Samo Sedno - Jak wspierać rozwój dziecka w wieku 6–13 lat? ebook

Wstęp

Oddajemy w twoje ręce poradnik, który, jak mamy nadzieję, pomoże przetrwać pierwsze lata edukacji twojego dziecka. Znajdziesz tu informacje o kłopotach, jakie możesz napotkać, gdy dziecko rozpocznie naukę w szkole, ale przede wszystkim porady, jak sobie z poszczególnymi problemami radzić.

Liczymy na to, że książka ułatwi ci komunikację z dzieckiem, a nade wszystko pozwoli nieco inaczej na nie spojrzeć – nie na kogoś, kto powinien się przystosować i kogo należy kształcić, lecz na wolną jednostkę, która sama z siebie pragnie się rozwijać, ma własne zainteresowania i preferencje.

Dzięki poradnikowi poznasz szkoły funkcjonujące w Polsce, a także alternatywne modele edukacji, które działają inaczej niż klasyczne i kierują się wartościami różnymi od typowej, w znacznej mierze autorytarnej, szkoły. Dowiesz się również, jakie niebezpieczeństwa ze strony współczesnego świata mogą zagrażać dziecku, jak sobie z nimi radzić, a także jak zmienić środowisko, w którym żyjecie, byście zarówno ty, jak i twoje dziecko lepiej się w nim czuli i potrafili efektywniej wykorzystać wspólnie spędzony czas.

Chcielibyśmy, żebyś po lekturze tej książki potrafił pomóc dziecku w zdobywaniu wiedzy, jednak nie poprzez spędzanie z nim godzin nad zadaniami domowymi i nakłanianie go do nauki, lecz w sposób, którego naprawdę potrzebuje – poprzez budowanie jego samodzielności i odpowiedzialności. Poznasz sposoby, które z jednej strony przyspieszają i ułatwiają naukę, a z drugiej sprawiają, że przestaje być ona męczącym obowiązkiem, a staje się zabawą.

Kilkakrotnie namawiamy do podjęcia próby współpracy z nauczycielem i szkołą – po to, by zburzyć mury, których budowa mogła rozpocząć się wiele lat temu, gdy to ty uczęszczałeś do szkoły. Być może odnajdziesz w nauczycielu sprzymierzeńca, który nie tylko będzie uczyć twoje dziecko, lecz także pomoże ci je zrozumieć, a nawet stanie się partnerem, który wesprze cię w zmienianiu szkoły na taką, jakiej pragniesz dla swojego dziecka.

Jeżeli należysz do rodziców, którzy głowią się, jak zorganizować dziecku wolny czas, jakie wybrać zajęcia dodatkowe, jak sprawić, by jego start w dorosłe życie był jak najbardziej udany – również znajdziesz tu coś dla siebie.

Wierzymy, że wskazówki i porady zawarte w tej książce sprawią, że wraz z dzieckiem wspólnie odnajdziecie odpowiedzi na pytania dotyczące teraźniejszości i jego przyszłości.

Zapraszamy do lektury!

Autorzy

Rozdział 1Szkoła     – możliwości  wyboru

Jakich problemów można się spodziewać?

6 to nie 7 – o różnicach między dziećmi

W krajach europejskich dzieci rozpoczynają edukację szkolną w różnym wieku. Najwcześniej temu obowiązkowi podlegają mali Brytyjczycy i Irlandczycy, którzy zaczynają przygodę ze szkołą już od czwartego roku życia. W części krajów, np. we Francji, w Niemczech, we Włoszech czy w Austrii, wysyła się dzieci do placówek edukacyjnych w wieku lat sześciu (podobnie jak w Polsce), w innych – siedmiu. Nie jest jednak prawdą, że im wcześniej dzieci pójdą do szkoły, tym lepsze rezultaty osiągną. Finlandia jest przykładem kraju, w którym edukacja stoi na najwyższym poziomie, mimo że dzieci uczęszczają tam do szkoły dopiero od siódmego roku życia.

