­gie dziecko, jesteś naiwna.

Nie­na­wi­dzę, jak mówi do mnie „dro­gie dziecko”, i odru­chowo naje­żam się.

– Może tak, a może nie. Jesz­cze się prze­ko­nasz, że to ja mam rację.

– A nie prze­szka­dza ci to, że jest Niem­cem?

– Nikt nie wybiera, gdzie się uro­dzi. I nie, nie prze­szka­dza mi, że jest Niem­cem.

– I wła­śnie tego oba­wiam się naj­bar­dziej.

– A czy to jego wina, że wybu­chła wojna? Że powo­łali go do woj­ska? Chyba wiesz, że nie miał wyj­ścia? Ale nikogo nie zabił i gdyby mógł, wró­ciłby do sie­bie! My też nie zakła­da­li­śmy, że zamiesz­kamy kątem we wła­snym domu! Zro­zum wresz­cie, mamo, że to nie był jego wybór.

– Tak się mówi, ale Niemcy jakoś ule­gli cza­rowi Hitlera i szybko uwie­rzyli, że są lepsi od innych.

– Nie wszy­scy!

Złosz­czę się coraz bar­dziej i uświa­da­miam sobie, że nie­stety nie prze­ko­nam jej do swo­ich racji. Że ona nie zro­zu­mie, ba, nawet nie podej­mie próby zro­zu­mienia sytu­acji, w któ­rej się zna­la­złam. Że miłość nie dość, że nie wybiera, to w dodatku może mieć różne smaki i odcie­nie.

A jeśli sądzi, że nie wola­ła­bym, aby Luca był Pola­kiem, to się myli. Tak nie jest, trzeba to zaak­cep­to­wać i nauczyć się z tym żyć.

Jak zwy­kle w sobotę po połu­dniu pie­czemy keks według prze­pisu Erny, który ponoć odzie­dzi­czyła po matce. Pełen cyna­monu i baka­lii.

Jestem wdzięczna, że Erna pozwala upiec blaszkę słod­kiego przy­smaku rów­nież dla nas.

W sumie jak na Niemkę nie jest naj­gor­sza, choć oczy­wi­ście miewa też muchy w nosie. Wtedy staje się opry­skliwa i trak­tuje nas z góry, ale na szczę­ście zda­rza jej się to bar­dzo rzadko. Poza tym jest zło­wrogo pedan­tyczna.

Mogłaby całymi dniami puco­wać dom i podwó­rze. Układa wszystko sta­ran­nie w kosteczkę albo pod rząd w szu­fla­dach i na pół­kach, co rusz spraw­dza­jąc, czy ktoś jej ładu nie zbu­rzył. I to jedna z nie­wielu rze­czy, która tak wypro­wa­dza ją z rów­no­wagi, że jest w sta­nie ścierką zdzie­lić intruza. Lepiej wtedy scho­dzić jej z drogi. Jej zami­ło­wa­nie do porządku prze­kłada się na to, że wiecz­nie cho­dzi za mną i spraw­dza, czy doczy­ści­łam wszyst­kie zaka­marki i dopeł­ni­łam swo­ich obo­wiąz­ków z peł­nym zaan­ga­żo­wa­niem i sta­ran­no­ścią, co dopro­wa­dza mnie do szału, bo nie­na­wi­dzę być kon­tro­lo­wana.

„Chłop pol­ski przy­stą­pił znów do swej pracy poko­jo­wej, pod­czas gdy czołgi nie­miec­kie posu­wają się naprzód”, „Ilu­stro­wany Kurier Pol­ski”, 13 paź­dzier­nika 1939

