Wszystko za Everest ebook

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty.

Tytuł oryginału angielskiego Into Thin Air: A Personal Account of the Mount Everest Disaster

Projekt okładki Ola Szpocińska

Projekt typograficzny Robert Oleś / d2d.pl

Fotografia na okładce © by Westend61 / Getty Images

Copyright © by Jon Krakauer, 1997

Copyright © for the Postscriptum by Jon Krakauer, 1999

This translation published by arrangement with Villard Books, an imprint of Random House, a division of Penguin Random House, LLC

The map based on a design by Anita Karl

Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Czarne, 2015

Copyright © for the Polish translation by Krystyna Palmowska, 2015

Redakcja Sandra Trela / d2d.pl

Redakcja techniczna Robert Oleś / d2d.pl

Korekta Monika Pasek / d2d.pl

Skład Sandra Trela / d2d.pl

Konwersja i produkcja e-booka: d2d.pl

ISBN 978-83-8191-686-8

Dla Lindy

i pamięci Andy’ego Harrisa, Douga Hansena, Roba Halla, Yasuko Namby, Scotta Fischera, Ngawanga Topche, Chen Yu-Nana, Bruce’a Herroda, Lobsanga Jangbu oraz Anatolija Bukriejewa

Ludzie bawią się w odgrywanie tragedii, ponieważ nie wierzą w prawdziwość tej realnej, która rozgrywa się właśnie w cywilizowanym świecie.

José Ortega y Gasset

Wstęp

W marcu 1996 roku magazyn „Outside” wysłał mnie do Nepalu, żebym wziął udział w komercyjnej wyprawie na Everest w charakterze uczestnika i zarazem reportera. Pojechałem tam jako jeden z ośmiu klientów w zespole kierowanym przez słynnego przewodnika z Nowej Zelandii – Roba Halla. 10 maja stanąłem na szczycie, ale cena sukcesu była straszna.

Spośród pięciu[1] uczestników tej wyprawy, którzy zdobyli wierzchołek, czterech, łącznie z Hallem, straciło życie we wściekłej burzy, jaka nadciągnęła bez ostrzeżenia, gdy byliśmy jeszcze wysoko w górze. Zanim dotarłem do bazy, lista ofiar zawierała już dziewięć nazwisk z czterech różnych zespołów, a do końca miesiąca bilans ten miał wzrosnąć o następne trzy osoby.

Wyprawa wstrząsnęła mną do głębi i pisanie artykułu przychodziło mi z trudem. Niemniej po pięciu tygodniach od powrotu z Nepalu dostarczyłem do wydawnictwa maszynopis tekstu, który został opublikowany we wrześniowym numerze „Outside”. Po wypełnieniu zobowiązania próbowałem usunąć Everest ze swoich myśli i zająć się innymi sprawami, ale okazało się to niemożliwe. Miotany sprzecznymi uczuciami, wciąż starałem się odnaleźć jakiś sens w tym, co się wydarzyło tam wysoko w górze, i obsesyjnie roztrząsałem okoliczności śmierci moich współtowarzyszy.

Artykuł napisałem z taką rzetelnością, na jaką mnie było stać w tamtych okolicznościach, jako że termin ukończenia tekstu był nieprzekraczalny, całokształt opisywanych wydarzeń nieprawdopodobnie złożony, a pamięć tych, którzy przeżyli, mocno zniekształcona przez wyczerpanie, niedotlenienie i szok. W pewnym momencie pracy nad tym materiałem poprosiłem trzy osoby, żeby zrelacjonowały wydarzenie, którego wszyscy czworo byliśmy świadkami wysoko w górze. Okazało się, że nie mogliśmy się zgodzić w tak kluczowych kwestiach jak: kiedy to było, kto co powiedział, a nawet kto tam faktycznie był.

Niedługo po oddaniu tekstu do druku odkryłem, że kilka szczegółów zostało podanych błędnie. W większości były to drobne nieścisłości, które są nieuniknione w artykułach pisanych na określony termin. Jednej z moich pomyłek nie można jednak było absolutnie określić jako drugorzędnej. Co więcej, wywarła ona niszczący wpływ na przyjaciół i rodzinę jednej z ofiar.

Niemal tak samo jak błędy faktograficzne dręczyła mnie jeszcze inna sprawa, a dotyczyła ona materiału, który nie mógł się znaleźć w magazynie ze względu na brak miejsca. Redaktor „Outside” Mark Bryant oraz wydawca Larry Burke zaoferowali mi wyjątkową objętość tekstu: siedemnaście tysięcy słów, czyli cztery lub pięć razy więcej niż w przypadku przeciętnego tematu. Pomimo to czułem, że został on zdecydowanie zbyt skrócony, aby oddać całą prawdę o tragedii. Wyprawa na Everest zachwiała całym moim życiem, więc stało się dla mnie niesłychanie ważne, żeby zarejestrować wydarzenia z wszystkimi szczegółami, nie będąc skrępowanym określoną długością kolumn. Ta książka jest owocem tego wewnętrznego przymusu.

W odtworzeniu przebiegu zdarzeń napotykałem istotną trudność wynikającą z ewidentnej zawodności umysłu na dużej wysokości. Aby nie polegać w zbytniej mierze tylko na własnych spostrzeżeniach, przy licznych okazjach przeprowadziłem obszerne wywiady z większością głównych bohaterów tej historii. W miarę możliwości szukałem potwierdzenia szczegółów w rozmowach radiowych, zarejestrowanych przez niektóre osoby w bazie, gdzie trzeźwe myślenie nie było tak deficytowym towarem. Czytelnicy znający artykuł z „Outside” mogą zauważyć rozbieżność pewnych informacji podanych w magazynie i w książce, dotyczących głównie czasu wydarzeń. Poprawki odzwierciedlają nowe dane, które zdobyłem już po opublikowaniu artykułu.

Kilku szanowanych przeze mnie pisarzy i redaktorów doradzało mi, żebym nie pisał tej książki tak szybko, jak to zrobiłem. Przekonywali mnie, żebym zaczekał dwa lub trzy lata i nabrał dystansu do wyprawy po to, by zyskać cenną perspektywę. Ich rada była rozsądna, ale ostatecznie zignorowałem ją, ponieważ to, co się wtedy wydarzyło, nie dawało mi żyć. Myślałem, że napisanie tej książki pomoże usunąć Everest z mojego życia, oczyścić mnie z niego.

Oczywiście tak się nie stało. Co więcej, zgadzam się z twierdzeniem, że gdy autor pisze coś w akcie katharsis – jak w moim przypadku – często dzieje się to ze szkodą dla czytelnika. Miałem jednak nadzieję, że książka zyska na tym, iż przeleję swą duszę na papier bezpośrednio po tragedii, w męce i wzburzeniu tamtych chwil. Chciałem, by moja relacja miała surowy, bezlitosny rys szczerości, który zapewne spłowiałby z upływem czasu i stępieniem uczucia udręki.

Niejeden z tych, którzy ostrzegali mnie przed pospiesznym pisaniem, odradzał mi wcześniej wyprawę na Everest. Było wiele, bardzo wiele słusznych powodów, żeby nie jechać, ale atakowanie Everestu jest aktem głęboko irracjonalnym, zwycięstwem pożądania nad rozsądkiem. Ktokolwiek by się nad tym poważnie zastanawiał, ustawia się niemal z definicji poza kręgiem racjonalnych argumentów.

