Vakho. Czerwone wrota ebook

Autor dziękuje za wsparcie wydania Fundacji PGE oraz w ramach Mecenatu kulturalnego Miasta Szczecin

Lusi i Jankowi, którzy jeszcze pamiętali, oraz Sylwestrowi i Janowi, którzy nie doczekali.

Zawsze mamy wybór: albo boimy się i ryzykujemy, że stracimy wolność, albo mówimy – wolność jest decydująca dla naszego życia, nie mogę z niej zrezygnować. Jeśli muszę przez to prowadzić ryzykowne życie, to jest to cena wolności. Jeśli jest inaczej, to po co żyć?

Michaił Chodorkowski w wywiadzie dla „Die Zeit”

Wycofująca się Armia Czerwona wymordowała prawie cały niemiecki szpital polowy. (…) Jakby tego było mało, zanim Czerwoni poderżnęli gardła pielęgniarkom, najpierw je zgwałcili i odcięli im piersi.

Philip Kerr, Był pan w Smoleńsku, kapitanie?

Nikt nigdy nie wygrał wojny, ginąc za swój kraj. Wygrywa się, sprawiając, że ten drugi sukinsyn zginął za własny.

Generał George Patton

Dlaczego wojnę domową wygrali bolszewicy? Bo byli stroną najbardziej brutalną i bezwzględną. (…) Wprowadzili przymusowy pobór do Armii Czerwonej. Brali nawet byłych carskich oficerów, wcześniej zatrzymując ich rodziny jako zakładników.

Wiktor Suworow, Alfabet Suworowa

Rozdział 2

Kilka dni zajęło im dotarcie do miejsc bardziej już znanych Jankowi. Wszystkie wsie, które napotykali po drodze, nosiły ślady pobytu w nich bolszewickich oddziałów. Część chat była spalona, gdzieniegdzie wisiały truchła powieszonych lub butwiejące na ziemi zaszlachtowanych mężczyzn i kobiet, a nierzadko dzieci.

Czujka w postaci tylnej straży, która operowała na ich tyłach, nie dostrzegła śledzących ich jeźdźców, co nie oznaczało, że tak nie było. Wprawdzie dużych jednostek już nie spotykali, ale pojedyncze, kilkudziesięcioosobowe oddziały konnych stale ich mijały lub były widziane w oddali.

O tym, gdzie w tej chwili znajdował się sztab Grupy Jakira czy Pierwszej Armii Konnej Budionnego, w której skład wchodziła ta pierwsza, nie wiedzieli. Nie byli nawet pewni, czy nie zostały przesunięte gdzieś dalej na zachód, skoro ich jednostki nacierały już w chwili, gdy oni przedzierali się przez front.

– Panie Kuźma, praktycznie idziemy w ciemno. Nie mam żadnego pomysłu, jak zdobyć te szyfry, nic mi do łba nie przychodzi.

– Panie Janie, to nie jest pan odosobniony. Wiem, że pański dziadek liczył na pana niebywałe szczęście, ale na mój gust, żeby je mieć, trzeba stworzyć warunki do jego zaistnienia.

– Wzięło się panu na filozofowanie, a tu co, step i pojedyncze oddziały, żaden z nich nie ma pewnie żadnych szyfrów, tylko rozkazy na piśmie lub dane na gębę. Gdzie my je znajdziemy, nie mam pojęcia i coraz bardziej chodzi mi po głowie, że wysłano nas, licząc na jakiś cud.

– I tak być może.

– Może, nie może, teraz chyba musimy jak najszybciej dotrzeć do grupy porucznika Buczackiego. Mieli czas na wydobrzenie, rozglądali się pewnie po okolicy, to znają sytuację, a to może nam się przydać.

Korjatowicz tylko pokiwał głową i przyspieszył konia.

***

Gdy operowali jeszcze na zapleczu bolszewików i dziadek podjął decyzję przedarcia się przez front, aby dostarczyć do sztabu zdobyte szyfry, musieli zostawić po tamtej stronie rannych żołnierzy. A tych było ponad czterdziestu i ich los byłby przesądzony w trakcie walk, które pułk miał stoczyć przy przedzieraniu się na polską stronę.

Na polowy szpital Janek zaproponował miejsce, na które jego oddział przypadkowo natknął się w lesie. Ze względu na jego ponure oblicze, przypominające nierealny baśniowy matecznik, nazwali go czarcim borem. Był bardziej gęsty niż otoczenie, w środku krył niewielką polanę zarośniętą kobiercem zachodzących na siebie krzaków, a wokół rosły dorodne buki w odległości kilku zaledwie metrów od siebie, niemal pień na pniu, co powodowało, że trudno było między nimi manewrować końmi, nie wspominając o taborze. Ich szczepione konary tworzyły na pewnej wysokości jednolity, zwarty pas zieleni. Światło tu z trudem docierało, a wisząca nad ziemią plątanina gęstych gałęzi tworzyła złudzenie podziemnej pieczary. Innymi słowy, miejsce było na tyle odpychające, że nawet konie kuliły uszy i trzeba było je krótko trzymać za uzdy, ale z drugiej strony doskonałe, aby ukryć tu duży oddział lub z powodzeniem bronić się, gdyby doszło do ataku.

W tym niegościnnym miejscu pozostawiono zbędne tabory i rannych, a dodatkowo felczerów, lekarza pułkowego, dodatkowych żołnierzy do obsługi obozu, dowództwo, powierzając porucznikowi Waldemarowi Buczackiemu. Jego ojciec był leśnikiem, znał więc las na wyrywki, co w tej sytuacji powinno się przydać. Na zastępcę przydzielono mu sierżanta Fedora Ostapko, który sprawdził się w oddziale Janka, wykazując pomysłowość, i posiadającego mir wśród niesfornych kawalerzystów, i który też z lasem, jako były kłusownik, był za pan brat.

Teraz zdążali ku niemu, starając się, aby nie natknąć się na większe oddziały. A te, ku ich zaskoczeniu, ponownie zaczęły pojawiać się na horyzoncie po chwilowej przerwie, gdy mijali tylko małe grupki konnych i pieszych.

– Tak sobie myślę, że skoro tu nagle tyle wojska, to gdzieś musi stacjonować ich sztab, który kieruje oddziały na front. – Janek wyraził głośno spostrzeżenie, które przyszło mu do głowy. – A to chyba jest dla nas dobra wiadomość, tylko trzeba wymyśleć sposób…

– Nie rozpędzaj się, panie Janie – przerwał mu Kuźmicz. – To, że po pierwszej fali trafiliśmy na kolejną, o niczym nie świadczy, choć może jest w tym jakaś racja. Nasza na teraz to nie rzucać im się w oczy, póki nie dotrzemy do Buczackiego.

***

Założenie, że będą starali się nadal przemykać z dala od ciągnących na zachód oddziałów już pod koniec tego samego dnia stało się nierealne.

Wieczorem, gdy niebo dodatkowo pokryło się chmurami i spadła widoczność, zbyt późno dostrzegli duży tabun, który nagle wyłonił się zza ciemnego horyzontu i szybko zdążał w ich kierunku. Nie było wyjścia, wokół step, na odejście gdzieś w bok nie było już czasu. Dobrze, że w pobliżu rozciągał się duży zagajnik. Skręcili szybko między drzewa, mając nadzieję, że przez tamtych nie zostali dostrzeżeni.

Młodniak wydawał się rozległy, porośnięty głównie dębami kilku gatunków konkurujących z klonami, a gdzieniegdzie polną gruszą, śliwami i migdałowcem. Zwracał uwagę brak krzaków. Poszycie porastała jedynie wysoka trawa, pośród której przebijały się tak charakterystyczne dla stepu kostrzewa, wiązówka, a najczęściej róża kolczasta, której kwiaty roznosiły po otoczeniu silny zapach. Miejsce dobre do ukrycia, choć gdyby doszło do walki, trudne byłoby do utrzymania.

Na obrzeżu pozostawili czujkę, z którą pozostał Janek i Kuźma, reszta skryła się głębiej. Nadciągał duży pułk liczący kilkuset jeźdźców z taczankami i taborami w postaci załadowanych zapasami chłopskich wozów. Szczegóły pokrywała ciemność, ale zauważyli, że tamci wyraźnie się spieszyli, bo czoło przy lesie nie zwolniło, a jedynie kilku konnych oderwało się, wjechało między pierwsze drzewa, badając otoczenie. Następnie zsiedli z koni, narąbali drew na popas, załadowali je na furmankę i zaraz po tym, szybko pognali za taborami.

– Już myślałem, że tym razem się nie wywiniemy. – Janek odetchnął z ulgą.

– Ot, ledwie ich zauważyliśmy, to i oni nas nie widzieli – mruknął spokojnie Korjatowicz. – Takiego szczęścia możemy jednak nie mieć w przyszłości. Myślę, że trzeba będzie…

Nie dokończył, bo pojawił się Igor Sedenkow, wysłany z drugą czujką w głąb młodniaka, by przebadał, czy nikt się w nim nie kryje.

– Melduję, że tam w głębi, niemal po drugiej stronie zagajnika, dziwna grupa obozuje.

– Duża?

– Jak by to, panie pułkowniku, chyba duża, ale jakaś dziwna, nie było jak sprawdzić, bo wystawili straże.

– Co w niej dziwnego?

– Ja nie wim, ale wachmistrz Pohorecki kazał powtórzyć, że podejrzanie się zachowują, bo palą małe ogniska, i to osłonięte, by nie było ich widać od strony stepu. I cisza, jak nie wśród żołnierzy, nikt nie śpiewa, choć ci na straży to na pewno bolszewiki, widać to po ubiorze.

– Trzeba sprawdzić, zobaczę, a jakby co, wyślę Igora z wiadomością. – Janek wstał, ignorując niemy protest Kuźmy, który już się podnosił.

Szybko wjechali w głąb lasu. Tu, gdzie zatrzymał się cały oddział, było już na tyle ciemno, że sylwetek żołnierzy nie było widać, a jedynie konie. Dalej ruszyli na piechotę. Nie przeszli więcej niż pięćset metrów, gdy natknęli się na Pohoreckiego, który na nich czekał.

– Co jest, Fedor?

– Musisz zobaczyć, jakaś podejrzana zgraja. Ciemno, nie wszystko widać, coś mi jednak świta, ale lepiej sam zerknij, bo mogę się mylić.

Poprowadził ich dalej, gdzie na obserwacji tajemniczego obozowiska pozostawił dwóch Kozaków, nierozłącznych Łyżko i Felsztyna, nie najmłodszych wiekiem, którzy w czasie wojny byli w kompanii kulomiotów i potrafili celnie i skutecznie operować ogniem cekaemów. Byli też doskonałymi wywiadowcami. Na wyprawę, gdy Janek wybierał ochotników, wziął pod uwagę ich umiejętności, które już uprzednio się przydały i tak też mogło być w przyszłości.

– Meldować, chłopy, co zauważyliście!

– Chyba to transport zagrabionych rzeczy, ale… – zaczął Łyżko, lecz Felsztyn wszedł mu w słowo:

– Tam są chyba jeńcy.

– Gdzie ich strażnicy?

– Pan polkownik, trzeba bardziej do przodu, ale bardziej na prawo. – Pierwszy z Kozaków wskazał kierunek, a gdy Janek skinął głową, doprowadził ich do miejsca, gdzie pokazał, że teraz trzeba być cicho, i dalej zgięty wpół wpełzł pod rozrośnięte krzewy jałowca.

Janek pokazał pozostałym, by tu czekali, a sam ruszył za Łyżkiem. Ten w pewnym momencie położył się, a następnie zaczął czołgać pod gałęziami. Po kilku metrach zatrzymał się, poczekał, a następnie odchylił igliwie, wskazał kierunek i szepnął:

– Ot, tam, pod dębem, ta ciemna plama to strażnik, ale pewnie śpi w najlepsze.

Janek wytężył wzrok i wreszcie dostrzegł. Nie dalej niż piętnaście metrów od nich, oparty o pień, spał żołnierz w jasnej koszuli. Na wyprostowanych nogach przytrzymywał karabin.

– A inni? – spytał wprost do ucha Łyżka.

Ten wskazał bardziej na lewo, a następnie na prawo, po czym pokazał, aby się wycofali. Gdy wypełzli spod krzaków, skierował się w bok, gdzie po przejściu kilkudziesięciu kroków trafili na wapienne skałki.

– Trza na górę, niech polkownik sam obaczy.

Skałka była niewielka, ale na tyle wąska, że nie zmieściliby się na niej we dwóch jednocześnie. Janek, zachowując ostrożność, wspinał się, by wkrótce osiągnąć szczyt. Podniósł głowę i teraz zrozumiał, co miał na myśli Kozak. Wapień usytuowany był w obniżeniu terenu, swoistej rynnie, pozbawionej drzew, na której rosły tylko krzaki. Stąd doskonale było widać obóz, choć ciemność kryła szczegóły. Księżyc, który jakiś czas temu wychynął zza chmur, dawał odrobinę światła, ale to wystarczało, by dostrzegł żołnierza opartego o drzewo, który palił papierosa. Stał w odległości nie większej niż czterdzieści metrów. Do obozu, którego granicę wytyczał stojący wóz konny, dzieliło go drugie tyle.

Lustrował otoczenie, wytężając wzrok i wykorzystując nikłą poświatę. Doświadczenia z pobytu po drugiej stronie frontu, gdy został sam i wiele się nauczył, ukrywając w borze, teraz się przydały. Dostrzegł dalsze wozy, ustawione między drzewami, i trzy małe ogniska rozpalone w dołkach, aby nie było ich widać od strony stepu – na tyle małe, że nie dawały ognia, a jedynie żar. W tej nikłej czerwieni dostrzegł dalsze szczegóły. Żołnierze leżeli w pobliżu, ułożywszy się kręgiem wokół źródła ciepła. Spróbował ich policzyć, ale nie był pewny, czy wszystkich dostrzegł. Mogło być ich ze dwudziestu, a biorąc pod uwagę straże, nieco więcej.

Gdy wzrok przyzwyczaił się do rozróżniania detali, dojrzał też inną grupę. Ta leżała w pewnej odległości od żołnierzy, pilnowana przez dwóch strażników, ale żaden ogień ich nie ogrzewał. Czy to ci jeńcy? – przypomniał sobie spostrzeżenie Łyżka. I zaraz przyszło pytanie, że skoro tak, to dlaczego grupa obozuje w lesie, jakby nie chciała rzucać się w oczy innym oddziałom.

Miał się już wycofać, gdy jego wzrok przyciągnął ruch po prawej stronie skałek. Szara plama jakby się poruszyła. Jeszcze jeden z osłony obozu? Doleciał doń krótki jęk, który trwał nie dłużej niż sekundę, a później nic. Plama pozostała bez ruchu. A może to któryś z jego Kozaków znudzony czekaniem? Popatrzył na czuwającego przed nim. Skończył palić i sięgnął po następnego papierosa. Odwrócił głowę w kierunku, skąd dobiegł dźwięk. Janek zacisnął dłoń na kolbie pistoletu. Podniesie alarm? Nie, wydawało mu się, o ile mógł to ocenić, że tamten tylko wzruszył ramionami i jakby parsknął, a później odwrócił się w kierunku obozowiska.

Janek powoli zsunął się ze skałki.

– Tam… – Łyżko wskazał głową kierunek.

– Słyszałem, ale kto to? Strażnik czy któryś z naszych?

– Nikt bez rozkazu nie łazi, to widać jakiś od nich.

– Podwójna linia strażników?

– Chyba ni, trza sprawdzić, podejdę.

– Zostaw, wycofujemy się do wachmistrza.

Gdy dotarli do Pohoreckiego, powiedział mu o tym drugim. Chwilę zastanawiali się, czy wracać, czy, będąc już tu, zbadać przyczynę.

– Pan polkownik, dam radę, jak leśny zwierz, nikt nie usłyszy – zaproponował ponownie Łyżko, a widząc minę Janka, dodał szybko: – Pan nie wi, ale ja z Ostapką, jeszcze przed wojną, kłusowałem, to i wim, jak chodzi się cicho. Proszę pozwolić.

Popatrzył na Kozaka, nie potrafiąc sobie wyobrazić, by ten miał umiejętności bezszelestnego poruszania się. Widział, jak trzyma się na koniu, jak potrafi schować się w galopie pod brzuch wierzchowca, jak doskonale włada szablą i radzi sobie z kulomiotem, ale żeby posiadał takie umiejętności jak kłusol Ostapko, o to go nie podejrzewał.

– Dobrze, leź, ale jak coś usłyszę, to ci jaja urwę, zrozumiano?

– Wasze błogodarienie, nawet ćma będzie głośniejsza, idę.

Janek pokręcił głową z dezaprobatą. Nie mógł w nich wyplenić tego carskiego określenia, szczególnie u tych, którzy byli w wojsku. Tkwiło w nich tak jak polskie „tak jest”, naturalne i odruchowe.

Polecił drugiemu z Kozaków, Felsztynowi, aby sprowadził kapitana Korjatowicza. Musiał się z nim naradzić. Nie zamierzał atakować, nie mając dostatecznego rozpoznania, ilu żołnierzy jest w obozie. Nadal nurtowało go, dlaczego ukrywają się w lesie. Wskazał Pohoreckiemu skałkę, nakazując dalszą obserwację strażnika i obozowiska.

Teraz tylko czekali.

Nie upłynęło dużo czasu, gdy wrócił Łyżko.

– No i…?

Kozak kręcił głową, jakby próbował sobie coś ułożyć w głowie.

– Łyżko, mam cię prosić, byś coś wydukał?

– Ano, panie polkowniku, bo to… – Przerwał, wziął oddech i kontynuował: – Znalazłem miejsce, ale tego drugiego już nie było. To chyba też strażnik.

W tym momencie ze skałki zsunął się Pohorecki.

– Ten, co go zauważyłeś, to był strażnik – od razu zdał relację. – Właśnie przylazł do tego drugiego, wziął jego karabin, a tamten poszedł do obozu, dwa słowa zamienił z tymi, co pilnują jeńców, i wszedł między nich.

– Pewnie po następną – prychnął cicho Łyżko.

– Jaką następną?

– A, bo to, panie pułkowniku, on tam obracał kobitę.

– Obracał? Co ty mi tu…

– Panie pułkowniku, zgwałcił ją i zarżnął, normalnie gardło jej przeorał… – wyrzucił z siebie Kozak i zacisnął dłonie w pięści. – Taką ją znalazłem, jeszcze miała spódnicę podwiniętą. Jak świniaka potraktował, swołocz jebana.

Zanim Janek przetrawił informację, kazał Kozakowi wejść na skałkę i obserwować, co będzie się dalej działo. Wróciło wspomnienie z okresu, gdy pułk czerezwyczajki zajął wieś, a kilku Kozaków najpierw gwałciło Hapkę, córkę przewodniczącego rady wsi, Kuźmy, a gdy zemdlała, zabili ją. Czuł, jak rośnie w nim bezsilna wściekłość. Musiał się opanować, by nie popełnić jakiegoś błędu, choć wspomnienie tamtych chwil mieszało mu w głowie.

W tym momencie pojawił się Korjatowicz. Zdał mu szybko relację. Ten nie odezwał się, lecz westchnął głęboko.

– Panie Janie, pan tu dowodzisz, ale musisz wziąć pod uwagę, że mamy misję do spełnienia – zaczął wolno, cedząc słowa jakby wbrew sobie. – Tu uratujemy jakąś babę, może w walce stracimy kilku ludzi, ale w konsekwencji spartolimy zadanie i kilkaset tysięcy kobiet, gdy bolszewicy przełamią front, czeka podobny los. Pomyśl, zanim coś rozkażesz.

Zapadła cisza, którą przerwał Łyżko, który szybko zsunął się ze skały.

– Ten drugi, co to stał na warcie, wyciągnął z tamtej grupy jakąś dziewoję, choć się broniła. – Zamilkł, przeklął pod nosem i szybko dokończył: – Ktoś z jeńców próbował ją bronić, ale jeden ze strażników dał mu po łbie. Zaciągnął ją do lasu. A ten pierwszy stanął na jego miejscu.

Janek i Korjatowicz spojrzeli po sobie.

– Znaczy, panie Janie, teraz wiemy, do domu im się nie spieszy, ukryli się w dogodnym miejscu i zrobili tu sobie darmowy burdel. – Kuźma wzruszył ramionami i spytał Kozaka: – Ilu jest tam żołnierzy?

– Ano, panie kapitanie. – Dotąd zacięta twarz Kozaka rozpogodziła się, jakby przewidywał, co za chwilę się stanie. – Moim zdaniem to jakichś trzydziestu ze strażnikami, może tyćko więcej, ale chyba tak.

– Felsztyn, migiem mi tu sprawdzisz wszystkich, bez koni – wydał rozkaz Janek i zaraz zwrócił się do Łyżka: – A ty w las i pilnuj tego z babą.

– Znaczy?

– Nic nie znaczy, zacznie się dobierać, to go po gardle, aby cicho.

– Tak jest, już ja go tak, że nawet sowa nie usłyszy.

Kozak zostawił broń i bezszelestnie, tylko z nożem w dłoni, zniknął wśród krzaków.

– To, co mówiłem, to jedna racja, ale czasem sytuacja wymaga zmiany planów. – W głosie Korjatowicza wyczuł ulgę i pochwałę. – A teraz mów, jak wygląda obóz.

– Lepiej, panie Kuźma, wsuń się na te skałkę i sam oceń.

***

– Swołocz preklata! – Kuźmicz, który zbyt długo nie tkwił na skale, teraz się z niej zsunął. – Trzeba by zajść ich z kilku stron, ale najprzód zlikwidować strażników, cichuteńko, by larum nie podnieśli.

– I tak strzelanina, bo pewnie nie obędzie się bez niej, rozejdzie się po stepie, to komuś przylezie do głowy, by sprawdzić, co się dzieje. – Janek, gdy już ochłonął, poczuł wątpliwości co do podjętej decyzji i zastanawiał się, jak ograniczyć użycie broni palnej.

– Rezać szablami, tylko, choć rzeczywiście może nie wyjść, za dużo ich. – Widać Korjatowicza gnębiła ta sama myśl.

– Może, jeśli będą to pojedyncze, ich odgłos nie wywoła rabanu, ale i tak później trzeba będzie być czujnym.

– To pół biedy, ale co z tymi, których uwolnimy?

– Nie pomyślałem, to może być kłopot.

– Chyba że weźmiemy ich ze sobą i do celu co koń wyskoczył. Bór, jak na mój gust, nie jest już daleko, a w nim damy radę.

Janek tylko potrząsnął głową, nie bardzo przekonany, czy jest to dobre wyjście. Gdy przed kilkoma miesiącami tworzył na zapleczu frontu własny oddział z uwolnionych od bolszewików chłopów, sprawa wydawała się dużo prostsza. Znał teren, miał do pomocy Alika, Joshuę i lejtnanta Stiepana Demienkowa – trójkę, którą uratował przed śmiercią. Czuł się wówczas dużo bardziej pewnie. Poza tym znał teren, w każdej chwili mógł ukryć się w borze przed bolszewikami i nie czuł aż takiej odpowiedzialności za ludzi jak teraz. Ta przyszła z czasem, gdy później zetknął się z pułkiem dowodzonym przez dziadka, który po spaleniu dworu cały czas go szukał.

– Już są – przerwał mu rozmyślania Korjatowicz.

Nadchodzili po cichu i zanim wszyscy się zebrali, Kuźmicz wprowadził ich szybko w temat, przekazał dane o rozkładzie obozu, podzielił na trzy drużyny i wyznaczył swoich Kozaków do likwidacji strażników. Czekali tylko na powrót Łyżka. Ten zjawił się po kilku minutach, ciągnąc ze sobą młodą, zakneblowaną dziewczynę.

– Ot taj, nie mógł mitygować się i musiał jej munsztuk założyć, by nie darła się – usprawiedliwiał się, wskazując na knebel.

Dziewczyna wyglądała na nie więcej niż szesnaście lat. Wodziła przerażonym wzrokiem po otoczeniu.

– A co z tamtym?

– Na szczastie, już poterany, trafił do piekła.

Janek podszedł do dziewczyny, ściągnął jej szmatę z ust, a ta ze strachu cofnęła się i przypadła do ziemi.

– Ne, pane, ne… – wydobyła z siebie cicho i umilkła.

– Szto za lude? – przystąpił do niej Korjatowicz, pokazując obóz. – Nie bój się, nic ci nie zrobimy. Nikt cię tu nie skrzywdzi.

Nadal trwała skulona, tylko ramiona jej drgały, jak gdyby tłumiła płacz.

Łyżko dał znak, że on z nią porozmawia. Dziewczyna wyraźnie mu zaufała, bo gdy delikatnie podniósł ją, nie wyrywała się. Odprowadził na bok i coś po cichu tłumaczył.

Po kilku minutach chyba ją przekonał, bo tylko kiwała głową i wyraźnie uspokojoną podprowadził do Janka.

– Szczob ich łycho… – mruknął do siebie i dodał: – Teraz będzie mówić, detyno myłeńkaja.

– Co to za oddział? – Janek wskazał obozowisko.

Podniosła ostrożnie głowę, nadal niepewna, czy rzeczywiście nic jej nie grozi.

– Mów – ponaglił ją Łyżko.

– To, pane, czerwone wojsko.

– A jeńcy?

Spojrzała wyraźnie przestraszona.

– Mów, głupia, nie mamy czasu na fochy – do rozmowy włączył się Kuźmicz.

Skurczyła się w sobie, jakby po słowach miał ją uderzyć. Janek powstrzymał Korjatowicza, który chciał coś dodać.

– Powiedziałem już, żebyś się nie bała. Spójrz na mnie. Czy wyglądamy na bolszewików?

Nie podniosła głowy, tylko kiwnęła, że nie.

– To teraz mów, skąd jesteście, gdzie was zagarnęli i ilu jest tam żołnierzy.

Jeszcze chwilę trwała w bezruchu, po czym przemogła się, podniosła wzrok na Janka i zaczęła opowiadać, zrazu wolno, później coraz szybciej, jakby z obawy, że jej przerwie.

To był oddział Czeka, nieduży, liczył, według niej, około trzydziestu żołnierzy. Ich dowódca musiał mieć specjalne uprawnienia, bo pośród jadących na front poruszał się bez problemu. Konwojowali na tyły jakieś dobra ukryte pod płachtami kilku chłopskich wozów. Gdy przejeżdżali przez wsie, gdy sobie na popasie popili, nierzadko na oczach mężów gwałcili ich żony i córki. Gdy wyruszali w dalszą drogę, kobiety zabierali ze sobą.

Opowiadała, że żołnierze wymyślali okrutne zabawy. W jednej z wsi sołtysowi sparzono dłonie wrzątkiem, a gdy pokryta pęcherzami skóra dawała się zdjąć, ściągnęli ją jak rękawiczki. A w innej wsi chłopa, który nie chciał przyznać się, gdzie ukrył zboże, umieszczano nagiego w nabitej gwoździami beczce, którą potem toczono. Gdy go w końcu wyciągnięto całego pokrwawionego, choć jeszcze dychającego, wykopali dół, wrzucono go do niego i kazano jego żonie go zasypać. Jej babkę, starą, sparaliżowaną kobietę przykutą do łóżka, za to, że nie otworzyła im drzwi, zabili, wrzucając do pokoju granat. A dziadka zaszlachtowali szablami. W obozie jest jej młodszy brat i to on próbował stanąć w jej obronie, ale dostał po głowie kolbą od strażnika.

Janek dostrzegł, jakie wrażenie jej opowiadanie zrobiło na żołnierzach. Niejedno widzieli, ale teraz, wsłuchując się w słowa dziewczyny, na ich twarzach malował się impuls wściekłości. Dostrzegł zaciśnięte na broni dłonie.

– Starczy – przerwał jej opowieść, bojąc się, by chęć zemsty nie przeważyła nad rozsądkiem jego ludzi.

Widział po nerwowych ruchach, że gotowi są zerwać się i biec od razu do obozu. Tylko wpojona im dyscyplina powodowała, że nadal trwali nieruchomo, wpatrując się w niego i oczekując rozkazu. Spojrzał na Kuźmę, a ten tylko nieznacznie skinął głową, że dobrze zrobił, a następnie znów powtórzył polecenia, co każda drużyna ma czynić.

Pierwsi zagłębili się w krzaki wyznaczeni do likwidacji wart na obrzeżu obozu. Każda z drużyn wyruszyła, by zająć pozycję. Teraz tylko trzeba było poczekać, aż przyjdą meldunki, czy strażnicy zostali wyeliminowani. Dał znać Łyżkowi i polecił, by na powrót zakneblował dziewczynę i przywiązał do drzewa.

– Jeszcze mi głupia poleci do obozu, tak dla niej lepiej, wytłumacz jej to.

Kozak od razu to zrobił. Nie broniła się, tylko o coś spytała, a ten zrobił uspokajający gest, potwierdzając, że wszystko będzie dobrze.

Wsłuchiwali się uważnie, czy dojdą odgłosy szarpaniny, ale las jak dotychczas nadal spokojnie spał i nic nie burzyło ciszy.

Minęła dłuższa chwila, zanim zaczęli wracać wyznaczeni do likwidacji. Meldowali, gdzie odnaleźli pozostałych strażników. Przynieśli też ich broń.

– Chyba pora ruszać, ale sprawdzę jeszcze raz. – Kuźma nie zdradzał zdenerwowania, lecz Janek wyczuwał, że kapitan nadal ma wątpliwości, czy dobrze robią, atakując obóz. W końcu wszedł ponownie na skałkę, tam chwilę obserwował obozowisko, po czym zsunął się na dół.

– Sytuacja bez zmian?

– Spokojnie, nic nie zauważyli. Mamy dwóch, co pilnują więźniów, i trzech czuwających przy ogniskach, ale ci chyba przysypiają, tak mi się wydaje. A reszta pewnie śpi, bo tylko chrapania dochodzą.

– To ruszamy, nie ma co zwlekać.

Za Jankiem i Korjatowiczem ruszył Łyżko i pozostali Kozacy. Tym Janek nakazał zabrać ze sobą karabiny i kierować się od razu w kierunku uwiązanych koni. Ci, których podzielili na drużyny, wzięli ze sobą jedynie szable i rewolwery.

– Sława Bohu – doleciał do Janka szept któregoś z idących za nimi.

– Gęba w ciup, cisza… – upomniał szeptem.

***

Gdy doszli do nisko płożących się jałowców, Łyżko padł na kolana i zaczął czołgać się jako pierwszy. Zapoznał się z terenem najlepiej, dlatego miał prowadzić. Tuż za nim sunęli Janek i Korjatowicz. Podążający za nimi Kozacy w pewnym momencie odbili na prawo, aby wyjść bliżej miejsca, gdzie stały pierwsze wozy taboru i tuż obok uwiązane konie. Janek nakazał im baczenie, przypuszczając, że przy nich też może być strażnik, którego nie dostrzegali ze skałki.

Nadal nic nie mąciło ciszy, gdy znaleźli się pod ostatnim jałowcem. W pewnym momencie tylko od strony dalszego ogniska rozległ się trzask bardziej wilgotnego drewna. Zastygli. Nikt w obozie się nie poruszył.

Wypełzli na wolną przestrzeń, ustawiając się równolegle do siebie. Zadaniem Łyżka i Kuźmy była likwidacja strażników, którzy pilnowali więźniów. Janek wziął na siebie tych, którzy drzemali przy ogniu pośrodku obozu. Liczył, że chłodna nocy sprawi, iż ich czujność będzie osłabiona. Dwa ogniska tliły się bliżej obrzeży i według wcześniej omówionego planu czuwających przy nich miały zlikwidować wysłane wcześniej drużyny.

Panująca w otoczeniu senność zaczęła mu się udzielać. Musiał chwilę odczekać, aż Łyżko i Korjatowicz dotrą do celu. Liczył po cichu sekundy, w myślach powtarzając sobie czynności, gdy już się podniesie. Umówili się, że da im na to około minuty. Gdy doszedł do sześćdziesiątej sekundy, wziął głęboki oddech i wolno się uniósł. Księżyc miał za sobą. Nawet gdyby ktoś w obozie patrzył w tę stronę, dostrzeże tylko sylwetkę i pewnie ją weźmie za któregoś ze swoich.

Na to liczył.

Ruszył wolno, stawiając ostrożnie stopy, aby nie nadepnąć na suche gałęzie. Wyciągniętą wcześniej szablę ukrył za sobą, aby światło księżyca nie odbiło się od klingi. W drugiej dłoni trzymał rewolwer. Gdzieś w zakamarku mózgu kołatały wątpliwości, czy można zabić śpiących, ale zaraz przypominał sobie opowieść dziewczyny, co żołdacy wyprawiali w mijanych wioskach, i skrupuły mijały.

Metr, dwa, trzy i kolejne… Jeśli ci z drużyn czaili się gdzieś na obrzeżu, to z pewnością już go dostrzegli. Od strony koni, prócz sporadycznego parskania, nie doleciał dotąd żaden dźwięk. Podobnie ze skrzydła obozowiska, gdzie spali więźniowie.

Ścisnął mocniej broń, systematycznie zbliżając się do ogniska, które wyraźnie przygasało. Pomarańczowy żar był ledwie widoczny, choć czerwona poświata nadal rozjaśniała jego otoczenie. Nikt dawno nie dokładał drew, a to znak, że strażnicy pewnie przysypiali.

Tych dostrzegł po kilku kolejnych krokach. Siedzieli obok siebie z nisko spuszczonymi głowami. Przy jednym dostrzegł pustą butelkę. Raz jeszcze przypomniał sobie opowieść dziewczyny o jej babce i sołtysie, któremu na żywca ściągnięto skórę z poparzonych dłoni i…

Ciął mocno po karku pierwszego i zaraz drugiego. Nie wydali żadnego głosu. Ciała pod uderzeniem szabli bezgłośnie osunęły się na ziemię.

Jakieś dźwięki doleciały z obrzeży, tam, gdzie byli przetrzymywani więźniowie, ale na tyle zdławione, że mogły uchodzić za naturalne.

Niemal w tej samej chwili, jak zjawy z baśniowych opowieści, wyłonili się z ciemności jego żołnierze. Bez żadnych okrzyków wpadli między śpiących, siekąc klingami dookoła, bez żadnych oporów, jak na ćwiczeniach. Część śpiących zdążyła się jednak przebudzić i teraz zrywali się, sięgając po broń i krzycząc „nabat!”, ale byli bez szans. Zanim zorientowali się, co się dzieje i kto ich atakuje, ginęli pod ciosami.

Nie padł żaden strzał.

Janek zamknął oczy i szybko je otworzył. Nie mógł pokazać po sobie targającej nim rozterki, czy takie pozbawianie życia to normalna walka z wrogiem, czy już morderstwo z premedytacją. Kiedyś, gdy był młodszy, okazał oburzenie, gdy Vakhtang opowiadał mu o nocnych napadach kaukaskich drużyn wilków na carskie obozy. Dla niego było to nierycerskie, twierdził, że trzeba stanąć z przeciwnikiem twarzą w twarz, ale stryj tylko śmiał się z jego naiwności.

– To jest wojna, nie ty ich, to oni ciebie, a jak ktoś tego nie pojmuje, to niech sam sobie w łeb palnie – przekonywał, dogadując złośliwie, że musi jeszcze dorosnąć, stracić kogoś bliskiego, zobaczyć krwawe jatki, bezlitosne mordowanie kobiet i dzieci, to może wówczas przestanie mieć obiekcje.

A później, gdy rewolucja dotarła do ich regionu i do wsi wkroczył pułk czerezwyczajki, a w całym obwodzie bolszewicy wprowadzali swoje porządki, przekonał się naocznie, co Wasyl chciał mu wówczas przekazać. Mimo to gdzieś w głębi duszy pozostały młodzieńcze wątpliwości, które na każdym kroku przegrywały z wojenną rzeczywistością.

– Panie pułkowniku, usieczeni, ale mamy ich dowódcę, kazałem go oszczędzić, możno progoworitsia. – Obok pojawił się Igor Sedenkow, dowodzący jedną z drużyn.

Oczy mu błyszczały z zadowolenia, a czerwona od krwi klinga świadczyła, że wziął czynny udział w masakrze.

– Dobrze, ale przepatrzcie jeszcze raz całe otoczenie, czy gdzieś nikt się nie ukrył. I wystaw wartę od strony stepu.

Sedenkow rzucił rozkaz, a żołnierze od razu przykucali przy każdym i sprawdzali, czy nie udaje martwego. Jednocześnie rewidowali ich ubrania i zbierali broń oraz amunicję, składając je przy ognisku. Ktoś dorzucił świeżych drew, które zaczęły skwierczeć.

Janek ruszył w kierunku miejsca, gdzie trzymano więźniów. Korjatowicz stał wyprostowany, a Łyżko przechodził od jednej osoby do drugiej i coś tłumaczył. Jeńcy byli przestraszeni, cisnęli się do siebie jakby z obawy, że ich spotka podobny los jak żołnierzy.

– Prawie same baby, tylko dwóch młodych chłopów i dwoje dzieciaków. – Kuźma wskazał ręką na jednego z nich, którego zakrwawiona twarz nosiła ślady uderzenia kolbą. – To pewnie brat tej dziewuchy.

– Ustal, skąd mężczyźni. Mówiła, że brali tylko kobiety.

Postał chwilę, obserwując skulone na ziemi kobiety, później przeniósł wzrok na dwóch młodych chłopów siedzących obok siebie, po czym wrócił do centrum obozu. Pod strażą leżał związany wojskowy ubrany w charakterystyczną czarną skórzaną kurtkę z naszytą na piersi czerwoną gwiazdą. Na nogach miał oficerki. Janek kazał im go podnieść i odprowadzić na bok.

Pojawił się Sedenkow.

– Przygotuj go do przesłuchania – polecił mu chłopak, nie tłumacząc, co ma na myśli.

***

Nie chciał sam przepytać schwytanego. Scedował to na Korjatowicza. Sedenkow przywiązał więźnia do dwóch skrzyżowanych podłużnych gałęzi wbitych w ziemię. Rozciągnięty na nich rozbieganymi oczami śledził otoczenie. Wyraźnie bał się i przewidywał, jaki będzie jego koniec, o czym świadczył mocz, który mu zmoczył spodnie.

Janek trzymał się z boku, rozmawiając z ocalonymi. Gdy przyprowadzono dziewczynę, którą uratował Łyżko, a ta opowiedziała kobietom, jak przeżyła, ich nastawienie nie od razu, ale zmieniło się. Teraz baby jedna przez drugą opowiadały mu, skąd pochodzą, co spotkało je i ich mężów oraz krewnych, i lamentowały, co dalej z nimi będzie.

– Wiera, Wieroczka… – Brat dziewczyny tulił się do niej, nie mogąc uwierzyć, że ocalała.

– Tisze, Misza, wsie budiet choroszo, uże ticho.

Janek uciszył kobiety i skinął na młodych chłopów. Poderwali się i stanęli przed nim, niepewni, czego zażąda. Palcami dłoni nerwowo tłamsili bluzy. Jeden miał typowo chłopską, drugi wojskową.

– Dlaczego was zabrali, a nie zabili? – spytał spokojnie.

Milczeli, zaskoczeni pytaniem. Na odpowiedź zdecydował się ten pierwszy.

– A bo to, panie, oni nie potrafią gotować, a ja tak, bo u popa pomagał gospodyni.

Drugi milczał i tylko mimowolnie wzruszał ramionami.

– A ty?

– Ni wim, pane, ja tylko ochwacone konie im poratował, to przywalili w łeb i zabrali ze sobą.

– Jak się nazywacie? Z tej samej wsi?

– Ja to Wasilij Trygłow ze wsi Diłowe, ale u nas nie bili, bo u nas czerwoni założyli w Łukowie, to takie miasto, rewolucjonnyj komitiet, a od nas dużo jeszcze za cara wzięli do wojska, a jak wojna zakończyłaś, to wracali i zakładali rewkomy, bo…

– Milcz i po kolei. – Janek mu przerwał.

Ten w żołnierskim uniformie wydawał się śmielszy albo wyraźnie chciał pokazać, że nic nie ma do ukrycia. Uciszony wtulił głowę między ramiona, lecz słysząc spokojny ton, tym razem wolniej opowiedział, jak go wzięli ze sobą jako pierwszego, a dopiero później, gdy mijali wsie, zabierali baby.

– To dlaczego spałeś wśród nich? – Janek wskazał kobiety. Coś w tej opowieści chłopa się nie zgadzało, ale był zmęczony i nie chciał dociekać.

– Nu, pane, bo dla nich ja obcy, to oddział czerezwyczajki, a ja tylko dla nich gotował. – Trygłow wydawał się zdziwiony, że Polak nie rozumie. – Na to nada zasłużyć.

– A skąd znasz język polski?

Rosjanin się roześmiał.

– U nas, pane, to polski i ruski, każdy tak gada.

– A ty? – zwrócił się do drugiego, który w przeciwieństwie do pierwszego wydawał się bardziej cichy i nadal wystraszony całą sytuacją.

– Ja Dmytro. Był chory, gdy przyjechali do wsi. Większość naszych uciekła, a siostra usłyszała, jak narzekali, że konie mają ochwacone, to im powiedziała, że ja znam się, to wywlekli i kazali je sprawić.

– To nie takie proste.

– Dyć tak, ale oni się nie znali, konie żywili byle czym, poili zimną wodą zmęczone, nie pozwalali odpocząć… – Machnął ręką, wyraźnie zdegustowany takim ich traktowaniem. – A u dwóch znalazłem nawet wbite ciernie, których nie usunęli. To zrobiłem, co należy, ochłodziłem nogi, starnikowałem nieco kopyta, ale i tak trzy dni musieli siedzieć, zanim były gotowe. I nudzili się, pili, brali się nawet za stare baby. Bo tylko te zostały i staruszkowie, a młodych żadnych, w lesie się ukryli, tylko moja siostra została, dopatrywała w gorączce, bo czymś się zaraziłem.

– Czyli spokojnie?

Dmytro spuścił głowę, kiwając nią na boki. Chwilę tak trwał. Z piersi wydobył się jęk, a ciało przebiegało drżenie, jakby zmagał się ze sobą. Gdy ponownie spojrzał na Janka, ten dostrzegł, że oczy mu goreją czystą nienawiścią.

– Ich komandir chciał zgwałcić Tanię, ale stryj Wadim mu przeszkodził. Tłumaczył, że to moja siostra, że ja im konie uratował, ale… – Machnął dłońmi z rezygnacją.

– Twoja siostra jest wśród kobiet? – przerwał wyraźnie sprawiający chłopakowi ból wywód Janek.

Ten tylko skinął głową, że tak i dokończył cicho:

– I tak zrobił swoje, a wujowi kazał przymocować klatkę ze szczurami do brzucha i ją podgrzewać.

– Podgrzewać?

– Nu tak, starały się uciec od gorąca i wgryzły mu się przez brzuch do wnętrzności…

Janek nie bardzo wiedział, jak zareagować. Odprawił chłopów.

***

Zbliżył się Sedenkow i zdał raport, że znaleźli trzydziestu dziewięciu zabitych, tyleż karabinów, parę rewolwerów, granaty i na jednym z wozów ciężki karabin maszynowy.

– Zaglądaliście pod plandeki?

Igor wzruszył ramionami.

– Nie było rozkazu.

– To chodź, zobaczymy, co takiego cennego transportowali.

– A tu, panie pułkowniki, dokumenty ich komandira, nijakiego Arona Tichoniuka.

Janek wziął je, schował za pazuchę i ruszyli do wozów. Plandeki przymocowane były do szczebli mocnymi powrozami, aby przypadkowo nikt pod nie niezaglądał. Przecięli je i odsłonili nakrycie. Całość wyłożona była pierzynami. Gdy je odrzucili, pokazały się paczki przewiązane sznurami. Janek wyciągnął jedną i rozdarł materiał.

– Szczob ich łycho… – wyrwało się Igorowi, gdy na ziemię posypały się pierścionki, wisiorki, kolczyki, obrączki, bransoletki, szlachetne kamienie, sztabki połamanych złotych krzyży, a nawet złote zęby. – Nie chodzili po sztrabantach.

– Ano, nie chodzili – mruknął do siebie równie zaskoczony Janek. – Poszli w odwiedki do dworów i kościołów. Ilu ludzi przy tym zginęło, strach pomyśleć.

Powkładał precjoza do szmaty i ponownie ją przewiązał.

– Igor, morda w ciup, co tu widzieliśmy, zrozumiano?