Z dru­giej strony nie poj­muję, jak to moż­liwe, że tak dba­jąc o dom, zupeł­nie nie dba o sie­bie. Z tego, co zaob­ser­wo­wa­łam, rodzina, mimo że ma do dys­po­zy­cji wygodną łazienkę, kąpie się tylko raz w tygo­dniu, a obłok spe­cy­ficz­nego smrodku z wio­dącą nutą potu unosi się nad nimi. Swoje spo­ra­dycz­nie myte i tym samym tłu­ste włosy Erna co rano upina w sztywny pre­cel na karku, a pra­nie robi od wiel­kiego dzwonu, wycho­dząc z zało­że­nia, że jeśli czło­wiek uważa, to nie bru­dzi się zbyt­nio. A prane zbyt czę­sto rze­czy nisz­czą się za szybko, więc wro­dzona oszczęd­ność i gospo­dar­ność nie pozwa­lają jej nie­po­trzeb­nie trzeć odzieży na tarze w balii peł­nej mydlin.

– On taki nie jest! – powta­rzam z upo­rem.

– Oni wszy­scy są tacy sami! Dziecko, co ty w ogóle o nim wiesz?

– Powie­dział…

– Powie­dział! – pry­cha lek­ce­wa­żąco – Wiesz tylko tyle, ile ci powie­dział! A mógł naopo­wia­dać nie­stwo­rzo­nych rze­czy. Jaką masz gwa­ran­cję, że gdzieś tam, w tej całej Rze­szy, nie cze­kają na niego żona z dziec­kiem na ręku? No, jaką?

– Luca nie jest taki. – Jej słowa budzą nie­po­kój, ale idę w zaparte, odno­to­wu­jąc z tyłu głowy, że na wszelki wypa­dek powin­nam go o to zapy­tać.

– Dziew­czyno, obyś się nie spa­rzyła, nie roz­cza­ro­wała!

– Mamo, prze­cież on nawet o was się trosz­czy. – Zmie­niam tok roz­mowy. – Nie pamię­tasz, jak ostat­nio przy­niósł wore­czek praw­dzi­wej kawy, a wcze­śniej kieł­ba­ski? Zresztą powie­dział, że gdy­by­śmy cze­goś potrze­bo­wali, to mamy mu dać znać. To cię nie prze­ko­nuje? Sama powiedz!

– Nie ma zna­cze­nia, kto z darami przy­cho­dzi…

– Bła­gam cię, jak zwy­kle try­wia­li­zu­jesz!

Schy­lam się po kilka kan­dy­zo­wa­nych skó­rek poma­rań­czy, które nie wie­dzieć kiedy wylą­do­wały na kuchen­nej wypu­co­wa­nej do gra­nic moż­li­wo­ści pod­ło­dze, i przy oka­zji ukrad­kiem wkła­dam jedną do ust.

– Bo w prze­ci­wień­stwie do cie­bie znam życie!

– Mamo, to pozwól i mnie je poznać! – Wywle­kam naj­cięż­sze działa.

– Zrobi wszystko, żeby cię zba­ła­mu­cić!

– Jak możesz tak mówić? Nie jestem pierw­sza lep­sza i potra­fię o sie­bie zadbać! Nie musisz się mar­twić.

– Oby, moje dziecko, oby. Ufam ci, ale z męż­czy­znami róż­nie bywa. Pro­szę, bądź ostrożna. Im tylko jedno w gło­wie. – To mówiąc, cienką war­stwą masła sma­ruje dokład­nie bla­chę i opró­sza ją mąką, by za chwilę prze­ło­żyć do niej cia­sto.

– Dobrze. – Prze­wra­cam oczami, marząc, aby wresz­cie skoń­czyła tę poga­dankę.

– Z ojcem jeste­śmy zda­nia, że przez wzgląd na bez­pie­czeń­stwo swoje i rodziny rzecz jasna powin­naś jak naj­szyb­ciej zakoń­czyć tę zna­jo­mość. – Zama­szy­ście dorzuca do cia­sta rodzynki. – Masz poję­cie, że jeśli was przy­ła­pią, grozi mu stry­czek, a tobie śmierć pew­nie przez publiczne roz­strze­la­nie? Nie prze­ży­ła­bym cze­goś takiego! Wystar­czy, że Wik­to­ria prze­szła przez nie­wy­obra­żalne pie­kło, nie mogę cię stra­cić!3

– Widzisz, mamo, tak na mar­gi­ne­sie: z tat­kiem pozwo­li­li­ście Wiki zwią­zać się z dopiero co pozna­nym męż­czy­zną, wyje­chać na drugi koniec Pol­ski, zaufa­li­ście jej i nie sta­wa­li­ście na dro­dze ich miło­ści. A mnie robisz uwagi.

