Sterroryzowani. W pułapce islamofobii ebook

Podziękowania

Podziękowania za wsparcie przy pracy nad tą książką należą się tylu osobom, że nie sposób byłoby ich wszystkich tu wymienić. Przyznam uczciwie, że treści w niej zawarte stanowią podsumowanie rozważań, które prowadziłam przez prawie całe swoje dorosłe życie, są więc one wypadkową rozmów z wieloma osobami, nauk od nich czerpanych, lektur, wykładów, wymiany uwag i komentarzy, poezji, telefonów, dyskusji do późnej nocy, chutb[I], notatek głosowych i wszystkiego, co „pomiędzy”.

Chciałabym jednak w tym miejscu zaznaczyć, jak wiele zawdzięczam Azeezat. Dziękuję Ci za to, że pomogłaś mi wsłuchać się w siebie. Zawsze byłaś wobec mnie szczera i naciskałaś, bym napisała książkę w takiej wersji, na jakiej najbardziej mi zależało. Twoja troska i ogromne pokłady wyobraźni oraz umiejętność słuchania ukształtowały tak wiele z tego, czym — mam nadzieję — ta książka się stanie. Dziękuję Ci też za przypominanie mi, że mam prawo się zmieniać, rozwijać i sięgać po więcej. Obym o tym pamiętała.

Specjalne podziękowania kieruję też do Phelan — za to, że zawsze była przy mnie, gdy grzęzłam w meandrach dyskursu i służyła pomocą przy rozwikływaniu każdej koncepcyjnej zagwozdki, na której się wykładałam. Bavie dziękuję za jej bezwarunkowe wsparcie i uporczywie pozytywne nastawienie nawet w chwilach, gdy ogarniała mnie rozpacz. A także za nieustanne przypominanie mi, że prawda jest często o wiele bardziej złożona, niż bylibyśmy skłonni przyznać. Alaa, dziękuję, że nauczyłeś mnie słuchać i doceniać te pozbawione splendoru marzenia oraz formy oporu w naszym otoczeniu. I za wielokrotne słowa zachęty — były one dla mnie pocieszeniem na najtrudniejszych etapach pisania tej książki.

Pragnę również podziękować każdej jednej osobie, która poświęciła swój czas na czytanie fragmentów szkiców tej publikacji i postawiła pytania, które zmusiły mnie do tego, bym zastanawiała się intensywniej i zapuszczała głębiej. Tarek, Sita, Maryam, Lily, Shereen, Azfar, Muneeza, dziękuję! Wyrazy ogromnej wdzięczności należą się też osobom, których głosy wybrzmiewają w poszczególnych rozdziałach. Hajero, Latifo, Rizwaanie, Faimo, Imamie Shakeelu, Suhraiyo, Fahadzie, Nadine, Sumayo, ekipo z HHUGS i Moazzamie, dziękuję, że podzieliliście się ze mną swoim czasem, prawdą, a często również poczuciem bezsilności. Jestem wdzięczna także wszystkim osobom, których wpływ jest równie odczuwalny na stronach tej książki, choć nie zostały wymienione z imienia. W szczególności dzieciom, które na warsztatach poetyckich — w klasach szkolnych, meczetach i świetlicach — uczą mnie i wciąż przypominają mi, że inny świat jest nie tylko koniecznością, lecz już kształtuje się w ich wyobraźni. Zasługują na niego bardziej niż ktokolwiek.

Nedo, dziękuję Ci za zaufanie i wiarę, że mi się uda, za opiekę, którą mnie otoczyłaś i za umożliwienie mi pisania bez konieczności naginania się do zasad, które wydawały się nieuchronne. Nawet nie wiesz, jak jestem Ci wdzięczna za Twoją wnikliwość i umiejętność dostrzeżenia tego, co ja dopiero usiłowałam ubrać w słowa.

Książka ta nigdy by nie powstała, gdyby nie moja rodzina, ich miłość, wsparcie i wiara we mnie. Nie istnieją takie słowa, którymi mogłabym oddać, ile Wam zawdzięczam. Mamusiu, Sai, Sumaiyyah, Nani i Nano, dziękuję za cierpliwość i trzymanie mnie przy życiu przez cały ten okres samotnego pisania w pandemii, za Wasze bezgraniczne oddanie, uważność i wiarę we mnie, kiedy mnie samej jej brakowało. To od Was się uczę, co jest możliwe dzięki miłości.