Mało kto jednak zdaje sobie sprawę, że obowiązek posyłania do szkoły dzieci w wieku sześciu lat będzie zmianą ogromną – o wiele większą, niż można się spodziewać. Sześciolatki od siedmiolatków znacznie się bowiem różnią. Pierwsza i podstawowa różnica tkwi w funkcjonowaniu ich mózgu. U sześciolatków wciąż sprawniejsza jest prawa półkula mózgu – o wiele łatwiej jest im wymyślać historie, niż odtwarzać fakty. Mają świetną pamięć wzrokową – niektóre z nich zachowują nadal pamięć fotograficzną. Sprawia to, że z łatwością mogą się uczyć. Problem jednak tkwi w tym, że ich lewa półkula nie jest jeszcze w pełni dojrzała. Oznacza to, że wśród sześciolatków procesy rozumowania logicznego nie przebiegają tak dobrze jak u dzieci starszych. Konsekwencją tego są trudności w nauce matematyki opartej na symbolach czy w opanowaniu czytania wymagającego umiejętności łączenia liter. Wiele sześciolatków po prostu jeszcze do tego typu działań nie dorosło. Właśnie stąd, a nie z zaburzeń, mogą wynikać problemy z nauką, które miewają negatywne konsekwencje w postaci złego nastawienia dziecka do szkoły, niechęci do zdobywania wiedzy czy problemów z zachowaniem w klasie.

Dzieci sześcioletnie, jak wcześniej wspomniano, bardzo łatwo się uczą, dzieje się to jednak niemal bezwiednie. Uczą się podczas zabawy, podczas słuchania rozmów rodziców czy czytania im książek. Uczą się, mogąc wykonywać choćby najprostsze eksperymenty. Problem w tym, że dzieci w tym wieku nie znają technik, które mogłyby im pomóc zapamiętywać informacje. Ich świadomość funkcjonowania własnej pamięci dopiero się rozwija. Krótko mówiąc, nie wiedzą, jak działa pamięć i jak można z nią postępować. Zadaniem rodzica i nauczyciela jest stworzenie sytuacji, w której dziecko w tym wieku będzie miało możliwość poznawania świata i uczenia się. Sytuacji, z której może ono skorzystać w dużym stopniu nieświadomie. Nie wolno bowiem od sześciolatków (od siedmiolatków zresztą też) wymagać, by uczyły się w pełnym tego słowa znaczeniu.

Kolejną kwestią są kłopoty z koncentracją. Wbrew temu, co często można usłyszeć, każde dziecko potrafi się skoncentrować. Im jednak jest młodsze, tym czas skupienia jest krótszy. Koncentracja wymaga treningu, by w pełni się rozwinąć. Dzisiaj w szkole nader często oczekuje się, by sześciolatek (a niekiedy i dziecko o pół roku młodsze) siedział w ławce przez 45 minut i wykonywał zadania, które wyznaczył nauczyciel. Jednak niewiele dzieci w tym wieku jest do tego zdolnych, a jeszcze mniej potrafi robić to przez następne godziny lekcyjne przerywane krótkimi przerwami.

Dzieci w tym wieku nie do końca panują nad tym, co robią. Trudno im zmusić się do robienia czegoś, co w danym momencie ich nie interesuje, a już dużym problemem jest wykonywanie nieprzerwanie jednej czynności przez dłużej niż kilkanaście minut. Oznacza to, że wiele dzieci w wieku sześciu lat, nawet jeżeli przez pierwsze minuty pracuje w skupieniu, po chwili pragnie robić coś innego. Gdyby im pozwolić, mogłyby opanowywać inną umiejętność z równym zaangażowaniem. Jednak wobec konieczności siedzenia w milczeniu na krześle prawie całą uwagę wkładają w nieprzeszkadzanie nauczycielowi w prowadzeniu zajęć. Nie są w stanie w takiej sytuacji wiele zrozumieć z tego, co dzieje się wokoło, gdyż ich możliwości samoopanowania wyczerpują się podczas tej czynności. Jeżeli tak się dzieje, możesz poprosić nauczyciela o pomoc i dostosowanie trybu lekcji w większym stopniu do możliwości dziecka. Oprócz tego możesz spróbować powrócić do omawianych na lekcji tematów w domu w sposób niewymagający długotrwałego skupienia i słuchania, lecz pozwalający na działanie.

Jeszcze jedną – niezwykle ważną – potrzebą dzieci, nie tylko sześcioletnich, lecz także znacznie starszych, jest ruch. Różnica tkwi w tym, że dzieci starsze potrafią tę potrzebę stłumić, poczekać z jej realizacją na przerwę, lekcję wychowania fizycznego czy zakończenie zajęć. Młodsze jej nie kontrolują. Stąd biorą się nierzadkie spacery po klasie, które – wbrew twierdzeniu niektórych nauczycieli – wcale nie wyrażają nieposłuszeństwa czy braku wychowania. Są rezultatem charakterystycznego dla tego wieku braku umiejętności odraczania tej bardzo ważnej i podstawowej dziecięcej potrzeby.