– To była zupeł­nie inna sytu­acja! I Janek nie był Niem­cem!

– Miłość nie wybiera!

– Może i nie wybiera, ale nie­kiedy też naj­wy­raź­niej zaśle­pia. – Spo­gląda na mnie z poli­to­wa­niem. – Poza tym Kon­stanty zna ojca Janka. Hubert jest jego przy­ja­cie­lem i Kostek wie, że to porządna rodzina. Janowi i Wik­to­rii za ich zwią­zek nie gro­ziła śmierć! Choć nie ukry­wam, że wszystko wyda­rzyło się zbyt szybko, pew­nie w innych oko­licz­no­ściach zażą­da­li­by­śmy dłuż­szego okresu narze­czeń­stwa i wypra­wili wesele z praw­dzi­wego zda­rze­nia…

– Mamo, czy ty się sły­szysz? Miało być tak dobrze, bez­piecz­nie, i się skoń­czyło? Wiel­kim dra­ma­tem.

– Tego nikt nie mógł prze­wi­dzieć!

– Oczy­wi­ście. Tak samo nie jesteś w sta­nie prze­wi­dzieć, co mnie spo­tka – wołam try­um­fu­jąco. – Może będę miała wię­cej szczę­ścia? Kto wie?

– O czym wy w ogóle roz­ma­wia­cie? Słu­cham od jakie­goś czasu i niczego nie rozu­miem! O miło­ści? – Wanda jak zwy­kle poja­wia się zni­kąd.

Smar­kula naj­wy­raź­niej musiała pod­słu­chi­wać pod drzwiami, bo teraz patrzy na nas wyzy­wa­jąco, doma­ga­jąc się wta­jem­ni­cze­nia w temat dys­ku­sji.

– O niczym! Nie twoja sprawa! – war­czę wście­kła, bo jak zwy­kle nie dokoń­czę poga­wędki z mamą i nie prze­ko­nam jej do swo­ich racji.

– Zosiu, bądź mil­sza dla sio­stry! – Mama spo­gląda na mnie z przy­ganą, otrze­pu­jąc ręce z mąki.

– Nie zamie­rzam!

– Zofia, przy­wo­łuję cię do porządku.

– Zako­cha­łaś się? – dopy­tuje bez­czel­nie Wanda.

W ostat­nich tygo­dniach, wyko­rzy­stu­jąc sła­bość mamy i to, że zamar­twia się o Wik­to­rię, zro­biła się jesz­cze bar­dziej docie­kliwa i wredna. Przy­ła­pa­łam ją też, jak o czymś szep­tała z Erną. Mam nie­od­parte prze­czu­cie gra­ni­czące z pew­no­ścią, że gdyby tylko mogła, podzie­li­łaby się z Niemką naszymi naj­więk­szymi tajem­ni­cami, chcąc zaskar­bić sobie jej sym­pa­tię.

Tylko dla­czego? Co w Ernie tak pociąga sio­strę? Ta obca kobieta, ku zasko­cze­niu wszyst­kich, stała się jej men­torką i powier­niczką. Czym jej tak impo­nuje? Prze­cież to się kupy nie trzyma!

– Nie twój inte­res, a jeśli już jesteś tak bar­dzo cie­kawa, to powiedz mi, w kim niby mogła­bym się zako­chać? No w kim?

– W Han­sie Müllerze? Musisz przy­znać, że mąż Erny jest…

– Zupeł­nie ci odbiło? – Nie poj­muję, jak taki absurd mógł wpaść jej do głowy.