Przede wszystkim jednak podziękowania i chwała należą się Bogu, któremu wszystko zawdzięczam i do którego modlę się, by zaakceptował tę książkę i intencje, które jej przyświecały.

WSTĘP

Nie o tym, czym jest, ale co robi

Typowa narracja o islamofobii brzmi mniej więcej tak: islamofobia to niesprawiedliwe uprzedzenia wobec muzułmanów i muzułmanek, wynikające z zamiłowania prawicowych mediów do sensacji, wzrostu popularności radykalnej prawicy oraz tych, którzy głosowali za brexitem. Stosowana przez te grupy retoryka przyczynia się do nienawistnych werbalnych i fizycznych ataków na osoby wyznające islam. Rozwiązaniami problemu islamofobii są zatem: wprowadzenie większej liczby regulacji prawnych mających na celu uporanie się z „przestępstwami motywowanymi nienawiścią”, wzrost pozytywnej reprezentacji muzułmanów i muzułmanek w środkach masowego przekazu, zwiększenie wysiłków na rzecz przeciwdziałania stereotypom oraz liczby muzułmanów i muzułmanek wśród decydentów i decydentek. W rezultacie mamy do czynienia z niekończącą się debatą na temat wypracowania właściwej definicji islamofobii oraz ciągłymi dywagacjami, czy rzeczywiście jest ona obecna wewnątrz partii politycznych i w parlamencie. Według tej narracji „islamofobami” są takie osoby, jak Donald Trump, Katie Hopkins, Tommy Robinson, Nigel Farage, a na upartego również Boris Johnson.

Jednak tak rozumiana islamofobia jest dużym, pozbawionym historii i kontekstu uproszczeniem. Islamofobia istnieje nie dlatego, że brakuje rozwiązań prawnych, by jej przeciwdziałać, ani też z powodu niedostatecznej reprezentacji muzułmanów i muzułmanek w obu izbach parlamentu. Istnieje też nie dlatego, że ludziom brakuje wiedzy na temat wkładu muzułmanów i muzułmanek w dzieje brytyjskiego narodu, ani dlatego, że wyżej wymienieni nie poświęcili wystarczająco dużo czasu na to, by wyjaśnić, „co islam mówi naprawdę”. Islamofobia ma się świetnie pomimo tych wszystkich czynników. A dokładnie rzecz ujmując, ma się świetnie, bo tego typu rozwiązania trzymają dyskusję na temat islamofobii z dala od jej historycznych korzeni i strukturalnych przyczyn.

W tej książce prezentuję zgoła odmienny obraz islamofobii. Pokazuję ją jako wypadkową kolonialnych historii i hierarchii rasowych stworzonych przez białą supremację oraz globalny kapitalizm, które wspólnie utkały opowieść o muzułmanach jako zagrożeniu, barbarzyńcach i mizoginach. Opowieść tę wykorzystują dziś rządy i różne sektory przemysłu na całym świecie, by uzyskać poparcie opinii publicznej dla projektów, które naruszają prawa człowieka i niszczą ludzkie życia. To w imię „bezpieczeństwa” w obliczu „muzułmańskiego zagrożenia” przedstawiciele liberalnych społeczeństw godzą się na takie rodzaje nieludzkich i nieliberalnych środków, na jakie nigdy by nie przystali, gdyby chodziło o nich samych — poczynając od bezprawnych inwazji, przez bezterminowe pozbawienie wolności i deportacje, aż po codzienne, upokarzające formy nadzoru oraz niszczenie życia i mienia. Inicjatywy te nie są dziełem przypadku; przynoszą korzyści tak finansowe, jak i ideologiczne beneficjentom porządku świata opartego na świadomym i celowym wyzysku.

Innymi słowy: islamofobia nie jest żadnym „nowym rasizmem”, nie istniała też od zarania dziejów. Jest konkretną strategią ogólnoświatowego, opartego na kolonializmie systemu, który tworzono przez ponad pięćset lat. System ten ani się nie załamał, ani nie jest przeżytkiem — to, jakie żniwo do dziś zbiera islamofobia, jest najlepszym dowodem na to, że działa on całkiem sprawnie. A działa poprzez procesy takie jak: imperialistyczna okupacja, rabunek zasobów naturalnych i przesiedlenia ludności oraz procedury oparte na przymusie, brutalnym prawodawstwie, zatrzymaniach i uwięzieniach; a także przy wykorzystaniu środków, takich jak zawłaszczanie, inżynieria społeczna i kontrola ideologiczna. Musimy odejść od myślenia o islamofobii jako uszczerbku na moralności poszczególnych jednostek. Jest ona wynikiem historycznych wydarzeń, które stworzyły warunki niezbędne do masowych wysiedleń i ludobójstw, zarówno tych o bezpodstawnym, widowiskowym charakterze, jak i tych niemalże niedostrzegalnych, acz destrukcyjnych.

Islamofobia nie jest problemem, z którym mierzą się wyłącznie muzułmanie i muzułmanki i który jakoś sam się rozwiąże. To nie kwestia walki o jedną sprawę, lecz problem ogólnoświatowy — dotyczący wszystkich aspektów rasizmu, opresji, przemocy transgranicznej, nadzoru, wojen, katastrof ekologicznych, przemocy i dyskryminacji ze względu na płeć. Typowa narracja o islamofobii ukrywa fakt, że w mniejszym stopniu dotyczy ona samych muzułmanek i muzułmanów niż wszystkiego innego. Nie jest to zatem książka o muzułmankach, muzułmanach i islamie. Nie jestem zainteresowana udowadnianiem, że islamofobia istnieje, tym, którzy nie są zmuszeni mierzyć się z codzienną przemocą będącą jej efektem, ani mnożeniem „objaśnień do objaśnień, by nazwać przemoc przemocą”[1]. Podobnie jak nie interesuje mnie dyskusja, jak powinno się precyzyjnie islamofobię zdefiniować. Książka ta natomiast opisuje to, co islamofobia robi. I że zrozumienie jej mechanizmów jest kluczowe, by uświadomić sobie, w jaki sposób możemy budować świat bezpieczny dla wszystkich doświadczających ucisku, wyzysku i marginalizacji, zamiast przystawać na świat, w którym instytucje państwowe mogą „bezpiecznie” prześladować ludzi, a grupy interesu o kapitalistyczno-imperialistycznych zapędach mnożyć zyski. Islamofobię można wykorzenić wyłącznie w jeden sposób: zasiewając ziarna, z których wyrośnie zupełnie inny świat.

Nie o muzułmanach i muzułmankach

Islamofobia niewiele ma wspólnego z samymi muzułmankami i muzułmanami, a już na pewno nie dotyczy tylko Wielkiej Brytanii; warto jednak przyjrzeć się społeczności muzułmańskiej w tym kraju, bo to przede wszystkim na niej skupiam się w swojej książce. Oficjalne dane i kultura popularna przedstawiają nas jako osoby wyłącznie pochodzenia pakistańskiego i banglijskiego. Taki obraz wymazuje znaczący odsetek muzułmanów i muzułmanek o korzeniach somalijskich, nigeryjskich, afgańskich, irackich, marokańskich, tureckich i karaibskich[2], jak również tych wywodzących się z wielu innych miejsc na świecie, przy uwzględnieniu wszystkich kontynentów i ras. Mam świadomość, że moja perspektywa muzułmanki pakistańskiego pochodzenia naraża mnie na ryzyko przeoczeń, zwłaszcza tam, gdzie na islamofobię nakłada się rasizm względem osób Czarnych, w skrajnej postaci doświadczany przez Czarnych muzułmanów i Czarne muzułmanki ze strony białych supremacjonistów. Dołożyłam wszelkich starań, by w tej książce uniknąć tego typu pominięć, jako że nie sposób wykorzenić islamofobii bez wyrwania z korzeniami wszelkich przejawów rasizmu, nie śmiem jednak twierdzić, że udało mi się w pełni przezwyciężyć ograniczenia własnej perspektywy. Ważne, byśmy mieli to na uwadze, gdy będziemy się przedzierać przez kolejne strony naszych dociekań i nawet na chwilę nie tracili tego faktu z oczu — przecież wszyscy pracujemy na to, by uczynić świat zupełnie innym miejscem.

Większość muzułmanek i muzułmanów w Wielkiej Brytanii ma Czarny lub Śniady kolor skóry, co oznacza, że mierzą się oni z powszechnym rasizmem instytucjonalnym oraz dyskryminacją; „w największym stopniu spośród wszystkich grup w brytyjskim społeczeństwie doświadczają [też] nierówności ekonomicznych”[3]. Pięćdziesiąt procent żyje w ubóstwie, co stanowi najwyższy wskaźnik pośród wszystkich wyznań[4]. Ugruntowana już wiedza na temat tych współzależności jasno pokazuje, że ubóstwo wpływa na każdy aspekt życia osoby, która go doświadcza: od zdrowia psychicznego i odżywiania począwszy, przez edukację, sytuację mieszkaniową, na jakości powietrza skończywszy. Pandemia COVID-19 unaoczniła, że rasa i ubóstwo mają bezpośredni wpływ na ryzyko utraty zdrowia i życia. Dane zatem nie zaskakują: wskaźnik śmierci na COVID-19 wśród muzułmanów i muzułmanek w Anglii w pierwszym roku pandemii okazał się najwyższy w porównaniu z innymi grupami religijnymi i niereligijnymi[5]. Zważywszy na ten fakt, to wręcz zdumiewające, że lewica zwyczajowo marginalizuje i wyklucza tę grupę ze swojej politycznej agendy. Nie może być mowy o istotnych wysiłkach na rzecz zmiany relacji władzy bazujących na ekonomicznym wyzysku, dopóki nie uznamy, że doświadczenia muzułmanów i muzułmanek kształtowane są strukturalnie przez opierający się na różnicowaniu rasowym wpływ kapitalistycznych układów i zależności, będących konsekwencją islamofobii. Powracam do tego tematu wielokrotnie na kartach tej książki.

Choć według ostatniego narodowego spisu powszechnego[6] muzułmanie i muzułmanki stanowią około pięciu procent populacji Wielkiej Brytanii, wśród osadzonych jest to już ponad piętnaście procent[7]. Przy tak wysokich wskaźnikach muzułmanów i muzułmanek uwięzionych, czy to za kratami, czy też w pułapce ubóstwa, strukturalny wymiar islamofobii staje się oczywisty. Osoby wyznające islam stanowią też pięćdziesiąt procent osób przebywających w brytyjskich strzeżonych ośrodkach deportacyjnych, takich jak Brook House[8]. To zaś oznacza, że muzułmanie i muzułmanki w stopniu zdecydowanie wyższym niż inne grupy doświadczają przymusowych wysiedleń wskutek zarówno historycznego, jak i współczesnego imperializmu, który rujnuje ludzkie życia, gospodarki i środowiska naturalne w wyniku wojen, grabieży zasobów naturalnych i celowego zadłużania krajów. Wszelkie działania na rzecz wsparcia osób z doświadczeniem uchodźstwa lub ukierunkowane na walkę ze skutkami zmian klimatycznych powinny być zatem prowadzone z głęboką świadomością mechanizmów islamofobii. Przede wszystkim dlatego, że islamofobiczna, antyuchodźcza retoryka jest często narzędziem wykorzystywanym do odwrócenia naszej uwagi od rzeczywistych przyczyn wysiedleń i migracji oraz katastrof ekologicznych.

Zrozumienie, jakie są faktyczne podwaliny islamofobii, pomaga połączyć przeciwstawianie się jej z działaniami mającymi charakter wielowymiarowy i ponadnarodowy.

Piszę, by zmienić naszą rzeczywistość

Napisałam tę książkę, by pomóc nam budować świat sprawiedliwy i bezpieczny dla wszystkich, a nie tylko względnie nadający się do życia. Regularnie pracuję z dziećmi w wieku szkolnym, które tak bardzo przywykły do tego, że są postrzegane jako terroryści i terrorystki, zagrożenie, barbarzyńcy, mizogini i obcy, że pisane przez nie podczas warsztatów wiersze poorane są takimi właśnie słowami i obrazami. Zastanawiam się, co musiałoby się stać, by świat z ich poezji się zmienił. Jak wyglądałyby ich wiersze, gdyby te dzieci znały język, za pomocą którego mogłyby nazwać doświadczenie ucisku i przemocy, zamiast określać się przez ich pryzmat lub w opozycji do nich? Jak wyglądałyby ich wiersze, gdyby żyły w świecie, w którym czują się bezpieczne? To są ważne pytania. Ponieważ te dzieci są ważne.

Najskuteczniejszą metodą zniesienia opresji jest wzmocnienie tych, którzy jej doświadczają. W związku z tym nie interesuje mnie pisanie książki, która reprodukowałaby akademickie rozważania na temat islamofobii albo byłaby wkładem w dyskusje na temat jej definicji. Bardziej zajmuje mnie to, jak analiza naszej rzeczywistości społecznej może przyczynić się do jej zmiany. Dlatego też kiedy piszę, nie odkładam mojej „muzułmańskości” na bok ani się od niej nie dystansuję. Nie aspiruję do roli muzułmańskiej autorki, jakiej życzą sobie eksperci i ekspertki z klasy średniej. Zamiast tego piszę wprost: wierzę, że Bóg jest źródłem prawdy i stworzenia, moim głównym celem jest zaś oddawać Mu cześć. To sprawia, że czuję się w obowiązku działać na rzecz Boga i ujawniać wszelkie niesprawiedliwości, mówić władzy prawdę prosto w oczy i sprzeciwiać się opresji. Modlę się, by ta intencja zawsze mi przyświecała, gdy piszę, w tym również tę książkę.

Jeśli moja wiara jest przeszkodą dla czytelników i czytelniczek, by potraktowali mnie poważnie, lub sprawi, że będą wywracać oczami czy unosić brwi, warto zastanowić się, do jakiego stopnia osoby te naznaczone są już myśleniem, że muzułmanom i muzułmankom brakuje inteligencji lub że prezentują zawstydzające „wsteczniactwo”. W obrębie jakich paradygmatów musiałabym się według takich czytelników i czytelniczek poruszać, żeby potraktowali mnie jako wystarczająco „obiektywną”; na tyle, by uznali istnienie przemocy stojącej za islamofobią za fakt? Sekularyzm, do czego odnoszę się szerzej w dalszej części książki, zbyt często uznawany jest za z gruntu obiektywny, a religia za jego przeciwieństwo. Jednakże sekularyzm narodził się w wyniku konkretnych wydarzeń historycznych i uwikłany jest w tworzenie koncepcji zakładającej wyższość białych Europejczyków nad całą resztą świata. W rezultacie świeckość przestaje być synonimem neutralności. To idea, która tworzy kategorię „religii” i nadaje jej określone znaczenia. Jeśli jesteśmy zbyt zaangażowani w takie myślenie, by to dostrzec, stajemy się orędownikami projektu europocentrycznej dominacji, leżącej u podstaw islamofobii.

Choć moja książka skupia się na islamofobii jako elemencie ogólnoświatowej dynamiki władzy, pragnę podkreślić, że to głęboko zinternalizowane zjawisko, pulsujące pod skórą nas samych, których tak mocno ona naznacza. Poprzez traumę islamofobia zmienia nasze ciała i umysły, żyje w naszych układach nerwowych, wymusza na nas zachowywanie wzmożonej czujności i wywołuje strach. Nie mogę pisać tej książki „z zewnątrz” islamofobii, ponieważ żyję w samym jej środku. Gdybym udawała, że islamofobia w żaden sposób nie naznacza tego, jak formułuję myśli, jakich dokonuję wyborów, jakie mam obawy związane z tym, jak mogę zabrzmieć lub jak zostanę odebrana, stwarzałabym pozory, że islamofobia jest zaledwie tematem tej książki. Kłopot w tym, że kiedy moja książka powstanie, nawet jeśli sama uznam, że daję sobie spokój z islamofobią, islamofobia nie da bynajmniej spokoju mnie.

Ta książka może wywołać poczucie dyskomfortu, ale jeśli zostaniecie ze mną do końca, być może dostrzeżecie, że upraszczająca definicja islamofobii jako po prostu doświadczania nienawiści lub uprzedzeń ze strony islamofobów jest nie tylko myląca; celowo odwraca naszą uwagę od przemocy na świecie, proponując rozwiązania, które do niczego nie prowadzą. To zaś nie pozwoli nam dogłębnie zrozumieć, dlaczego ponad milion muzułmanek i muzułmanów przebywa w obozach koncentracyjnych w chińskiej prowincji Sinciang[I], dlaczego są paleni żywcem na ulicach w Delhi[II], prześladowani i zmuszani do opuszczania swoich domów w Mjanmie[III]. Ani dlaczego toną na łodziach u wybrzeży Grecji i Włoch, przemierzają tysiące kilometrów przez Saharę z Mali, Czadu i Nigru, uciekają przed nalotami dronów w Somalii[IV], utykają w obozach uchodźczych w Syrii. Czy w końcu z jakiego powodu walczą o uznanie wartości ich życia — zarówno z państwem policyjnym w Stanach Zjednoczonych, domagając się prawa dostępu do swoich złóż naturalnych w Palestynie, czy też w odpowiedzi na nadzór, aresztowania, zatrzymania i inwigilację w Wielkiej Brytanii i innych krajach Europy.

Zamiast wyjaśniać, czym islamofobia jest, skupmy się na o wiele ważniejszych pytaniach: Co ona robi? Do czego prowadzi? I co my z tym robimy?

ROZDZIAŁ 1

Historia tworzenia koncepcji rasy: jak wymyślono „muzułmańskie zagrożenie”

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji

Przypisy końcowe

Wstęp. Nie o tym, czym jest, ale co robi

Suhaiymah Manzoor-Khan jest pisarką, poetką, dramaturżką, edukatorką i aktywistką, która próbuje zaburzyć nasze zrozumienie kwestii takich jak historia, rasa, wiedza i przemoc. W 2019 roku ukazał się jej debiutancki tomik wierszy, Postcolonial Banter, a jej performatywne czytanie wiersza This Is Not A Humanising Poem ma dwa miliony wyświetleń online. W 2023 opublikowała zbiór osobistych esejów Seeing for Ourselves: And Even Stranger Possibilities. W 2024 zadebiutowała na deskach londyńskiego Kiln Theatre swoja pierwsza sztuka, Peanut Butter and Blueberries. Współzałożyła i aktywnie działa na rzecz Nejima Collective, abolicjonistycznego kolektywu na rzecz muzułmanek i muzułmanów w brytyjskich więzieniach.

Aleksandra Szymczyk – tłumaczka, kulturoznawczyni i iranistka. Członkini Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury. Specjalizuje się w przekładzie literackim i audiowizualnym z języka perskiego i angielskiego. Na język angielski tłumaczy publikacje z zakresu historii i teorii fotografii oraz szeroko pojmowanych sztuk wizualnych. Współpracowała przy przekładzie książek, artykułów, tekstów kuratorskich oraz opracowań towarzyszących wystawom organizowanym przez takie instytucje kultury, jak Muzeum Fotografii w Krakowie, Muzeum Warszawy, Fundacja Sztuk Wizualnych, Kordegarda – Galeria NCK, Fundacja Archeologia Fotografii, Społeczne Centrum Fotografii. Prywatnie feministka (z mocnym skrętem dekolonialnym), zaangażowana w działalność organizacji i grup wspierających osoby z doświadczeniem migracji.

Spis treści:

TYTUŁ ORYGINAŁU

Tangled in Terror: Uprooting Islamophobia

Copyright © Suhaiymah Manzoor-Khan, 2022.

First published by Pluto Press, London.

www.plutobooks.com

TŁUMACZENIE

Copyright © for the Polish translation Aleksandra Szymczyk, 2024

REDAKCJA

Karolina Bednarz / Tajfuny, Paulina Bieniek

REDAKCJA MERYTORYCZNA

Lena Khalid

KOREKTA

Karolina Bednarz, Anna Wołcyrz / Tajfuny

POSŁOWIE „Ziarna strac hu”

Copyright © Lena Khalid, 2024

PROJEKT GRAFICZNY SERII

Kamil Rekosz

ILUSTRACJA NA OKŁADCE I RYSUNKI

Kamil Rekosz

PROJEKT TYPOGRAFICZNY BLOKU

Karolina Korbut

TAJFUNY

ul. Chmielna 12

00-020 Warszawa

tajfuny.pl / [email protected]

ISBN

978-83-67034-43-2

Opracowanie ebooka Katarzyna Rek