Na naukę nigdy nie jest za wcześnie, ale...

Jak wspomniano w poprzednim podrozdziale, sześciolatki wcale nie są dziećmi zbyt małymi, by się uczyć. W praktyce przystosowane jest do tego już kilkutygodniowe niemowlę, które na każdym kroku dowiaduje się czegoś nowego, poznaje świat i ludzi, a także język. Czas przedszkolny również nie jest okresem przygotowania do nauki, lecz bardzo intensywnego zbierania doświadczeń, które w najmniejszym stopniu nie ustępują ważnością temu, co przekazuje się dzieciom szkolnym.

Różnica wynika z tego, że większość ludzi nie uważa czynności wykonywanych przez przedszkolaki za prawdziwą naukę. Dzieci się przecież bawią, a nie uczą. Przeciwstawianie tych dwóch czynności jest źródłem problemów w przestawieniu się dzieci z funkcjonowania w przedszkolu na zajęcia szkolne. Sześciolatek jest bowiem ciekawy świata, pragnie go poznawać – podobnie jak wtedy, gdy miał cztery lata czy pięć lat. Tyle że dziecko szkolne nadal potrzebuje przede wszystkim zabawy. Dlatego właśnie w dotychczasowych zerówkach krótkie momenty intensywnej nauki przerywane były dłuższymi okresami zabawy, gdy dzieci miały dużą dowolność wyboru czynności, której chcą się poświęcić.

Nie tylko młodsze dzieci, lecz także starsi uczniowie i dorośli poznają świat wszystkimi zmysłami i łatwiej im zapamiętać to, czego doświadczają, co wymaga od nich działania, co można obejrzeć, powąchać, czego można wysłuchać lub dotknąć. Współczesna szkoła jednak oczekuje od dziecka, że będzie w sposób bierny chłonęło wiedzę przekazywaną przez nauczyciela. Już starożytni zauważyli, że jeśli człowiek jedynie słucha, zapamiętuje niewiele. Im młodszy jest człowiek, tym większe odzwierciedlenie w rzeczywistości mają te słowa. By dziecko mogło się uczyć, potrzebuje czegoś więcej niż przyklejanie nalepek i kolorowanie połączone ze słuchaniem nauczyciela. Potrzebuje także uwzględnienia własnych potrzeb, wzięcia pod uwagę tego, jak ono postrzega świat.

Panuje powszechne przekonanie, że dziecko może się uczyć tylko w bezruchu. Często zarówno rodzice, jak i nauczyciele sądzą, że uczeń, który się „kręci”, kiwa na krześle, rysuje czy nawet rusza nogami, nie uważa i z pewnością nie wie, co chce się mu przekazać. Jest to myślenie całkowicie błędne. Wiele dzieci, zwłaszcza małych, potrzebuje ruchu właśnie do tego, by w ogóle móc się skupić. Mimo że dzieci, które wiecznie się czymś bawią, kopią w stół czy rysują, wydają się nieobecne duchem, często doskonale orientują się, co się dzieje wokół. Jednak gdy zakaże im się jakiejkolwiek aktywności, nie mają pojęcia, o czym mówią ludzie wokoło.

Należy pamiętać, że każde dziecko uczy się w nieco innym tempie i nawet jeżeli pewne zagadnienia opanowuje błyskawicznie, z innymi może mieć kłopot. Jeśli dziecko nie może pojąć konkretnego zagadnienia w danym momencie, nie świadczy to, że jest mniej inteligentne od innych. Nie znaczy nawet, że mało się stara. Po prostu mogło jeszcze nie rozwinąć się wystarczająco, by być gotowe do opanowania konkretnej kwestii. Im dziecko młodsze, tym opóźnienia tego typu są bardziej prawdopodobne i tym ważniejsze jest, by wziąć je pod uwagę w procesie kształcenia. Istnieje całkiem duża szansa, że to samo dziecko, które przez pół roku ma kłopoty z dodawaniem w zakresie pięciu, nagle w ciągu tygodnia nauczy się dodawać i odejmować w zakresie dwudziestu i to niemal samodzielnie. Ważne jednak, by do tego czasu całkowicie nie zniechęcić dziecka do podejmowania prób i by nie zanudzić go ćwiczeniami, które mają na nim wymusić nauczenie się czegoś, na co nie jest jeszcze gotowe.

Pozostała część książki dostępna w pełnej wersji.