– Bo ja wiem? – Wanda wygląda, jakby pospiesz­nie ana­li­zo­wała wszel­kie za i prze­ciw takiemu roman­sowi.

Uświa­da­miam sobie, że gdyby tylko wie­działa o wybranku mojego serca, byłaby pierw­sza do ogło­sze­nia nowiny całemu światu.

– Mówi­ły­śmy o tym, jak bar­dzo nasza Wik­to­ria prze­żywa stratę – mama przy­cho­dzi mi z odsie­czą – i jak nam przy­kro, że jej mał­żeń­stwo z Janem zakoń­czyło się taką tra­ge­dią. Wła­śnie zasta­na­wia…

– Na pewno? – Wanda wbija wzrok w matkę, a ta pod cię­ża­rem jej spoj­rze­nia mimo­wol­nie odwraca się ku stol­nicy i z zacie­kło­ścią, jakiej dotych­czas u niej nie widzia­łam, wyżywa się na Bogu ducha win­nym cie­ście.

– Dziecko, prze­stań maru­dzić! Nie masz cze­goś poży­tecz­nego do zro­bie­nia? Jeśli nie, możesz nam pomóc i masłem wysma­ro­wać małą blaszkę.

– E, nie, to ja już sobie pójdę. Potem ma się takie tłu­ste ręce i nie daje się ich domyć. – Osten­ta­cyj­nie odwraca się na pię­cie.

– Dobrze, idź, ale zasta­nów się, jak możemy spra­wić, żeby Wiki choć tro­chę zapo­mniała o bole­snych prze­ży­ciach. Wła­śnie zasta­na­wia­ły­śmy się z Zosią, co możemy dla niej zro­bić, aby otrzą­snęła się z ponu­rych myśli.

– Ja tam nie wiem. – Wanda wzru­sza lek­ce­wa­żąco ramio­nami, zupeł­nie jakby jej nie zale­żało na dobro­sta­nie naj­star­szej sio­stry. – Ja się na takich rze­czach nie znam. Zresztą umó­wi­łam się z Erną, że pose­gre­gu­jemy ręcz­niki. – I bez­ce­re­mo­nial­nie wyma­sze­ro­wuje z kuchni, przy oka­zji pod­pro­wa­dza­jąc kilka orze­chów.

– Wanda, odda­waj! – wołam za nią wście­kła!

Zamiast odpo­wie­dzieć, Wanda odwraca się tak, żeby matka nie mogła niczego dostrzec, i poka­zaw­szy mi długi, czer­wony język, znika w sieni, a potem gło­śno trza­ska­jąc drzwiami, wycho­dzi na dwór.

Nucąc i pod­ska­ku­jąc na jed­nej nodze, prze­cina podwórko i znika w kur­niku, do któ­rego przed chwilą weszła Niemka.

Jej zacho­wa­nie, a w zasa­dzie jej zmienny cha­rak­ter mnie zatrwa­żają. Wie­lo­krot­nie zasta­na­wia­ły­śmy się z Marią, moją uko­chaną bliź­niaczką, czy ona jest wredna i zło­śliwa, czy może po pro­stu głu­pia i pozba­wiona hamul­ców.

Tak czy ina­czej, sta­nowi naj­więk­sze zagro­że­nie dla mnie i Lucasa i musimy się jej wystrze­gać jak ognia.

Flo­ren­tyna

Jestem wykoń­czona.

Mam wra­że­nie, że Zosia i Wanda zamie­niły się ze szczot­kami na rozum. Star­sza jest oszo­ło­miona pierw­szą miło­ścią i może powin­nam ją zro­zu­mieć, choć jej oblu­bie­niec jest Niem­cem, a drugą zaśle­piło przy­po­do­by­wa­nie się obcej kobie­cie. Za cel życia naj­wy­raź­niej obrała wyśle­dze­nie każ­dej tajem­nicy domu i oko­licy. Jest jak tyka­jąca bomba, która nie wie­dzieć kiedy eks­plo­duje, kiedy tak miele języ­kiem gdzie i komu popad­nie.