Prawda jest prosta: pojechałem na Everest, chociaż dobrze wiedziałem, w co się pakuję. Wskutek tego miałem swój udział w śmierci zacnych ludzi, a jest to coś, co będzie ciążyć na moim sumieniu przez długi, długi czas.

Dramatis personae

Mount Everest, wiosna 1996 roku[2]

Komercyjna wyprawa z asystą przewodnicką Adventure Consultants

Rob Hall

Nowa Zelandia, kierownik wyprawy, szef przewodników

Mike Groom

Australia, przewodnik

Andy „Harold” Harris

Nowa Zelandia, przewodnik

Helen Wilton

Nowa Zelandia, kierownik bazy

dr Caroline Mackenzie

Nowa Zelandia, lekarz wyprawy

Ang Tsering

Nepal (Szerpa), sirdar bazowy

Ang Dorje

Nepal (Szerpa), sirdar wspinaczkowy

Lakpa Chiri

Nepal (Szerpa), wspinacz

Kami

Nepal (Szerpa), wspinacz

Tensing

Nepal (Szerpa), wspinacz

Arita

Nepal (Szerpa), wspinacz

Ngawang Norbu

Nepal (Szerpa), wspinacz

Chuldum

Nepal (Szerpa), wspinacz

Chongba

Nepal (Szerpa), kucharz bazowy

Pemba

Nepal (Szerpa), pracownik bazowy

Tendi

Nepal (Szerpa), pomocnik kucharza

Doug Hansen

USA, klient

dr Seaborn Beck Weathers

USA, klient

Yasuko Namba

Japonia, klientka

dr Stuart Hutchison

Kanada, klient

Frank Fischbeck

Hongkong, klient

Lou Kasischke

USA, klient

dr John Taske

Australia, klient

Jon Krakauer

USA, klient i dziennikarz

Susan Allen

Australia, trekkerka

Nancy Hutchison

Kanada, trekkerka

Komercyjna wyprawa z asystą przewodnicką Mountain Madness

Scott Fischer

USA, kierownik wyprawy, szef przewodników

Anatolij Bukriejew

Rosja[3], przewodnik

Neal Beidleman

USA, przewodnik

dr Ingrid Hunt

USA, kierownik bazy i lekarz wyprawy

Lobsang Jangbu

Nepal (Szerpa), sirdar wspinaczkowy

Ngima Kale

Nepal (Szerpa), sirdar bazowy

Ngawang Topche

Nepal (Szerpa), wspinacz

Tashi Tsering

Nepal (Szerpa), wspinacz

Ngawang Dorje

Nepal (Szerpa), wspinacz

Ngawang Sya Kya

Nepal (Szerpa), wspinacz

Ngawang Tendi

Nepal (Szerpa), wspinacz

Tendi

Nepal (Szerpa), wspinacz

„Duży” Pemba

Nepal (Szerpa), wspinacz

Jeta

Nepal (Szerpa), pomocnik sirdara bazowego

Pemba

Nepal, pomocnik kucharza

Sandy Hill Pittman

USA, klientka i dziennikarka

Charlotte Fox

USA, klientka

Tim Madsen

USA, klient

Pete Schoening

USA, klient

Klev Schoening

USA, klient

Lene Gammelgaard

Dania, klientka

Martin Adams

USA, klient

dr Dale Kruse

USA, klient

Jane Bromet

USA, dziennikarka

Wyprawa MacGillivray Freeman IMAX/IWERKS

David Breashears

USA, kierownik wyprawy, reżyser filmu

Jamling Norgay

Indie (Szerpa), zastępca kierownika, aktor

Ed Viesturs

USA, wspinacz, aktor

Araceli Segarra

Hiszpania, wspinacz, aktor

Sumiyo Tsuzuki

Japonia, wspinacz, aktor

Robert Schauer

Austria, wspinacz, operator obrazu

Paula Barton Viesturs

USA, kierownik bazy

Audrey Salkeld

Wielka Brytania, dziennikarka

Liz Cohen

USA, kierownik produkcji filmu

Liesl Clark

USA, producent filmu, pisarz

Wongchu

Nepal (Szerpa), sirdar

Jangbu

Nepal (Szerpa), operator kamery

Tajwańska wyprawa narodowa na Everest

„Makalu” Gau Ming-Ho

Tajwan, kierownik wyprawy

Chen Yu-Nan

Tajwan, wspinacz

Kao Tien Tsu

Tajwan, wspinacz

Chang Jung Chang

Tajwan, wspinacz

Hsieh Tsu Sheng

Tajwan, wspinacz

Chiring

Nepal (Szerpa), sirdar

Kami Dorje

Nepal (Szerpa), wspinacz

Ngima Gombu

Nepal (Szerpa), wspinacz

Mingma Tsering

Nepal (Szerpa), wspinacz

Tensing Nuri

Nepal (Szerpa), wspinacz

Dorje

Nepal (Szerpa), wspinacz

Pasang Tamang

Nepal (Szerpa), wspinacz

Ki Kami

Nepal (Szerpa), wspinacz

Wyprawa johannesburskiego „Sunday Times”

Ian Woodall

Wielka Brytania, kierownik wyprawy

Bruce Herrod

Wielka Brytania, zastępca kierownika i fotograf

Cathy O’Dowd

RPA, wspinacz

Deshun Deysel

RPA, wspinacz

Edmund February

RPA, wspinacz

Andy de Klerk

RPA, wspinacz

Andy Hackland

RPA, wspinacz

Ken Woodall

RPA, wspinacz

Tierry Renard

Francja, wspinacz

Ken Owen

RPA, dziennikarz, trekker

Philip Woodall

Wielka Brytania, kierownik bazy

Alexandrine Gaudin

Francja, pomocnik administracyjny

dr Charlotte Noble

RPA, lekarz wyprawy

Ken Vernon

Australia, dziennikarz

Richard Shorey

RPA, fotograf

Patrick Conroy

RPA, dziennikarz radiowy

Ang Dorje

Nepal (Szerpa), sirdar wspinaczkowy

Pemba Tendi

Nepal (Szerpa), wspinacz

Jangbu

Nepal (Szerpa), wspinacz

Ang Babu

Nepal (Szerpa), wspinacz

Dawa

Nepal (Szerpa), wspinacz

Międzynarodowa wyprawa komercyjna z asystą przewodnicką Alpine Ascents

Todd Burleson

USA, kierownik wyprawy, przewodnik

Pete Athans

USA, przewodnik

Jim Williams

USA, przewodnik

dr Ken Kamler

USA, klient i lekarz wyprawy

Charles Corfield

USA, klient

Becky Johnston

USA, trekkerka, scenarzystka

Międzynarodowa wyprawa komercyjna

Mal Duff

Wielka Brytania, kierownik wyprawy

Mike Trueman

Hongkong, zastępca kierownika

Michael Burns

Wielka Brytania, kierownik bazy

dr Henrik Jessen Hansen

Dania, lekarz wyprawy

Veikka Gustafsson

Finlandia, wspinacz

Kim Sejberg

Dania, wspinacz

Ginge Fullen

Wielka Brytania, wspinacz

Jaakko Kurvinen

Finlandia, wspinacz

Euan Duncan

Wielka Brytania, wspinacz

Komercyjna wyprawa Himalayan Guides

Henry Todd

Wielka Brytania, kierownik wyprawy

Mark Pfetzer

USA, wspinacz

Ray Door

USA, wspinacz

Michael Jorgensen

Dania, wspinacz

Brigitte Muir

Australia, wspinacz

Paul Deegan

Wielka Brytania, wspinacz

Neil Laughton

Wielka Brytania, wspinacz

Graham Ratcliffe

Wielka Brytania, wspinacz

Thomas Sjögren

Szwecja, wspinacz

Tina Sjögren

Szwecja, wspinacz

Kami Nuru

Nepal (Szerpa), sirdar

Szwedzka wyprawa solowa

Göran Kropp

Szwecja, wspinacz

Frederic Bloomquist

Szwecja, filmowiec

Ang Rita

Nepal (Szerpa), wspinacz, członek ekipy filmowej

Norweska wyprawa solowa

Petter Neby

Norwegia, wspinacz

Nowozelandzko-malezyjska wyprawa z asystą przewodnicką na Pumori

Guy Cotter

Nowa Zelandia, kierownik wyprawy, przewodnik

Dave Hiddleston

Nowa Zelandia, przewodnik

Chris Jillet

Nowa Zelandia, przewodnik

Amerykańska wyprawa komercyjna na Pumori i Lhotse

Dan Mazur

USA, kierownik wyprawy

Scott Darsney

USA, wspinacz, fotograf

Chantal Mauduit

Francja, wspinacz

Stephen Koch

USA, wspinacz, snowboardzista

Brent Bishop

USA, wspinacz

Jonathan Pratt

Wielka Brytania, wspinacz

Diane Taliaferro

USA, wspinacz

Dave Sharman

Wielka Brytania, wspinacz

Tim Horvath

USA, wspinacz

Dana Lynge

USA, wspinacz

Martha Johnson

USA, wspinacz

Nepalska wyprawa sprzątająca Everest

Sonam Gyalchen

Nepal (Szerpa), kierownik wyprawy

Klinika Himalayan Rescue Association w Pheriche

dr Jim Litch

USA, lekarz

dr Larry Silver

USA, lekarz

dr Cécile Bouvray

Francja, lekarz

Laura Ziemer

USA, asystentka

Wyprawa indyjsko-tybetańskiej policji granicznej na Everest

(wyprawa działająca po stronie tybetańskiej)

Mohindor Singh

Indie, kierownik wyprawy

Harbhajan Singh

Indie, zastępca kierownika, wspinacz

Tsewang Smanla

Indie, wspinacz

Tsewang Paljor

Indie, wspinacz

Dorje Morup

Indie, wspinacz

Hira Ram

Indie, wspinacz

Tashi Ram

Indie, wspinacz

Sange

Indie (Szerpa), wspinacz

Nadra

Indie (Szerpa), wspinacz

Koshing

Indie (Szerpa), wspinacz

Japońska wyprawa z Fukuoka na Everest

(wyprawa działająca po stronie tybetańskiej)

Koji Yada

Japonia, kierownik wyprawy

Hiroshi Hanada

Japonia, wspinacz

Eisuke Shikegawa

Japonia, wspinacz

Pasang Tsering

Nepal (Szerpa), wspinacz

Pasang Kami

Nepal (Szerpa), wspinacz

Any Gyalzen

Nepal (Szerpa), wspinacz

1Szczyt Everestu

10 maja 1996 roku

8848 metrów

Mogłoby się zdawać, że te himalajskie olbrzymy są w górnych partiach opasane jakąś niewidzialną linią, której nikt nie może przekroczyć. Prawda jest oczywiście taka, że na wysokości ponad 7600 metrów wpływ niskiego ciśnienia atmosferycznego na organizm człowieka jest tak wielki, że naprawdę trudne wspinanie staje się niemożliwe i nawet łagodna burza może mieć tragiczne skutki, że tylko absolutnie idealne warunki pogodowe i śnieżne stwarzają jakąkolwiek szansę sukcesu, i wreszcie, że w ostatniej fazie wspinaczki atakujący zespół może tylko wyczekiwać na właściwy dzień…

Nie, naprawdę nie ma w tym nic niezwykłego, że Everest oparł się kilku pierwszym atakom alpinistów. Gdyby stało się inaczej, byłoby to bardzo dziwne, a nawet smutne, ponieważ nie tak zachowują się Wielkie Góry. Być może staliśmy się zbyt aroganccy, mając do dyspozycji nowinki techniczne do wspinaczki w lodzie i skale[4]. W naszej epoce łatwych, niemal mechanicznych podbojów zapomnieliśmy o czymś ważnym. Zapomnieliśmy, że to Góra wciąż ma w ręku swą atutową kartę i jeśli okaże przychylność, to tylko w czasie, który sama wybierze. Gdyby tak nie było, to dlaczego utrzymywałaby się ta głęboka fascynacja wspinaczką wysokogórską?

Eric Shipton w 1938 roku, Upon That Mountain

Stałem na czubku świata, jedną nogą w Chinach, a drugą w Nepalu. Oczyściłem z lodu maskę tlenową, wtuliłem głowę w ramiona dla osłony przed wiatrem i gapiłem się bezmyślnie w dół, w bezmierne przestrzenie Tybetu. Gdzieś w głębi duszy, ale niejasno, jakby to nie mnie dotyczyło, zdawałem sobie sprawę z niezwykłości widoku, jaki roztaczał się pod moimi stopami. Przez wiele minionych miesięcy wyobrażałem sobie tę chwilę i wybuch emocji, który miał jej towarzyszyć. Ale teraz, gdy wreszcie tu byłem, naprawdę stojąc na szczycie Mount Everestu, właściwie nie byłem w stanie wykrzesać z siebie odrobiny energii, żeby się tym przejąć.

Było wczesne popołudnie 10 maja 1996 roku. Od pięćdziesięciu siedmiu godzin nie spałem. W ciągu ostatnich trzech dni zdołałem w siebie wmusić zaledwie miskę rosołu z kluskami i garść orzechowych m&m’sów. Gwałtowny kaszel trwający od tygodni uszkodził mi dwa żebra, skutkiem czego zwykłe oddychanie stało się nieprawdopodobną udręką. Na wysokości 8848 metrów do mózgu docierało z troposfery tak mało tlenu, że pod względem sprawności umysłowej dorównywałem małemu dziecku. W tych okolicznościach nie potrafiłem odczuwać niemal niczego poza zimnem i zmęczeniem.

Na szczycie pojawiłem się kilka minut po Anatoliju Bukriejewie, Rosjaninie zatrudnionym jako przewodnik przez komercyjną wyprawę amerykańską, a tuż przed Andym Harrisem, pełniącym taką samą funkcję w naszym zespole, którego trzon stanowili Nowozelandczycy. Wprawdzie Bukriejewa ledwo kojarzyłem, ale Harrisa zdążyłem już dobrze poznać i polubić w ciągu ostatnich sześciu tygodni. W pośpiechu pstryknąłem cztery fotki współtowarzyszom pozującym do zdjęć szczytowych, a potem odwróciłem się i zacząłem schodzić. Zegarek wskazywał godzinę 13.17. Na dachu świata nie spędziłem w sumie nawet pięciu minut.

Chwilę później zatrzymałem się, żeby zrobić następne zdjęcie – w dół, w kierunku południowo-wschodniej grani, którą biegła nasza droga wejściowa. Nastawiając ostrość na dwójkę wspinaczy zbliżających się do wierzchołka, dostrzegłem coś, co poprzednio umykało mojej uwadze. Na południu, tam gdzie jeszcze przed godziną niebo było idealnie czyste, teraz wał chmur zakrywał Pumori, Ama Dablam i inne pomniejsze szczyty otaczające Everest.

Potem – gdy już zlokalizowano sześć ciał, gdy zaniechano poszukiwań dwóch kolejnych, gdy chirurdzy amputowali dotkniętą gangreną prawą rękę mojego kolegi z zespołu, Becka Weathersa – ludzie pytali często, dlaczego wspinacze znajdujący się wysoko w górze zlekceważyli pierwsze oznaki pogorszenia pogody. Dlaczego wytrawni himalajscy przewodnicy kontynuowali marsz w górę, prowadząc gromadę stosunkowo niedoświadczonych alpinistów amatorów – z których każdy zapłacił aż sześćdziesiąt pięć tysięcy dolarów za bezpieczne wejście na Everest – w ewidentną śmiertelną pułapkę?

Nikt nie ma prawa zabierać głosu w imieniu liderów obu zespołów dotkniętych tragedią, ponieważ obydwaj nie żyją. Mogę jednak zaświadczyć, że owego wczesnego popołudnia 10 maja nic nie wskazywało na to, iż zbliża się mordercza burza. W moim niedotlenionym umyśle chmury podnoszące się w górę wielkiej lodowcowej doliny, znanej jako Kocioł Zachodni[5], sprawiały wrażenie niewinnych, lekkich, zwiewnych. Błyszcząc w jaskrawym południowym słońcu, zdawały się nie różnić od nieszkodliwych obłoków skroplonej pary, które regularnie wznosiły się z dna doliny prawie każdego popołudnia.

Rozpoczynałem odwrót pełen ogromnego niepokoju, ale to, co mnie martwiło, miało niewiele wspólnego z pogodą. Gdy sprawdziłem wskaźnik ciśnienia, odkryłem, że butla tlenowa jest niemal pusta. Musiałem schodzić, i to szybko.

Szczytowa partia grani południowo-wschodniej jest wąską, mocno upstrzoną nawisami płetwą ze skały i sprasowanego wiatrem śniegu, która ciągnie się na odcinku czterystu metrów pomiędzy głównym szczytem i podrzędnym trabantem, znanym jako Wierzchołek Południowy. Postrzępiona grań w zasadzie nie przedstawia dużych trudności technicznych, ale droga jest straszliwie eksponowana. Opuściwszy szczyt, po kwadransie ostrożnego przestawiania nóg nad dwukilometrową otchłanią, dotarłem do osławionego Uskoku Hillary’ego – wyraźnego spiętrzenia grani, którego pokonanie wymaga pewnych manewrów technicznych. Gdy wpięty w poręczówkę, przygotowując się do zjazdu, wyjrzałem za krawędź uskoku, czekał mnie alarmujący widok.

Dziesięć metrów niżej, u podstawy uskoku, stało w kolejce kilkanaście osób. Na linie, po której miałem zjeżdżać, już dźwigało się w górę trzech wspinaczy. Nie pozostało mi nic innego, jak wypiąć się ze wspólnej asekuracji i usunąć na bok.

Zator tworzyli uczestnicy trzech ekip: tej, w której ja brałem udział – pod wodzą słynnego przewodnika z Nowej Zelandii – Roba Halla, innej, zorganizowanej również na komercyjnych zasadach wyprawy kierowanej przez Amerykanina Scotta Fischera oraz niekomercyjnej wyprawy tajwańskiej. Przesuwali się powoli, w ślimaczym tempie typowym dla wysokości ponad ośmiu tysięcy metrów. Jeden po drugim wspinacze pokonywali Uskok Hillary’ego, podczas gdy ja nerwowo wyczekiwałem na swoją kolej.

Harris, który opuścił szczyt niedługo po mnie, wkrótce mnie dogonił. Chcąc oszczędzić tę resztkę tlenu, która mi została w butli, poprosiłem go, aby sięgnął do mojego plecaka i zakręcił zawór regulatora. Gdy to zrobił, przez następne dziesięć minut było mi nadzwyczaj dobrze. Miałem wrażenie niezwykłej jasności umysłu. Fizycznie czułem się nawet lepiej niż wtedy, gdy gaz był odkręcony. Wtedy, nagle, dotarło do mnie, że się duszę. Pociemniało mi w oczach i zaczęło mi się kręcić w głowie. Byłem bliski utraty przytomności.

Jak się okazało, zdeteriorowany wskutek niedotlenienia Harris, zamiast przykręcić zawór, pomyłkowo ustawił go na pełny przepływ, powodując szybkie opróżnienie zbiornika. Roztrwoniłem bezsensownie ostatki tlenu. Miałem do dyspozycji jeszcze jedną butlę, ale ta czekała na mnie na Wierzchołku Południowym, osiemdziesiąt metrów niżej. Żeby się tam dostać, musiałem pokonać najbardziej eksponowany odcinek całej trasy pozbawiony dobrodziejstwa dodatkowego tlenu.

Najpierw trzeba było jednak poczekać, aż rozładuje się zator na Uskoku Hillary’ego. Zdjąłem teraz już bezużyteczną maskę tlenową, wbiłem czekan w twardy stok i przykucnąłem na grani. Składając banalne gratulacje mijającym mnie alpinistom, w głębi duszy szalałem z niepokoju. „Pospieszcie się, pospieszcie się”, błagałem bezgłośnie. „Kiedy wy się tu pieprzycie, miliony komórek nerwowych giną w moim mózgu!”

Większość z mijających mnie osób należała do grupy Fischera, ale pod koniec tej procesji pojawiła się wreszcie dwójka uczestników mojej wyprawy: Rob Hall i Yasuko Namba. Skromnej i zawsze zachowującej się z rezerwą czterdziestosiedmioletniej Yasuko brakowało czterdzieści minut do zostania najstarszą zdobywczynią Everestu i drugą Japonką, której udało się skompletować Koronę Ziemi, czyli zdobyć najwyższe wierzchołki na każdym z siedmiu kontynentów. W tej drobnej niczym wróbel postaci – ważyła zaledwie czterdzieści jeden kilogramów – kryła się niezłomna determinacja. Ku górze pchało ją niezachwiane, intensywne pragnienie zdobycia szczytu.

Jeszcze później na górze Uskoku pojawił się kolejny członek naszego zespołu – Doug Hansen. Doug, pracownik poczty z przedmieść Seattle, stał się moim najbliższym przyjacielem w czasie wyprawy.

– Szczyt masz w kieszeni! – wrzasnąłem do niego, starając się przekrzyczeć wiatr i zabrzmieć bardziej optymistycznie, niż naprawdę to czułem. Wyczerpany, wymamrotał spod swojej maski coś, czego nie zrozumiałem, uścisnął mi słabo rękę i powlókł się dalej w górę.

Ostatni w kolejce był Scott Fischer, którego znałem przelotnie z Seattle, gdzie obaj mieszkaliśmy. O jego sile i determinacji krążyły legendy. W 1994 roku wszedł na Everest bez użycia butli z tlenem, więc teraz zdziwiłem się, widząc, jak wolno idzie. Gdy odsunął maskę, aby mnie pozdrowić, wyglądał na wyczerpanego.

– Bruuuce… – wysapał z wymuszoną wesołością, używając swojej ulubionej odzywki jeszcze z czasów college’u.

Kiedy zapytałem, jak mu idzie, Fischer zdecydowanie odparł, że czuje się dobrze.

– Z jakiegoś powodu trochę ciężko mi dziś wlec tyłek – dodał. – Nic się nie dzieje.

Kiedy wreszcie lina była wolna, wpiąłem się szybko w pojedynczą pomarańczową żyłę, przewinąłem się wokół Fischera, który ciężko opadł na czekan, i zjechałem przez krawędź uskoku.

Gdy dochodziłem do Wierzchołka Południowego, było po 15.00. O tej porze macki mgły kłębiły się nad mierzącym 8511 metrów szczytem Lhotse i ocierały o szczytową piramidę Everestu. Pogoda nie była już tak sielankowa. Chwyciłem pełną butlę z tlenem, podłączyłem ją do regulatora i pospiesznie ruszyłem w kierunku gromadzących się chmur. Niedługo po tym, jak znalazłem się poniżej Wierzchołka Południowego, zaczął sypać drobny śnieg, a widoczność diabli wzięli.

Sto dwadzieścia metrów wyżej, gdzie szczyt wciąż kąpał się w jaskrawym słońcu pod nieskalanie kobaltowym niebem, moi współtowarzysze beztrosko uwieczniali swój pobyt na najwyższym punkcie naszej planety, rozwijali flagi i pstrykali kolejne zdjęcia, trwoniąc w ten sposób cenne sekundy. Nikt z nich nie miał pojęcia, że zbliża się straszliwa próba. Nikt nie podejrzewał, że do końca tego długiego dnia liczyć się będzie każda minuta.

2Dehra Dun, Indie

1852 rok

681 metrów

Zimą, będąc z dala od gór, w Księdze Cudów Richarda Halliburtona odkryłem nieostrą fotografię Everestu. Kiepska reprodukcja przedstawiała postrzępione białe szczyty, wznoszące się na tle groteskowo poczerniałego i porysowanego nieba. Sam Everest, usadowiony gdzieś z tyłu, bynajmniej nie wyglądał na najwyższy, ale to nie miało znaczenia. Był najwyższy – tak mówiła legenda. Kluczem do tego obrazka stały się marzenia, które pozwalały chłopcu wejść tam, do wewnątrz, stanąć na grzbiecie smaganej wiatrem grani, wspinać się w kierunku szczytu, teraz już nie tak odległego…

Była to jedna z tych nieposkromionych fantazji, które pojawiają się w okresie dorastania. Mogłem być pewien, że nie nawiedza ona tylko mnie. Najwyższy punkt na świecie, nieosiągalny, obcy wszelkiemu doświadczeniu, był tam, stanowiąc obiekt aspiracji dla wielu chłopców i wielu mężczyzn.

Thomas F. Hornbein, Everest: The West Ridge

Prawdziwe okoliczności tego wydarzenia są niejasne i przysłonięte narosłym mitem. W każdym razie był rok 1852, a scena miała miejsce w biurze Indyjskiej Służby Topograficznej w Dehra Dun, zlokalizowanym w górzystym terenie na północy Indii. Według najbardziej wiarygodnej wersji sir Andrew Waugh, generalny mierniczy Indii, pracował spokojnie w swoim gabinecie, gdy nagle wbiegł urzędnik, krzycząc, że rachmistrz bengalski z oddziału w Kalkucie, Radhanath Sikhdar, „odkrył najwyższą górę świata”. Owa góra, oznaczona kryptonimem Peak XV przez geodetów polowych, którzy jako pierwsi przed trzema laty zmierzyli kąt jej wznoszenia dwudziestoczterocalowym teodolitem, wystawała z grzbietu Himalajów, w zakazanym Królestwie Nepalu.

Dotychczas, zanim Sikhdar nie zgromadził danych pomiarowych i nie przeprowadził obliczeń, nikt nie podejrzewał, że w Peaku XV jest cokolwiek godnego uwagi. Sześć stanowisk pomiarowych, z których dokonano triangulacji szczytu, znajdowało się w północnych Indiach, ponad sto sześćdziesiąt kilometrów od wierzchołka. Geodeci przeprowadzający pomiary mieli cały horyzont, z wyjątkiem szczytowej partii Peaku XV, zasłonięty przez rozmaite wzniesienia na pierwszym planie, z których kilka sprawiało wrażenie znacznie wyższych. Jednak według drobiazgowych obliczeń trygonometrycznych Sikhdara (w których uwzględniono takie czynniki, jak krzywizna Ziemi, refrakcja promienia świetlnego i odchylenie pionu), Peak XV mierzył 29 002 stopy (8840 metrów)[6] nad poziomem morza, a więc był najwyższym punktem planety.

W 1865 roku, dziewięć lat po potwierdzeniu obliczeń Sikhdara, Andrew Waugh nadał Peakowi XV nazwę Mount Everest, na cześć sir George’a Everesta, swojego poprzednika na stanowisku generalnego mierniczego. Tak się złożyło, że Tybetańczycy mieszkający na północ od tej góry mieli już znacznie bardziej melodyjną nazwę – Czomolungma – którą tłumaczy się jako „bogini, matka świata”, natomiast po drugiej, południowej stronie, Nepalczycy nazywali szczyt Deva-dhunga, „siedziba Boga”[7]. Waugh świadomie jednak zignorował te regionalne określenia (jak również oficjalne zalecenia wspierające utrzymywanie nazewnictwa lokalnego i starodawnego) i nazwa Mount Everest przyjęła się na dobre.

Skoro ustalono, że jest to najwyższy szczyt Ziemi, decyzja, iż powinien być zdobyty przez człowieka, była tylko kwestią czasu. Gdy w 1909 roku amerykański odkrywca Robert Peary oświadczył, że dotarł do bieguna północnego, a następnie w 1911 Roald Amundsen, kierujący zespołem norweskim, osiągnął biegun południowy, Everest – zwany Trzecim Biegunem – stał się najbardziej pożądanym celem ziemskiej eksploracji. Jak stwierdził Günther O. Dyhrenfurth, wpływowy alpinista i kronikarz wczesnych dziejów himalaizmu, zdobycie tego szczytu to „kwestia powszechnego ludzkiego dążenia, sprawa, od której nie ma odwrotu, niezależnie od strat, jakie mogłaby za sobą pociągnąć”.

Straty, jak się okazało, wcale nie miały być bagatelne. Po odkryciu Sikhdara w 1852 roku trzeba było dwudziestu czterech ludzkich istnień, wysiłków piętnastu wypraw i upływu stu jeden lat, aby szczyt Everestu został wreszcie zdobyty.

***

W opinii wspinaczy i znawców formacji geologicznych Everest nie wyróżnia się szczególną urodą. Jest zbyt bryłowaty, zbyt przysadzisty, zbyt grubo ciosany. Jednak to, czego mu nie dostaje pod względem architektonicznego wdzięku, nadrabia zwykłą, przytłaczającą masą. Leżąc na granicy Nepalu i Tybetu, wyniesiony 3700 metrów nad otaczające go doliny, Everest jawi się jako trójścienna piramida błyszczącego lodu i ciemnej, żłobionej skały.

Pierwszych osiem wypraw na ten szczyt zorganizowali Brytyjczycy, a wszystkie przypuszczały atak od północnej, tybetańskiej flanki – nie tyle dlatego, że stanowiła ona jakiś ewidentny słaby punkt w potężnych fortyfikacjach góry, ale raczej dlatego, że w 1921 roku rząd Tybetu, po długim okresie izolacji, otworzył granice dla cudzoziemców, podczas gdy Nepal znajdował się absolutnie poza ich zasięgiem.

Pionierzy himalaizmu musieli w mozole przemierzać aż sześćset czterdzieści kilometrów z Dardżylingu przez całą tybetańską wyżynę, aby znaleźć się u podnóży Everestu. W tamtych czasach wiedza na temat zgubnych skutków przebywania w strefie ekstremalnych wysokości była skąpa, a ekwipunek – według współczesnych standardów – żałośnie nieodpowiedni. Niemniej w 1924 roku uczestnik trzeciej wyprawy brytyjskiej Edward Felix Norton dotarł do wysokości 8573 metrów, czyli znalazł się tylko 275 metrów poniżej wierzchołka, gdzie w końcu został pokonany przez wyczerpanie i ślepotę śnieżną. Był to wyczyn zdumiewający, który został poprawiony prawdopodobnie dopiero po dwudziestu ośmiu latach.

Używam tu słowa „prawdopodobnie” ze względu na to, co wydarzyło się cztery dni po ataku Nortona. O świcie 8 czerwca z najwyższego obozu w kierunku szczytu wyruszyli dwaj inni członkowie brytyjskiej ekspedycji z 1924 roku: George Leigh Mallory i Andrew Irvine.

Mallory, którego nazwisko jest nieodłącznie związane z Everestem, był motorem trzech pierwszych wypraw na tę górę. To on, w trakcie prelekcji połączonej z pokazem slajdów podczas tournée po Stanach Zjednoczonych, rzucił swoje słynne „ponieważ istnieje”, w odpowiedzi na pytanie natrętnego dziennikarza, dlaczego chce wejść na Everest. W 1924 roku Mallory miał trzydzieści osiem lat, był dyrektorem szkoły, miał żonę i trójkę małych dzieci. Uformowany przez elity społeczne Anglii, był estetą i idealistą o wyraźnie romantycznym usposobieniu. Jego sportowa sylwetka, urok towarzyski i uderzająca męska uroda uczyniły z niego ulubieńca londyńskiej śmietanki artystycznej i intelektualnej – Lyttona Stracheya i Grupy Bloomsbury. Uwięziony w namiocie wysoko na stokach Everestu zwykł wraz z towarzyszami czytywać na głos urywki z Hamleta i KrólaLeara.

Gdy 8 czerwca 1924 roku Mallory i Irvine powoli przedzierali się w górę, wokół piramidy szczytowej kłębiły się mgły, uniemożliwiając kolegom znajdującym się w niższych obozach śledzenie postępów wspinającej się dwójki. O 12.50 chmury rozstąpiły się na chwilę, a wówczas jeden z uczestników wyprawy, Noel Odell, przez moment, lecz wyraźnie, dostrzegł dwójkę wspinaczy. Byli wysoko, mieli wprawdzie około pięciu godzin spóźnienia w stosunku do zakładanego planu, ale „poruszali się rozważnie i szybko” w kierunku wierzchołka.

Obaj alpiniści nie wrócili jednak do namiotu na noc i nikt już nigdy nie widział ani Mallory’ego, ani Irvine’a. Pytanie, czy któryś z nich osiągnął szczyt, zanim pochłonęła ich góra, a przejęła legenda, stało się odtąd przedmiotem zaciekłych sporów. W 1999 roku znany amerykański alpinista Conrad Anker odnalazł ciało Mallory’ego na pochyłej półce na wysokości 8230 metrów – tam właśnie spoczęło po upadku przed siedemdziesięciu pięciu laty. Razem ze szczątkami Mallory’ego odnaleziono kilka intrygujących przedmiotów, ale zaskakujące odkrycie Ankera przyniosło więcej pytań niż odpowiedzi. Zestawienie dowodów wskazuje jednak wyraźnie na to, że Mallory i Irvine przed śmiercią nie dotarli na wierzchołek.

W 1949 roku Nepal po stuleciach izolacji otworzył granice dla zewnętrznego świata, za to rok później nowo nastały komunistyczny rząd w Chinach zamknął Tybet przed cudzoziemcami. Z tego względu ci, którzy zamierzali zdobyć Everest, zainteresowali się południową stroną góry. Wiosną 1953 roku plan wejścia na Everest powzięła trzecia z kolei od strony Nepalu wielka wyprawa brytyjska, zorganizowana z niezwykłym rozmachem i zaopatrzeniem wzorowanym na kampanii militarnej. 28 maja, po dwu i pół miesiąca nadzwyczajnych zmagań, na wysokości 8500 metrów stanął najwyższy obóz, przycupnięty w śniegach południowo-wschodniej grani. Następnego dnia wczesnym rankiem atak szczytowy rozpoczął zespół: Edmund Hillary, wysoki i chudy alpinista z Nowej Zelandii, oraz Tensing Norgay, znakomicie wyszkolony wspinacz szerpański. Obaj wdychali tlen z dźwiganych przez siebie butli.

Już o 9.00 rano, znalazłszy się na Wierzchołku Południowym, wpatrywali się w ostrą jak żyleta grań, prowadzącą na właściwy szczyt. Następna godzina marszu doprowadziła ich do stóp tego, co Hillary określił jako:

najgroźniej wyglądający problem grani – skalny uskok o wysokości około dwunastu metrów… Sama skała, gładka i niemal pozbawiona chwytów, mogłaby być interesującym problemem, dobrym na niedzielne popołudnie dla wprawnych wspinaczy z Lake District, ale tutaj stanowiła barierę, której pokonanie przewyższało nasze wątłe siły.

Podczas gdy Tensing nerwowo podawał linę z dołu, Hillary wklinował się w szeroką rysę pomiędzy skalnym żebrem a płetwą pionowego śniegu przy jego krawędzi. Następnie zaczął centymetr po centymetrze przemieszczać się w górę formacji, którą potem nazwano Uskokiem Hillary’ego. Wspinaczka była wytężająca i daleka od elegancji, ale Hillary parł wytrwale aż do chwili, którą później tak opisał:

Wreszcie mogłem sięgnąć poza krawędź skały i wydostać się ze szczeliny na szeroką półkę. Przez kilka chwil leżałem, starając się złapać oddech. Po raz pierwszy naprawdę poczułem zawziętą determinację i wiedziałem, że nic nie jest w stanie powstrzymać nas od zdobycia szczytu. Zaparłem się solidnie na półce, dając Tensingowi sygnał, że może iść. Gdy mocno ściągałem linę, Tensing pełznął w górę, aż wreszcie padł wyczerpany na półkę jak ogromna ryba, którą właśnie wyciągnięto z morza po straszliwej walce.

Przezwyciężywszy uczucie wyczerpania, obydwaj wspinacze kontynuowali marsz w górę wzdłuż pofałdowanej grani. Hillary’ego zaczęło ogarniać zwątpienie:

myślałem tępo, czy wystarczy nam sił, aby dojść. Obszedłem następny śnieżny garb i spostrzegłem, że grań przed nami gwałtownie opada, a wzrok sięga daleko w głąb Tybetu. Spojrzałem w górę. Przed nami wznosił się zaokrąglony śnieżny stożek. Kilka uderzeń czekana, kilka ostrożnych kroków i już Tensing [sic!][8] i ja byliśmy na szczycie.

I tak oto, krótko przed południem 29 maja 1953 roku, Hillary i Tensing zostali pierwszymi ludźmi, którzy stanęli na szczycie Everestu.

Trzy dni później wiadomość o tym wejściu dotarła do królowej Elżbiety, w przeddzień jej koronacji, a wiadomość puścił w świat londyński „Times”, w porannym wydaniu 2 czerwca. Depesza została nadana drogą radiową i zaszyfrowana (w obawie przed konkurencją) przez młodego korespondenta Jamesa Morrisa, który po dwudziestu latach, będąc już renomowanym pisarzem, zasłynął ze zmiany płci i zmiany imienia na Jan. Czterdzieści lat po historycznym wejściu Morris napisał(a) w swojej książce Coronation Everest: The First Ascent and the Scoop That Crowned the Queen [Koronacja Everestu: Pierwsze wejście i sensacja, która ukoronowała królową]:

Obecnie wręcz trudno sobie wyobrazić niemal mistyczny zachwyt, z którym przyjęto w Wielkiej Brytanii nałożenie się w czasie tych dwóch wydarzeń: koronacji i zdobycia Everestu. Wychodząc wreszcie z niedostatku, w jaki popadli od czasu II wojny światowej – a jednocześnie postawieni w obliczu utraty swojego wielkiego imperium – której nieuchronnym skutkiem był schyłek ich potęgi w świecie, Brytyjczycy niemal uwierzyli w to, że wstąpienie na tron młodej królowej jest znakiem nowego czasu, epoki elżbietańskiej, jak chętnie nazywa się ją w gazetach. Oczekiwano, że 2 czerwca 1953 roku, dzień koronacji, będzie czasem symbolicznej nadziei i radości – chwilą, w której patriotyczna lojalność Brytyjczyków znajdzie kulminacyjny moment ekspresji, a tu – cud nad cudami – właśnie w tym dniu nadchodzi wiadomość z daleka, właściwie z pogranicza dawnego imperium, że zespół brytyjskich wspinaczy… osiągnął najwspanialszy z pozostałych do zdobycia celów ziemskiej eksploracji i przygody – czubek świata…

Ta chwila obudziła w Brytyjczykach całą gamę intensywnych uczuć – dumę, patriotyzm, tęsknotę za utraconą przeszłością czasu wojny i szaleńczej odwagi, nadzieję na jaśniejszą przyszłość… Ludzie w pewnym wieku do dziś żywo pamiętają moment, kiedy to podczas oczekiwania na przejście defilady koronacyjnej w Londynie, w dżdżysty czerwcowy poranek, usłyszeli magiczną wiadomość, że szczyt świata jest, jakby to powiedzieć, ich.

W całych Indiach, w Nepalu i w Tybecie Tensing został narodowym bohaterem, a w każdym z tych krajów dowodzono, że jest on jednym z nich. Po otrzymaniu tytułu szlacheckiego z rąk królowej sir Edmund Hillary mógł oglądać swój wizerunek o charakterystycznych, grubo ciosanych rysach na znaczkach pocztowych, w komiksach, książkach, filmach i na okładkach magazynów. W ciągu jednej nocy skromny pszczelarz z Auckland przeistoczył się w jednego z najsłynniejszych ludzi na Ziemi.

***

Hillary i Tensing weszli na Everest miesiąc przed moim poczęciem, tak więc nie miałem okazji uczestniczyć w tym zbiorowym uczuciu dumy i zachwytu, które ogarnęło wtedy cały świat. Starszy znajomy twierdzi, że pod względem siły oddziaływania wydarzenie to można porównać do lądowania pierwszego człowieka na Księżycu. Jednak dopiero kolejne zdobycie szczytu dziesięć lat później przyczyniło się do wyznaczenia kierunku, w jakim potoczyło się moje życie.

22 maja 1963 roku Tom Hornbein, trzydziestodwuletni lekarz z Missouri, i Willi Unsoeld, trzydziestosześcioletni profesor teologii z Oregonu, weszli na najwyższy szczyt Ziemi odstraszającą granią zachodnią, której przed nimi nikt jeszcze nie pokonał. Do tego dnia Everest został już zdobyty przez jedenastu wspinaczy z czterech wypraw, dwiema drogami: przez Przełęcz Południową i grań południowo-wschodnią oraz Przełęcz Północną i grań północno-wschodnią, ale grań zachodnia była znacznie trudniejsza od obydwu dotychczas poprowadzonych dróg. Wejście Hornbeina i Unsoelda słusznie zostało – i wciąż jest – obwołane jednym z wielkich wyczynów alpinistycznych w annałach himalaizmu[9].

Późnym popołudniem w dniu ataku szczytowego obydwaj Amerykanie przebyli pas stromych, kruchych skał – okryte złą sławą Żółte Skały. Pokonanie tego terenu wymagało ogromnej siły i wielkich umiejętności. Do tej pory nikt jeszcze nie wspinał się w podobnych trudnościach technicznych na tak ekstremalnych wysokościach. Już po przejściu Żółtych Skał Hornbein i Unsoeld zwątpili, czy będą w stanie tamtędy bezpiecznie zejść. Doszli do wniosku, że największą szansę wyjścia cało z tej sytuacji daje dotarcie do szczytu i zejście dobrze znaną drogą – granią południowo-wschodnią. Plan był niesłychanie śmiały, jeśli wziąć pod uwagę późną porę, nieznany teren i szybko topniejące zapasy tlenu w butlach.

Hornbein i Unsoeld weszli na szczyt o 18.15 – w chwili, kiedy słońce właśnie zachodziło, i w konsekwencji zostali zmuszeni do spędzenia nocy pod gołym niebem na wysokości ponad 8500 metrów. W owym czasie był to najwyższy biwak w historii. Nadeszła zimna, ale na szczęście bezwietrzna noc. Chociaż Unsoeld odmroził sobie palce u nóg, co skończyło się późniejszymi amputacjami, obaj wspinacze przeżyli i mogli opowiedzieć swoją historię.

Wtedy, gdy to się działo, miałem dziewięć lat i mieszkałem w Corvallis w stanie Oregon, gdzie swój dom miał również Willi Unsoeld. Był on bliskim przyjacielem mojego ojca i czasami bawiłem się z najstarszymi dziećmi Unsoeldów – Regonem, starszym ode mnie o rok, i Devi, o rok młodszą. Kilka miesięcy przed wyjazdem Williego Unsoelda do Nepalu stanąłem na wierzchołku swojego pierwszego szczytu – zupełnie nieefektownego wulkanu w Górach Kaskadowych, o wysokości około 2700 metrów, na który dziś prowadzi wyciąg krzesełkowy. Wszedłem w towarzystwie mojego taty, Williego i Regona. Nic więc dziwnego, że relacje z dramatycznych wydarzeń 1963 roku na Evereście odbiły się mocnym i długim echem w wyobraźni nastoletniego chłopca. Podczas gdy idolami moich przyjaciół byli John Glenn, Sandy Koufax i Johnny Unitas[10], ja miałem swoich bohaterów: Hornbeina i Unsoelda.

W skrytości marzyłem o tym, że któregoś dnia sam zdobędę Everest, to szalone pragnienie towarzyszyło mi przez ponad dziesięć lat. Gdy miałem dwadzieścia parę lat, wspinanie stało się esencją mojego istnienia, usuwając w cień niemal wszystkie inne sprawy. Zdobycie szczytu jakiejś góry było czymś namacalnym, niezmiennym, konkretnym. Związane z tym nieodłącznie niebezpieczeństwa przydawały temu zajęciu powagi, której dokuczliwie brakowało w innych obszarach mojej działalności. Podniecała mnie zuchwała perspektywa wywracania do góry nogami zwyczajnej egzystencji.

Wspinanie dawało również poczucie wspólnoty. Zostanie wspinaczem oznaczało dołączenie do zamkniętej, zaciekle idealistycznej społeczności, na ogół niedostrzeganej i zaskakująco nieskorumpowanej przez świat. Kulturę wspinania charakteryzowała zacięta rywalizacja i wyraźny rys męskiego szowinizmu, ale w głównej mierze chodziło tylko o to, żeby zrobić wrażenie na koledze. Osiągnięcie wierzchołka danej góry miało dużo mniejsze znaczenie niż sposób, w jaki się tego dokonało. Prestiż zdobywało się, atakując najtrudniejsze, najbardziej ryzykowne drogi z minimalną ilością sprzętu, w najśmielszym stylu, jaki można było sobie wyobrazić. Największy podziw wzbudzali tak zwani soliści – wizjonerzy wspinający się na żywca, czyli samotnie, bez liny czy jakiegokolwiek sprzętu.

W tamtych latach żyłem po to, aby się wspinać, zarabiając pięć lub sześć tysięcy dolarów rocznie. Pracowałem dorywczo jako cieśla, łowiłem też łososie na sprzedaż – zajmowałem się tym tak długo, dopóki nie uzbierałem na kolejny wyjazd w rejony Bugaboo, Tetons lub Alaski. Jednak w którymś momencie, gdzieś koło dwudziestego piątego roku życia, porzuciłem swoje chłopięce marzenie o wejściu na Everest. Wtedy już wśród znawców alpinizmu modne było deprecjonowanie najwyższej góry świata. Określano ją mianem „bałuchy”, a więc szczytu nieprzedstawiającego wystarczająco poważnych trudności technicznych lub pozbawionego estetycznego uroku, aby stać się wartościowym celem dla „poważnego” wspinacza, którym rozpaczliwie chciałem być. Zacząłem zadzierać nosa i patrzeć z góry na najwyższy szczyt świata.

Taki snobizm brał się z tego, że do początku lat osiemdziesiątych najłatwiejsza droga na Everest – przez Przełęcz Południową i grań południowo-wschodnią – została przebyta ponad sto razy. Moi kompani i ja nazywaliśmy tę trasę „drogą dla jaków”. Nasza pogarda wzrosła jeszcze, gdy w 1985 roku pięćdziesięciopięcioletni Dick Bass, bogaty Teksańczyk o niezbyt dużym doświadczeniu wspinaczkowym, został wprowadzony na wierzchołek Everestu przez niezwykłego młodego wspinacza Davida Breashearsa. Wydarzeniu temu towarzyszył zgiełk bezkrytycznego zainteresowania mediów.

Dawniej zdobywanie tej góry było w zasadzie zastrzeżone jedynie dla alpinistycznej elity. Michael Kennedy, redaktor magazynu „Climbing”, pisze o tym w ten sposób: „Zaproszenie kogoś na wyprawę na Everest było zaszczytem, którego można było dostąpić tylko po odbyciu długiego stażu na niższych szczytach, zaś osiągnięcie wierzchołka windowało go w górne strefy himalajskiego gwiazdozbioru”. Wejście Bassa zmieniło ten stan rzeczy. „Zaliczając” Everest, został pierwszym człowiekiem, który zdobył Koronę Ziemi[11] – wyczyn ten nie tylko przyniósł mu światową sławę, ale jednocześnie dał impuls gromadom innych weekendowych wspinaczy do podążania w jego ślady, a także brutalnie wciągnął najwyższą górę świata w erę postmodernizmu.

„Dick Bass był inspiracją dla starzejących się marzycieli w typie Waltera Mitty, do których i ja się zaliczam”, mówił z silnym wschodnioteksańskim akcentem Seaborn Beck Weathers w czasie domarszu do bazy Everestu w kwietniu 1996 roku. Beck, czterdziestodziewięcioletni patolog z Dallas, był jednym z ośmiu klientów na komercyjnej wyprawie Roba Halla. Dalej kontynuował swą myśl: „Bass dowiódł, że Everest jest w zasięgu możliwości zwykłych ludzi. Przy założeniu, że masz przyzwoitą kondycję i wystarczająco pokaźny dochód, największą przeszkodą, jak sądzę, jest dostanie urlopu w pracy i pozostawienie rodziny na dwa miesiące”.

Jak pokazują dane historyczne, dla bardzo wielu wspinaczy wyrwanie się z codziennego młyna nie stanowi przeszkody nie do przezwyciężenia, nie jest nią też wyłożenie niebotycznej gotówki. W ciągu ostatnich pięciu lat ruch na wszystkich siedmiu szczytach Korony Ziemi, ale szczególnie na Evereście, wzrósł w zdumiewającym tempie. W odpowiedzi na wzrost popytu odpowiednio też zwiększyła się liczba komercyjnych wypraw, oferujących płatne wspinaczki z przewodnikiem na najwyższe góry kontynentów. Wiosną 1996 roku na stokach Everestu działało trzydzieści różnych wypraw, spośród których co najmniej dziesięć zostało zorganizowanych jako przedsięwzięcia dochodowe.

Rząd nepalski uznał, że tłumy ciągnące na Everest stwarzają poważne zagrożenie z punktu widzenia bezpieczeństwa, estetyki i wpływu na środowisko. Debatując nad tą kwestią, nepalscy ministrowie zaproponowali rozwiązanie, które, jak się wydawało, ograniczy liczbę ochotników, a jednocześnie zasili wpływami dewizowymi pustawą kasę skarbu państwa – podniesienie opłaty za pozwolenie na wejście na Everest. W 1991 roku Ministerstwo Turystyki żądało dwóch tysięcy trzystu dolarów opłaty za szczyt, przy czym wielkość zespołu nie podlegała ograniczeniom. Rok później stawka ta wzrosła do dziesięciu tysięcy dolarów dla zespołu liczącego do dziewięciu wspinaczy, a za każdego dodatkowego uczestnika trzeba było zapłacić następne tysiąc dwieście dolarów.

Reszta tekstu dostępna w regularnej sprzedaży.

Przypisy

WYDAWNICTWO CZARNE sp. z o.o.

czarne.com.pl

Wydawnictwo Czarne

@wydawnictwoczarne

Sekretariat i dział sprzedaży:

ul. Węgierska 25A, 38-300 Gorlice

tel. +48 18 353 58 93

Redakcja: Wołowiec 11, 38-307 Sękowa

Dział promocji:

al. Jana Pawła II 45A lok. 56

01-008 Warszawa

tel. +48 22 621 10 48

Opracowanie publikacji: d2d.pl

ul. Sienkiewicza 9/14, 30-033 Kraków

tel. +48 12 432 08 52, e-mail: [email protected]

Wołowiec 2023

Wydanie IV