W duchu żal mi Zosi.

Ten cały Luca nie jest taki zły. Ba, w innych oko­licz­no­ściach może byłby naszym wyma­rzo­nym zię­ciem, ale nie mogę prze­go­nić myśli, że jako eses­man praw­do­po­dob­nie zabija ludzi. Że nas też może wydać, ma nad nami wła­dzę. Że jego uczu­cie do Zosi okaże się prze­lotne, a gdy się nią znu­dzi, zapra­gnie się jej pozbyć. To takie zatrwa­ża­jące. Nie­bez­pieczne.

Pozor­nie chło­pak wydaje się Zosią szcze­rze zauro­czony, ale co będzie, gdy któ­reś z nich się roz­cza­ruje, nie spełni ocze­ki­wań dru­giego, gdy się roz­staną? Czy nie będzie się na nas mścił? Nie wyła­duje swo­jej fru­stra­cji? Nie będzie chciał wyko­rzy­stać posia­da­nej wła­dzy?

Boże prze­naj­słod­szy, do czego to doszło?

W dodatku dziś stało się coś złego. Bez uprze­dze­nia, nawet Erna była tym zdzi­wiona, na teren fol­warku wpa­dło gestapo. O świ­cie, nim do pracy sta­wili się ludzie z czwo­ra­ków, przy­je­chały dwie budy, z któ­rych wysko­czyło jede­na­stu uzbro­jo­nych Niem­ców. Prze­szu­kali dom, obej­ście, staj­nie i sto­doły. Mia­łam wra­że­nie, że są wszę­dzie i prze­trze­pali każdy kąt.

Zro­biło mi się gorąco i oblał mnie zimy zimny pot, gdy weszli do jed­nego z budyn­ków gospo­dar­czych, gdzie za ścianą ukry­li­śmy swoje skarby: radio­od­bior­nik, broń i tro­chę pie­nię­dzy. Na szczę­ście, choć opu­ki­wali wszyst­kie ściany, niczego nie zna­leźli.

Zacie­ka­wiona, ale też wystra­szona Erna i prze­jęty Hans cho­dzili za nimi krok w krok, dopy­tu­jąc się, co jest powo­dem rewi­zji.

– Żydzi ucie­kli4.

– Ale skąd? – zdzi­wił się Hans.

– To nie wasza sprawa.

– Oczy­wi­ście, tak tylko z cie­ka­wo­ści zapy­ta­łem.

– Wie­cie, co grozi za ukry­wa­nie zbiega?

– Pew­nie, gdyby tylko ktoś obcy poja­wił się w obej­ściu, zaraz byśmy was zawia­do­mili.

– Mam nadzieję.

W tej chwili dwóch uzbro­jo­nych po zęby gesta­pow­ców, z łosko­tem otwarł­szy drzwi, wdarło się do daw­nego miesz­ka­nia Wiśniew­skiego.

Prze­ra­żeni teścio­wie i tatko, któ­rzy odby­wali codzienną popo­łu­dniową sje­stę, pode­rwali się na równe nogi z unie­sio­nymi rękami. Gdyby nie groza sytu­acji, śmia­ła­bym się w głos.

– A to kto? – Ryży, prysz­czaty młody chło­pak bez­ce­re­mo­nial­nie zro­bił krok naprzód i sta­nął z teściem oko w oko, nie­mal doty­ka­jąc go nosem. Zupeł­nie jakby zmniej­sze­nie dystansu było jed­no­znaczne z dowie­dze­niem się cze­goś wię­cej.

– Poma­gają nam w gospo­dar­stwie, to dawni wła­ści­ciele. – Hans jako pierw­szy odzy­skuje ani­musz.

– To co tu robią? Dla­czego nie są w polu?

– Pra­co­wali od rana – włą­czyła się do roz­mowy Erna, lek­ce­wa­żąco macha­jąc dło­nią. – I kaza­li­śmy im na chwilę iść do cha­łupy, a zaraz będzie trzeba krowy doić.

Gdy wybrzmiało ostat­nie słowo, przez strych prze­to­czyło się gło­śne stado kun, a może jedna kuna, która robi tyle hałasu. Müllerowie zro­bili się kre­do­wo­biali, a gesta­powcy spoj­rzeli na nas z zado­wo­le­niem.

– No i mamy ucie­ki­nie­rów.

– Tam nikogo nie ma – zapro­te­sto­wa­łam, nie zwa­ża­jąc na zagro­że­nie. – To tylko kuny.

Nim się obej­rza­łam, ryży dosko­czył i ude­rzył mnie kolbą kara­binu, a potem bru­tal­nie spo­licz­ko­wał, tak że mia­łam wra­że­nie, że głowa mi odpad­nie, po czym zmu­sił do zapro­wa­dze­nia ich na strych.

Na mięk­kich, drżą­cych nogach wspi­na­łam się po dawno zapo­mnia­nych scho­dach, które nie­przy­jem­nie ugi­nały się pod moim cię­ża­rem, w dodatku co rusz twarz muskały mi paję­czyny.

Nie mia­łam odwagi ich zetrzeć z twa­rzy, bo Nie­miec nie­mal dep­tał mi po pię­tach, ale jego gło­śne prze­kleń­stwa świad­czyły o tym, że rów­nież zaplą­tał się w zaku­rzone paję­cze sieci. Na szczę­ście drzwi nie były zamknięte na kłódkę i pod napo­rem ustą­piły ze zgrzy­tem, a ja pra­wie wpa­da­łam do pomiesz­cze­nia.

Pano­wał w nim nie­przy­jemny pół­mrok, bo przez zaku­rzone, chyba ni­gdy nie­myte okienko wpa­dała led­wie odro­bina świa­tła.

Za gesta­pow­cami wspi­nali się zdzi­wieni i prze­jęci Müllerowie, któ­rzy chyba nawet nie wie­dzieli o ist­nie­niu tego pomiesz­cze­nia. Strych był nie­mal pusty. W kącie stały tylko wypeł­nione pustymi butel­kami skrzy­nie, a na środku leżał podarty worek z reszt­kami zia­ren owsa. Duchota i smród nie­mal rzu­ciły nas na ściany, a ilość odcho­dów i gma­twa­nina dobrze widocz­nych na brud­nej pod­ło­dze śla­dów łapek świad­czyły o tym, że kuny czują się tu zna­ko­mi­cie. Na domiar złego jedno ze spło­szo­nych zwie­rzą­tek wybie­gło zza skrzynki i w pod­sko­kach prze­mknęło nam pod nogami, zni­ka­jąc w dziu­rze mię­dzy nie­szczel­nymi dachów­kami.

– Scheiße! – zawo­łali jed­no­cze­śnie gesta­powcy i odru­chowo zatkali nosy pal­cami, przy oka­zji uważ­nie się roz­glą­da­jąc, jakby się spo­dzie­wali, że z któ­rejś z bute­lek wysko­czy dżinn z nożem w dłoni.

– Mówi­łam, że tu miesz­kają tylko kuny. To jedno pomiesz­cze­nie i nie ma tu niczego cie­ka­wego. Otwo­rzę okno.

Gdy ja wpusz­cza­łam na strych powiew wia­tru, oni popa­trzyli na mnie zło­wrogo, jed­no­cze­śnie obcho­dząc i dokład­nie ostu­ku­jąc wszyst­kie ściany. Naj­wy­raź­niej doszli do tego samego wnio­sku i pełni nie­chęci i zawodu zbie­gli po scho­dach. Po wymia­nie uwag i krót­kiej roz­mo­wie z naszymi gospo­da­rzami, jak iro­nicz­nie to brzmi, prze­szu­kali jesz­cze ogród i zie­miankę, po czym odje­chali.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki