Cristiano Ronaldo. Biografia ebook

Dla R.

Owszem, mówiłem, że nie pojawisz się w tej książce…

Słowo od autora

Wszystkie cytaty pochodzące ze źródeł zewnętrznych zostały ponumerowane w tekście głównym, a ich pełna lista znajduje się w bibliografii. W przypadku braku wyraźnego zaznaczenia, że jest inaczej, wszystkie inne cytaty pochodzą z moich rozmów lub z wypowiedzi, które padły na konferencjach prasowych, pomeczowych spotkaniach z dziennikarzami i tym podobnych. Wszelkie inne informacje zgromadziłem w ramach obszernego researchu prowadzonego podczas prac nad książką.

Guillem Balagué

wrzesień 2015

Prolog Kim jesteśmy, gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy

Ronaldo, czy też osoba odpowiedzialna za prowadzenie jego profilu na Facebooku, odnosił się do słów Portugalczyka, o których już wcześniej pisałem w mojej książce zatytułowanej Messi. Biografia, pierwszej autoryzowanej biografii argentyńskiego piłkarza.

Gdy dowiedziałem się o całym zamieszaniu, które wybuchło na Twitterze, postanowiłem się od tej sprawy zdystansować. Było dla mnie oczywiste, że czeka nas burza.

***

Jak powiedział dziennikarz Manu Sainz, ówczesny rzecznik prasowy Ronaldo, Portugalczyk był „rozsierdzony”. Piłkarz przebywał akurat na zgrupowaniu reprezentacji. Zależało mu na tym, aby jak najszybciej publicznie odeprzeć te zarzuty.

Ronaldo postanowił nie przebierać w środkach, dlatego też skierował ten komunikat do stu milionów swoich fanów. Po co? Za kilka dni miał stanąć twarzą w twarz z Messim podczas towarzyskiego meczu rozgrywanego w Manchesterze. Mógł mu spojrzeć prosto w oczy i zaprzeczyć tym zarzutom. Zarzutom sformułowanym przeze mnie. To historia, którą usłyszałem od ludzi z najbliższego kręgu Ronaldo.

Gdyby nie zdecydował się na ten wpis na Facebooku, ten zarzut, pomówienie lub zwykła uwaga (w zależności od tego, z jakiej strony spojrzeć na moje słowa) mogłyby przejść niezauważone.

Przecież ów „szkalujący” piłkarza akapit znajdował się w obiegu od jedenastu miesięcy.

W tym tygodniu nie rozgrywano akurat żadnych meczów w lidze hiszpańskiej, a na uwagę zasługiwały co najwyżej spotkania reprezentacji, w związku z czym „Daily Telegraph” postanowił przedrukować dwa fragmenty biografii Messiego mojego autorstwa, która właśnie ukazała się na rynku w miękkiej okładce. Warto podkreślić, że angielscy dziennikarze wybrali kawałki, które znalazły się już w wydaniu w twardej oprawie, dostępnym na rynku od jedenastu miesięcy (chodziło o fragmenty poświęcone próbom pozyskania Leo przez Arsenal oraz relacjom między Messim a Ronaldo). Wtedy wszystko się zaczęło.

Skąd tak dramatyczna reakcja niemal rok po publikacji biografii jego rywala?

Media – początkowo w Hiszpanii, choć nie trzeba było długo czekać, by za sprawą mediów społecznościowych sprawa nabrała globalnego charakteru – uchwyciły się jednego słowa, wyrwały je z kontekstu, zinterpretowały w dogodny dla siebie sposób, a na dodatek w Hiszpanii źle je przetłumaczyły. Czy pojedyncze słowo rzeczywiście może zdefiniować jedną z najciekawszych rywalizacji w historii piłki nożnej? Przedmiotem krytyki stały się moje kompetencje, wybuchła również gorąca debata nad tym, jakie określenia faktycznie padają w szatni nabuzowanych adrenaliną wojowników.

A chodziło o słowo „sukinsyn”.

W swojej książce napisałem, że właśnie tego słowa Ronaldo użył w szatni w towarzystwie swoich kolegów z zespołu w odniesieniu do Messiego.

***

Gdy sprawa nabrała rozgłosu, gromadziłem już materiały do mojej nowej książki. Tej książki.

Wcześniej kontaktowałem się z Cristiano i pytałem go, czy nie znalazłby trochę czasu, żeby porozmawiać ze mną o swoim życiu, sposobie myślenia, przeszłości. „Jasne, nie ma sprawy” – odparł. Zgodził się ze mną współpracować również jego agent Jorge Mendes. Stało się to na dziesięć dni przed opublikowaniem wspomnianego wpisu. Ronaldo i Mendes, a także ja sam nie byliśmy do końca przekonani, czy to aby na pewno dobry pomysł. Skąd te wątpliwości? Za chwilę to wyjaśnię.

Chcąc wykorzystać przerwę w rozgrywkach ligowych związaną ze zgrupowaniem reprezentacji, udałem się do Derbyshire Peak District. Podczas biegania nie mogłem przestać myśleć o tym, co skłoniło Portugalczyka do takiej reakcji. Czy trzeba było grozić podjęciem kroków prawnych?

Nie najlepiej odnajduję się w tego rodzaju konfliktach, inni radzą sobie z nimi zdecydowanie lepiej. Johan Cruijff powtarzał, że chce wiedzieć, gdzie przebiega granica oddzielająca tych, którzy go kochają, od tych, którzy go nienawidzą – chciał wiedzieć, z kim przyjdzie mu walczyć. Frank Rijkaard natomiast powiedział mi kiedyś, że czułby się okropnie, gdyby się dowiedział, że nienawidzi go choć jedna osoba. Frank, doskonale cię rozumiem.

Spędzałem wtedy mnóstwo czasu na angielskiej wsi. Właśnie zaczynałem odkrywać urok jej barw i zapachów, zachwycać się dźwiękiem trzaskających gałęzi, lecz nagle to wszystko zeszło na drugi plan. W mojej głowie pojawiły się nowe myśli i wątpliwości.

Co takiego o Ronaldo mówi nam jego reakcja? Czy zmieniała moją opinię na jego temat i odebrała chęć badania jego życia i kariery? Co ze współpracą, o której dopiero co rozmawialiśmy? Nie przypuszczałem, że ktoś taki jak ja jest w ogóle w stanie skłonić kogoś takiego jak on do tak gwałtownej reakcji. W mediach rozpętała się prawdziwa burza, jak to zwykle bywa, gdy w jednym zdaniu wymieniane są nazwiska Messiego i Ronaldo. Nie bez znaczenia było pewnie i to, że piłkarze rozjechali się na zgrupowania reprezentacji, ligi nie grały, więc newsów piłkarskich było jak na lekarstwo.

Co jeszcze wydarzyło się właśnie w życiu Ronaldo, co skłoniło go do publikacji tamtego wpisu? Przecież za całą tą sytuacją musiało kryć się coś więcej – coś, co spowodowało, że w jego głowie odezwały się syreny alarmowe.

Chwilę mi to zajęło, ale wreszcie zrozumiałem: za dziesięć dni kończyło się głosowanie w plebiscycie Złotej Piłki, a on był w tym roku faworytem do jej zdobycia.

Ale moment… Przecież jego wpis nie mógł zostać opublikowany tylko po to, żeby odwieść część głosujących od zmiany zdania. A może jednak?

A co z reakcją mediów?

Temat szybko stał się gorący, sprawa była szeroko komentowana na stronach sportowych gazet i w stacjach radiowych, zwłaszcza w Hiszpanii. Moim zdaniem dziennikarze poświęcili jej stanowczo zbyt dużo uwagi. Tego samego dnia, kiedy pojawił się wpis Portugalczyka, wypowiadałem się na ten temat na antenie rozgłośni Onda Cero, w której pracuję. Nie chciałem niczego komentować, zależało mi na tym, aby książka broniła się sama. Tak się jednak złożyło, że w ramach audycji Al primer toque prowadziłem wywiad z Jokinem Aperribayem, prezydentem Realu Sociedad. Producent tego programu, Héctor Férnandez, któremu bardzo wiele zawdzięczam, przekonał mnie, żebym coś na ten temat powiedział. Cokolwiek.

Powiedziałem zatem to, co mówiłem od samego początku: „Wszystko jest w książce”.

Oto co można przeczytać w Messim. Biografii:

Szybko zrozumiałem, że mało kto faktycznie czytał moją książkę, nikt też nie zadał sobie trudu odnalezienia właściwego akapitu i przestudiowania go, dopóki ja sam nie opublikowałem go na Twitterze tego samego wieczoru, gdy ukazał się wpis Portugalczyka.

Wszystko to nie najlepiej świadczy o mojej pozycji w hiszpańskim środowisku dziennikarskim. Żaden z kolegów nie odczuwał najwyraźniej potrzeby przeczytania mojej książki – mimo że była to pierwsza autoryzowana biografia Pchły. Sytuacja ta pokazuje również, z jaką szybkością powstają dziś i są konsumowane newsy.

Zaraz po powrocie ze spokojnego Peak District zetknąłem się z całym wachlarzem reakcji.

Paco González, człowiek, którego niezwykle podziwiam, dał mi do wiwatu w swojej audycji na antenie radia COPE. Stwierdził, że pewnych rzeczy się nie powtarza, a słowa wypowiadane w szatni powinny w szatni pozostać. Tak się jednak składa, że González znany jest z żonglowania informacjami pochodzącymi z szatni i temu właśnie, nie licząc doskonałej umiejętności komunikacji, zawdzięcza swój dziennikarski sukces.

Kilku dziennikarzy wzięło na siebie altruistyczną rolę „Ronaldistas” i zaczęło bronić portugalskiego piłkarza, bo tak rozumieją sens swojej pracy. Sami siebie postrzegają jako pas transmisyjny, którym podróżuje wszystko, co tylko zrobi CR7.

Nie ukrywam, że to wzmożone zainteresowanie moją osobą nie bardzo mi się podobało. Miałem jednak okazję przekonać się na własnej skórze, jak czują się piłkarze, którzy regularnie, raz lub dwa razy w tygodniu, poddawani są przez 90 minut ocenie kibiców, a następnego dnia – dziennikarzy.

***

Czy decyzja o umieszczeniu tego określenia i całego akapitu w biografii Messiego była słuszna? Rok pracy, setki godzin rozmów i przemyśleń zebranych na ponad 600 stronach – to wszystko zostało sprowadzone do kontrowersji wokół jednego słowa. Czy zwiększa ono wartość książki? Czy wnosi coś cennego do historii Leo?

Pewnie niewiele. Należałoby wręcz powiedzieć, że mówi więcej o Ronaldo niż o Messim – i o jego potrzebie popisywania się przed kolegami.

Być może powinienem był ten fragment pominąć.

W całej tej sprawie najważniejsze jest jednak to, czy można mi cokolwiek zarzucić.

To akurat wiedziałem: wszystko, co publikuję, jest dokładnie sprawdzane. Dotyczy to w szczególności kwestii tak bardzo kontrowersyjnych, zwłaszcza zaś tych, które mają trafić do biografii. Co więcej, wszystkie moje książki analizują prawnicy wydawnictwa. Kluczowe znaczenie w całej tej sprawie ma kontekst, który nadal jest ignorowany. Napisałem, że Ronaldo i Messi darzą się szacunkiem, bo ich kariera piłkarska rozwijała się w podobny sposób – ten respekt miesza się u nich z emocjami, jakie wywołuje przeciwnik. Piłkarze ci inaczej natomiast reagują na sukcesy tego drugiego. Gdy Cristiano wychodzi z domu, przeistacza się w wojownika. Jest nim, gdy się ubiera, gdy przemawia, gdy wciela się w rolę piłkarza. Nikogo się nie boi. Nie może sobie pozwolić na okazanie choćby najmniejszej słabości.

Podczas gdy ja mieliłem tę sprawę w głowie, świat żył już kolejną gorącą wiadomością: Sergio Ramos powiedział coś niepochlebnego o zaangażowaniu niektórych reprezentantów Hiszpanii. Jego słowa odebrano jako zawoalowany przytyk pod adresem Cesca Fàbregasa i Diego Costy, którzy nie przyjęli powołań wysłanych przez Vicente del Bosque. Kontrowersja goni kontrowersję.

Czterdzieści osiem godzin w oku cyklonu. Niby tylko 48 godzin, ale mnie się wydawało, że trwa to znacznie dłużej.

W mojej głowie pozostało po tym tylko jedno pytanie: czy prawda zawsze nas wyzwoli?

***

Przez cały czas rozważałem rolę dziennikarstwa sportowego w Anglii i Hiszpanii, dwóch krajach, w których dobrze tę dziedzinę znałem.

My, autorzy tekstów sportowych, przelewamy na papier jedynie część tego, co naprawdę wiemy. Prawda jest taka, że podczas wywiadu lub rozmowy z informatorem niemal zawsze toczą się równolegle dwie rozmowy: jedna oficjalna i druga przy wyłączonym dyktafonie. Poznajemy wiele historii, które nigdy nie ujrzą światła dziennego, i to z najróżniejszych powodów. Czasem powody są dobre (brak wystarczających źródeł, oczekiwanie na właściwy moment i tym podobne), inne niestety nieuzasadnione (ktoś nie chce rozdrażnić przyjaciela, stracić źródła informacji albo doświadczyć nieprzyjemnych konsekwencji ujawnienia faktów poznanych na wyłączność).

Przedstawiamy tylko część prawdy – tę, która naszym zdaniem zainteresuje czytelników, albo tę, która w naszym mniemaniu najlepiej się sprzeda.

Jeśli chodzi o przytaczane dane, należy, a właściwie koniecznie trzeba być rzetelnym, uczciwym i obiektywnym. Każdą sprawę powinno się przedstawiać bezstronnie, trzeba mieć jednak świadomość, że pełny obiektywizm jest po prostu niemożliwy – przestajemy być obiektywni już w momencie, gdy decydujemy się na wybór takiego, a nie innego słowa.

Wszystkich nas obowiązuje oczywiście etyka dziennikarska. Musimy jednak pamiętać, że podlegamy również naszym szefom, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, gdy praca stała się czymś tak niepewnym. Dzisiaj decyduje ten, kto płaci.

Należałoby wręcz powiedzieć, że ten, kto płaci, wyznacza granice tego, co jest prawdą, a co nią nie jest. Informacja stała się dziś przedmiotem regularnego obrotu, stała się produktem, jakich wiele – w sposób szczególny dotyczy to celebryckiego środowiska profesjonalnego futbolu.

Na to wszystko nakładają się działania niezwykle wpływowych ludzi, którzy są gotowi zrobić naprawdę wiele, by wpływać na treść ukazujących się publikacji. Znam przypadek prezydenta ważnego hiszpańskiego klubu, który starał się – bez rezultatu – doprowadzić do zwolnienia szefa działu sportowego jednej z gazet, ponieważ ten nie chciał przedstawić światu jego wersji wydarzeń, co miało go uchronić przed krytyką ze strony opinii publicznej. Rzeczony prezydent w walce o swoje uciekał się nawet do wycieczek osobistych, stosował też inne formy nacisku. Nie podam tu żadnych nazwisk, na razie ograniczę się jedynie do przedstawienia części tej historii.

Ta sprawa pokazuje, że dziennikarstwo nie polega już na prostym relacjonowaniu wydarzeń.

***

Występując w programie telewizyjnym El Chiringuito de Jugones, dziennikarz Manu Sainz przytoczył swoją rozmowę z Ronaldo, do której doszło tuż po tym, jak Portugalczyk wyleciał z boiska za agresywne zachowanie w ligowym starciu z Córdobą:

Pisać coś w imieniu piłkarza? Niektórzy byli tym pomysłem szczerze oburzeni. Niektórzy mówili o koszmarnym dziennikarstwie. „Manu to zwykły skryba na usługach Ronaldo” – donosili inni. Niestety tak właśnie funkcjonuje w rzeczywistości duża część mojego środowiska zawodowego: w zamian za dostęp do informacji człowiek zaczyna mniej lub bardziej komuś podlegać. Kiedyś nikt tak otwarcie nie mówił rzeczy typu: „Dzięki niemu mam parę zdań do artykułu”.

Także w Anglii wielu dziennikarzy broni trenerów albo piłkarzy, bo znają się na gruncie towarzyskim. Nie będę tu podawać nazwisk. Sam mam słabość do Rafy Beníteza. Obserwowałem prowadzone przez niego treningi, wiem, jak pracuje. Znam powody, dla których podejmuje wiele swoich decyzji, znam jego sposób myślenia. Bronię go bardziej, niżby to wynikało z moich dziennikarskich obowiązków, ponieważ moim zdaniem jest traktowany niesprawiedliwie. Moje artykuły poświęcone jego osobie przypominają trochę krucjatę. On sam sobie nie pomógł, wywracając do góry nogami Premier League, stając okoniem sir Alexowi Fergusonowi, Manchesterowi United, sędziom, angielskiej federacji, nawet samemu José Mourinho. Niezmiennie uważam, że gdyby Benítez był Anglikiem, już dawno zostałby bohaterem narodowym.

Pozostaje pytanie, czy to nadal dziennikarstwo.

Czy to intelektualna korupcja, czy może widoczny efekt tego, jak funkcjonuje obecnie środowisko dziennikarskie?

Nie mam cienia wątpliwości – w odniesieniu do Cristiano Ronaldo nigdy nie będę obiektywny, nawet nie zamierzam się starać. Obiecuję natomiast coś innego – i już wyjaśniam co.

***

Wiele osób słyszało pewnie o Oliverze Sacksie, jednym z najsłynniejszych profesorów neurologii XX wieku, lekarzu, autorze bestsellerów i patologicznym introwertyku. Był to człowiek niezwykle dociekliwy, jeśli chodzi o świat i nasz umysł, nie radził sobie natomiast zupełnie z budowaniem bliższych relacji czy prowadzeniem głębszych rozmów z innymi ludźmi. Opisuje to w swojej znakomitej autobiografii Stale w ruchu.

Zdarzało mu się jednak poczynić obserwacje, które fascynowały go do tego stopnia, że nie potrafił się nimi nie podzielić:

Nie obiecuję obiektywizmu, obiecuję natomiast pełną i nieograniczoną dociekliwość w poznawaniu Ronaldo, jego życia i ścieżki, którą podąża.

***

Warto również zwrócić uwagę na inny problem, który może zaszkodzić relacji między biografem a opisywaną przez niego osobą.

Wyobraźmy sobie, że przekonałem Cristiano, aby ze mną usiadł i opowiedział mi swoją historię na nowo, tak szczerze, jak się tylko da, przedstawiając nieznane dotąd anegdoty. Mógłby wtedy powiedzieć: „Owszem, czasem zachowuję się arogancko, ale tak naprawdę taki nie jestem, bo to czy tamto”. Mógłby też przyznać, że faktycznie jest arogancki, ale że nie zgadza się, aby inni go osądzali. Mógłby również stwierdzić, że zależy mu na tym, by wszyscy go kochali. Mógłby powiedzieć, że nie lubi chodzić rano do pracy albo że czasem gra w piłkę nie sprawia mu przyjemności.

Któż jednak byłby tak bezpardonowo otwarty i szczery?

Wszyscy mamy coś za uszami, jakieś słabe punkty, problemy czy myśli, których się wstydzimy, jakieś historie z przeszłości, które chcemy zostawić za sobą – historie, które skrzętnie tuszujemy, gdy jedna z nich ujrzy światło dnia. Dotyczy to zwłaszcza osób publicznych.

Z takim ograniczeniem zmaga się każdy biograf: bezpośrednia rozmowa z daną osobą nie daje dostępu do całej prawdy, a jedynie do prawdy, którą przedstawił główny zainteresowany.

Co więcej, Cristiano Ronaldo jest bohaterem wielkiej kampanii wizerunkowej prowadzonej od 2012 roku, kiedy to piłkarz uświadomił sobie, że świat go tak naprawdę nie rozumie.

Pomysłodawcą tej akcji jest Jorge Mendes, mózg operacji GestiFute, najbardziej znany agent piłkarski na świecie. Kampania ta była kolejnym powodem, dla którego nie byłem przekonany do pomysłu rozmowy z Ronaldo. Czy naprawdę zależy mi na tym, by stać się tubą propagandową GestiFute?

***

Mniej więcej w tym czasie spotkałem się przy posiłku z pewnym bardzo znanym piłkarzem. Swego czasu był gwiazdą legendarnego zespołu, a obecnie zarabia na życie jako trener. W branży funkcjonuje od ponad 30 lat.

„Wiesz, że nie możesz napisać prawdy? – stwierdził, gdy rozmowa zeszła na warunki brzegowe przedsięwzięcia, którego realizacji się podjąłem. – Będą chcieli kontrolować twoją pracę, to zupełnie normalne”.

***

Dwa tygodnie przed całym tym zamieszaniem wokół Facebooka usiłował się do mnie dodzwonić ktoś z Portugalii (zauważyłem na moim telefonie nieodebrane połączenie). Czy to mógł być Jorge Mendes? Próbowałem umówić się z nim na spotkanie od ostatniej Gwiazdki, kiedy to na jego zaproszenie poleciałem do Dubaju, by wziąć udział w ceremonii wręczenia Globe Soccer Awards, którą Mendes organizował już po raz siódmy.

Impreza odbywa się po to, aby uczcić wielki sukces imperium Mendesa. Podczas gali, na której byłem obecny, nagrodę piłkarza dekady przyznano Deco, reprezentowanemu przez portugalskiego agenta, a za najlepszego zawodnika minionych dziesięciu lat uznano Xaviego Hernándeza, któremu (wraz z całą jego rodziną) opłacono przelot i kilkudniowy pobyt w Dubaju. Naprawdę! Nazwy wręczanych nagród zmieniają się w zależności od tego, kto pojawi się na gali, ale przecież nie to jest tam najważniejsze – będąc na tej imprezie, można nawiązać znajomość z najważniejszymi ludźmi w świecie futbolu.

Miałem jedynie hiszpański numer Mendesa (większość czasu agent spędza w Madrycie). Na telefon czekałem już od świąt Bożego Narodzenia. Wcześniej wymieniliśmy kilka wiadomości i wszystko wskazywało na to, że lada moment dojdzie do rozmowy, która określi charakter naszej relacji na najbliższe 12 miesięcy, kiedy to miałem pisać tę książkę.

Gdy moje prośby o rozmowę z prezydentem Florentino Pérezem i piłkarzami Realu Madryt zostały przekierowane przez klubowy dział ds. kontaktów z mediami do Mendesa i usłyszałem, że aby umówić się na wywiad z Ronaldo, muszę się dogadać z jego agentem, było już dla mnie jasne, że cała sprawa rozstrzygnie się podczas trudnej i prawdopodobnie jednorazowej rozmowy telefonicznej. Mendes nie owija w bawełnę, podczas konwersacji nie pozwala sobie przerwać. Raz, dwa, trzy i po sprawie. Właśnie tak rozmawia się z Mendesem, a właściwie to on rozmawia tak z ludźmi.

Już wcześniej odwiedziłem Funchal (na Maderze) i Lizbonę. Spotykałem się z zawodnikami Realu Madryt. Byłem w Manchesterze i długo rozmawiałem z wieloma osobami z otoczenia Cristiano. Zgromadziłem mnóstwo informacji. Miałem też osobiste doświadczenia z Ronaldo (przeprowadziłem z nim wywiad dla Sky Sports, byłem konferansjerem na imprezach sponsorskich z jego udziałem). Zgromadziłem wystarczająco dużo materiału, aby przystąpić do pisania książki.

Za wszelką cenę chciałem jednak porozmawiać z Mendesem, nawet pomimo wątpliwości związanych z faktem, że czeka mnie walka o kontrolę nad tym, co ostatecznie znajdzie się w książce.

„Jorge, porozmawiaj z ludźmi, którzy mnie znają. Dowiesz się, jakim jestem pisarzem i jakim jestem człowiekiem”.

„Nie zależy mi na autoryzacji tego tekstu, ale mógłbyś ze mną porozmawiać i potowarzyszyć mi w tej podróży”.

Mniej więcej takie wiadomości mu wysyłałem. Mogłem liczyć wyłącznie na odpowiedzi odmowne lub na milczenie.

W ramach poszukiwania materiałów przeczytałem biografię Ronaldo napisaną przez Mario Torrejóna, mojego kolegę po fachu z radia SER, który współpracował z Mendesem. To była jego pierwsza książka, lecz świetnie poradził sobie z przekazaniem treści, które chciał przekazać. Udało mu się porozmawiać z Mendesem, Ronaldo oraz prezydentem Realu Madryt. Odniosłem jednak wrażenie, że przyszło mu za to zapłacić określoną cenę. Wydaje mi się, że wiele historii przytoczonych w tej biografii doskonale wpisuje się w kampanię GestiFute.

Postanowiłem oddzwonić na portugalski numer. Uznałem, że jeśli to faktycznie Mendes, wybadam grunt i nie będę składał żadnych deklaracji.

Numer rzeczywiście należał do Mendesa.

– Słuchaj – powiedział bez zbędnych wstępów. – Postanowiłem ci pomóc, ale pamiętaj, że ze mną się nie zadziera. Ludzie mówią, że porządny z ciebie facet.

Później się dowiedziałem, że Mendes wypytywał o mnie między innymi Óscara Campillo, dyrektora „Marki”, który wystawił mi doskonałe referencje.

– Problem w tym, że nie wiem, co zamierzasz napisać. Wydałeś biografię Messiego. W przypadku Mario [Torrejóna] od pierwszej minuty wiedzieliśmy, co wyjdzie spod jego pióra. Chcę ci pomóc, ale nie wiem, w czym miałbym ci pomagać.

Od razu zaszliśmy w ślepą uliczkę. Prowadziliśmy pojedynek o to, czyje będzie na wierzchu.

– Nie wiem, z kim chcesz rozmawiać.

– Chcesz wiedzieć, z kim rozmawiam? To nie tajemnica…

– Nie, nie chcę, możesz robić, co ci się podoba.

– Ale wszyscy mi mówią, że muszę porozmawiać z tobą.

– Klub powinien wziąć na siebie większą odpowiedzialność. Na razie nie wiem, czy porozmawiamy, bo nie wiem, co zamierzasz i co napiszesz.

– Możemy się spotkać i o tym pogadać. Wyjaśnię, od jakiej strony chcę to napisać.

Wytłumaczyłem, że jeszcze nie wiem, co znajdzie się w tekście – że muszę przeprowadzić jeszcze kilka wywiadów i że książka zacznie nabierać kształtów dopiero za kilka miesięcy. Nie do końca była to prawda, ale zyskałem w ten sposób trochę na czasie, na wypadek gdybym potrzebował go na uzgodnienie ostatecznych warunków porozumienia z Mendesem.

Ludzie z ekipy Ronaldo doskonale rozumieli, czego piłkarz od nich oczekuje. Mieli dbać o to, żeby był zadowolony, mieli też podsycać drzemiącą w nim sportową bestię. W tym celu musieli zagwarantować, że wszystko i wszyscy (nie wyłączając instytucji sportowych) będą na jego usługi. Muszą trzymać krytyków na dystans, a najlepiej ich kontrolować, muszą przez cały czas tworzyć narrację i dbać o to, aby Ronaldo nie schodził z piedestału. Dzięki temu zdobywał więcej Złotych Piłek i innych trofeów, finansowo też wszyscy dobrze na tym wychodzili.

Niejasne pozostawało jedno: co w sytuacji, w której nie będziemy się zgadzać w jakieś kwestii? „Wtedy coś ustalimy” – stwierdził Mendes.

Pomyślałem sobie wówczas: weźmy na przykład sprawę transferu Ronaldo do Realu Madryt. Wiem, co się wtedy wydarzyło, widziałem dokumenty, ale co będzie, jeśli Mendes nie zechce wyjaśnić mi całej historii tego transferu, z uwzględnieniem oferty z Manchesteru City, którą brał podobno pod uwagę? W jaki sposób możemy – z punktu widzenia Ronaldo – przedstawić fakt, że w szatni Manchesteru United wybrał sobie jedyną szafkę, naprzeciw której wisiało lustro? Potraktujemy to jako nieistotny drobiazg czy jako przejaw próżności? Czy możemy poruszyć kwestię narcyzmu? Czy pozwolą mi przeanalizować obecność (oraz nieobecność) w jego życiu ojca alkoholika, który pod koniec życia odrzucił zaproponowaną mu pomoc?

– Dla porządku podkreślę – powiedział Mendes – że to wszystko spada na moją głowę. Niektórzy w naszym obozie twierdzą, że nie powinienem z tobą pracować. Wychodzę z założenia, że porządny z ciebie facet, więc zrobimy to razem, ale nie możesz lecieć ze mną w kulki.

Nic więcej nie udało nam się uzgodnić. Dawał mi jasno do zrozumienia, że nie ma pojęcia, jak mógłby mi pomóc, bo nie wie, jak miałby mnie kontrolować. Dawałem mu szansę na pewien nadzór nad pracami, ale nie na całkowitą kontrolę.

Po kontrowersyjnym wpisie na Facebooku już z nim nie rozmawiałem.

***

Warto wspomnieć, że po publikacji tamtego wpisu Mendes kontaktował się z kilkoma opiniotwórczymi osobami w hiszpańskich mediach. Gdy Ronaldo jest z czegoś niezadowolony, Mendes reaguje 20 razy bardziej emocjonalnie. Chciał, by jego przyjaciele w mediach zaprzeczyli moim słowom, zależało mu też na tym, aby podważyć moją wiarygodność.

***

18 marca 2014 roku na Old Trafford odbył się towarzyski mecz Portugalii z Argentyną. Przed spotkaniem wszyscy koncentrowali się na stosunkach między Ronaldo a Messim. Obszernie opisywano ich relacje, co jakiś czas padało też niechlubne określenie z mojej książki. Wyrwano je z kontekstu, zasadzono gdzieś indziej i pozwolono mu rosnąć.

Planowałem wyjazd do Manchesteru, nie chciałem jednak wpaść na żadnego z nich. Już sobie wyobrażałem, jak Ronaldo ignoruje mnie na oczach moich kolegów po fachu, podczas gdy wcześniej normalnie by do mnie podszedł i wymienił dwa zdania. Messi uścisnąłby mi dłoń i – jak to bywa – chwilę ze mną pogadał. Uznałem, że to by w zupełności wystarczyło, aby ktoś odgrzał całą tę sprawę. Kolejna medialna awantura to ostatnia rzecz, jakiej bym sobie życzył.

Wiedziałem, że sytuacja nie jest zapewne aż tak poważna, byłem już jednak przeczulony i miałem lekką paranoję.

***

Wpis na Facebooku zakończył moje negocjacje z Mendesem na temat jego ewentualnej kontroli nad treścią tej książki. Poczułem w tym momencie wszechogarniającą wolność.

Zainteresowani wersją Realu Madryt, Mendesa i samego Ronaldo mają do dyspozycji oficjalne książki, z autorami których współpracowali.

Wolałbym nie uczestniczyć w budowaniu tej legendy, choć – prawdę powiedziawszy – nie mam wyboru.

W tej książce przedstawiłem moją wersję drogi, którą przebył Ronaldo. Piszę w niej o tym, co go kształtowało, jakie cechy wyniesione z Madery zachował do dziś, jak się rozwijał w Manchesterze United oraz co zawdzięcza Realowi Madryt. Piszę także otwarcie o jego próżności i arogancji, co stanowi przyczynek do dyskusji nad tym, czy te dwie cechy nie mają w praktyce zasadniczego znaczenia w jego staraniach o tytuł najlepszego. Z jakiego powodu Ronaldo zawsze chce być najlepszy? Skąd czerpie motywację? Dlaczego pracuje znacznie ciężej niż wszyscy inni?

Rozmyślając nad jego nałogowym przywiązaniem do pracy i samodoskonalenia, natknąłem się w gazecie „AS” na wspaniały wywiad Marco Ruiza z Arrigo Sacchim, legendarnym trenerem AC Milanu z lat 80.

Te same cechy kształtują obecnie osobowość Ronaldo.

Oczywiście Cristiano opętany obsesją to tylko jedna z wielu twarzy piłkarza. Poza tym istnieje jeszcze choćby Cristiano pewny siebie i Cristiano szczodry. Cristiano, którego ukształtowało boisko, Cristiano, który sam zapracował na swój sukces, a także Cristiano samotny nastolatek. Cristiano obrońca swej rodziny, który jest dla niej prawdziwą opoką. Cristiano znany z kontrowersyjnych sposobów świętowania własnych sukcesów. Cristiano, który rozdaje pieniądze zarobione w ramach premii.

Jeździłem wszędzie, gdzie było trzeba, by poznać go z każdej możliwej strony. Przy okazji przekonałem się, że na Maderze i ogólnie w całej Portugalii ludzie natychmiast stają się nieufni, gdy tylko pojawia się temat Ronaldo lub Mendesa. Skąd te obawy? Dlaczego relacja z tymi dwoma osobami musi zawsze sprowadzać się do podległości?

Czy mógłbym to wszystko zgłębić, gdyby ostateczną wersję tekstu musiał zatwierdzić Jorge Mendes?

Przy okazji stwierdziłem, że w centrum treningowym Carrington w Manchesterze doszło do fascynującego zderzenia kulturowego. Sporo osób miało swój udział w kształtowaniu dzisiejszego Ronaldo (a przynajmniej tak utrzymują), ale wielu innych ludzi chciało go zmienić, bo nie wierzyło, że może stać się choćby w połowie tak dobry, jak jest dzisiaj. Niektórzy stracili wręcz w niego wiarę, głównie przez wzgląd na fakt, że od początku przedkładał indywidualne popisy nad potrzeby zespołu. Być może niektórym z nich ostatecznie udało się go zmienić, niewielu jednak znajdzie się ludzi przyznających, że Cristiano również odmienił jedną z najsłynniejszych instytucji piłkarskich na świecie.

Musiałem się trochę namęczyć, żeby usunąć wszystkie warstwy farby i tynku, które na prawdziwy wizerunek Ronaldo nałożyli ludzie z jego otoczenia oraz on sam, by jak najlepiej sprzedać go w świecie. Jednocześnie przez cały czas starałem się pamiętać, że wszyscy ludzie mają mocniejsze i słabsze punkty. Czy moja wersja okaże się lepsza od tej przedstawionej przez innych? Prawda jest taka, że to nieistotne. Jedno jest jednak pewne – postaram się, by moja wersja się różniła.

Wszyscy robią zdjęcia wieży Eiffla, sztuką natomiast jest to, aby sfotografować ją tak, jak nikt dotąd.

Zapewne nie przedstawiam tu Ronaldo takim, jakim wszyscy chcieliby go widzieć, ani takim, jakim on sam chciałby być widziany, ani takim, jakim chciałby go pokazywać Mendes, ani nawet takim, jakim jest naprawdę. Prawdopodobnie nie będzie to również Ronaldo, którego tak świetnie „znają” jego krytycy. Napisana przeze mnie biografia opiera się na poszukiwaniach, analizach, badaniach, 25 latach doświadczenia dziennikarskiego, rozmowach z dobrze znającymi go ludźmi, psychologami, socjologami, piłkarzami, z którymi dzielił szatnię, dyrektorami klubów, częścią jego trenerów. Korzystam również z moich rozmów z nim samym i z ludźmi z jego otoczenia w okresie sprzed kontrowersyjnego wpisu na Facebooku. Przedstawiam tu zarówno informacje pozyskane podczas rozmów oficjalnych, jak i te zdobyte dopiero po wyłączeniu dyktafonu.

Ronaldo sam pozwala, aby świat miał wgląd w jego życie. Często udziela wywiadów, wpuszcza operatorów kamer za kulisy podczas uroczystości wręczania nagród. W 2012 roku dziennikarze CNN przy okazji prowadzonej z nim rozmowy zyskali pełen dostęp do jego domu. Właśnie w ten sposób stopniowo buduje się wizerunek zwycięzcy.

Znalezienie w tym wszystkim prawdziwego człowieka nie będzie łatwe.

***

Na koniec dodam, że prawnicy Ronaldo nigdy się do mnie nie odezwali.

Rozdział 1. MaderaMała wyspa, jakich wiele

Nasze życie od samego początku kształtuje się pod wpływem czterech czynników, na które nie mamy wpływu: matki, ojca, rodzeństwa oraz miejsca, gdzie przyszliśmy na świat. Co jeszcze na nie wpływa? Może nasza pasja, czyli to, co nas motywuje. Wszystko inne jest nam zbędne, stanowi jedynie element dekoracyjny. Tak, zdaję sobie sprawę, że nie wszyscy się ze mną w tej kwestii zgodzą…

Gdy zastanawiamy się, co miało wpływ na życie Cristiano Ronaldo, jeszcze zanim przyszedł na świat, musimy zdecydować, komu lub czemu należy poświęcić pierwsze strony książki. Czy powinna to być matka? Rodzina? A  może miejsce urodzenia? O  czym należałoby napisać najpierw?

Matka Cristiano Ronaldo nazywa się Dolores Aveiro. Nadal mieszka z  synem i  opiekuje się jego dzieckiem jak własnym. Jest dla wnuka bardziej matką niż babką. To kobieta, która pozwoliła, by jej 12-letni syn opuścił rodzinny dom w  pogoni za piłkarskim marzeniem. Być może uznała, że tak będzie najlepiej. Być może w  ogóle nie widziała innej możliwości. Może kierowało nią to, co kiedyś sama przeżyła. Powszechnie uważa się, że cnoty i  przywary powracają w  kolejnych pokoleniach  – ojciec Dolores też ją porzucił, choć zrobił to inaczej, poskąpił jej całej tej dobroci, którą ona upchnęła w  walizce Cristiano, gdy ten wylatywał do Lizbony. Odnoszę wrażenie, że oba te zdarzenia łączy jakaś niewidzialna nić.

Chciałbym przez to powiedzieć, że nie da się zrozumieć Ronaldo, nie znając losów Dolores.

Zacznijmy więc może od przedstawienia miejsca, gdzie urodzili się i  Dolores, i  jej syn Cristiano. Miejsca, w  którym dorastali i  z  którego ostatecznie uciekli. Ruszamy do Funchal.

Funchal to…

…stolica Madery, portugalskiej wyspy położonej na północny zachód od wybrzeży Afryki.

Porośnięta bujną zielenią wyspa, zamieszkana przez ludzi pragnących się stamtąd wyrwać oraz duchy tych, którzy z  niej uciekli.

Więzienie bez drzwi.

Rozstaje dróg.

Odskocznia.

Miejsce odkryte przypadkiem.

Cofnijmy się do epoki wielkich odkryć geograficznych, czyli do początków XV stulecia. Henryk Żeglarz, infant portugalski i  pierwszy książę Viseu, swobodnie poruszał się po dworze króla Portugalii. Syn, brat i  wuj monarchów, mężczyzna o  zmrużonych oczach i  pełnym determinacji głosie, zapewnił sobie monopol na eksplorację wybrzeży Afryki. Zgromadził wokół siebie najlepszych nawigatorów i  kartografów w  kraju, którzy w  tamtym czasie stanowili elitę światowych fachowców. Rozesłał ich na poszukiwania nowych lądów, dając im do dyspozycji trzymasztowe rejowce i  niewiele więcej poza astrolabium, klepsydrą i  kompasem.

Wiatry wiejące od afrykańskiego wybrzeża okazały się dla młodych kapitanów zdradliwe. João Gonçalves Zarco i  Tristão Vaz Teixeira zwyczajnie zabłądzili. Mijały dni, a  oni nie mogli trafić na żaden ląd, aż pewnego dnia odkryli niewielką wyspę ze złotymi piaszczystymi plażami, którą ochrzcili Porto Santo. Zbadali okoliczne wody, sporządzili mapę, po czym wrócili z  wieściami o  odkryciu do Portugalii.

„Dziękuję  – powiedział infant Enrique.  – A  teraz tam wracajcie i  skolonizujcie tę wyspę. Przy okazji wypatrujcie nowych lądów”.

Był rok 1419.

Wróćmy na morze. Na południe od Porto Santo odkrywcy dostrzegli sporą formację chmurową, charakterystyczną dla Madery, o  czym doskonale wie każdy, kto tam był.

Każda kolejna mila morska przez nieprzemierzone dotąd wody stanowiła krok w  nieznane i  była naznaczona wątpliwościami i  strachem. Żeglarze musieli się mierzyć z  falami Atlantyku i  ciężką pogodą, ale ostatecznie dotarli do zatoki Machico, bramy prowadzącej na Maderę.

Żeglarze rzucili wreszcie kotwicę u  wybrzeży największej z  czterech wysp wulkanicznego archipelagu, 400  kilometrów od Wysp Kanaryjskich i  na tej samej szerokości geograficznej, na której znajduje się marokańska Casablanca. Małe i  niezaludnione wysepki Ilhas Desertas i  Selvagens zostawili sobie na potem. Dzisiaj oba te miejsca są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Tak odkryto Maderę.

Henryk Żeglarz wysyłał tam całe  – głównie rolnicze  – rodziny z  Algarve z  zadaniem rozpoczęcia kolonizacji nowych ziem. Obecnie mieszka tam około 270  tysięcy osób.

Imperium portugalskie formalnie przestało istnieć w  1975  roku, a  Madera pozostaje jedyną pamiątką po tamtym złotym okresie. Jednocześnie ma ona status odległej kuzynki, którą rodzina mieszkająca w  Portugalii nie do końca akceptuje.

***

Przed moim pierwszym lotem do Funchal zatrzymałem się przejazdem w  Lizbonie. Poszedłem na kolację ze znajomym do Clube de Jornalistas. Można by się spodziewać, że będzie to forum intelektualnej dyskusji i  wyrażania przemyślanych poglądów. Na pewno nie, jeśli chodzi o  Maderę: „Mieszkańcy Madery  – dowiedzieliśmy się tam  – mają dziwny akcent i  w  ogóle są dziwni. Zapewne słyszeliście o  skandalu pedofilskim, który tam ostatnio wybuchł, a  także o  panującej na wyspie biedzie. To niewielka dyktatura z  najdłużej urzędującym przywódcą w  naszym kraju. To już nie Portugalia, to coś innego”.

A  jako wyspa dla turystów?

„Dla Anglików z  niższych klas”  – usłyszeliśmy od mężczyzny, który chętnie dzielił się z  nami takimi szczegółami, choć sam nigdy nie był na Maderze. Szybko dodał, że absolutnie się tam nie wybiera.

Wylądowawszy na malutkim lotnisku w  Funchal, zwróciłem uwagę na stojący w  centrum miasta pomnik Zarco. Nadal spogląda z  góry na potomków rodzin z  Algarve, które przed sześcioma wiekami kolonizowały tę wulkaniczną wyspę. Tak samo jak wcześniej odkrywców, tak teraz i  nas przywitały nisko zawieszone chmury, gęste i  zaokrąglone, dające się niemal dotknąć. Obrazek rodem z  malarstwa Johna Constable’a.

Był maj, końcówka kolejnego wyczerpującego sezonu piłkarskiego, więc na Maderę leciałem w  celach wypoczynkowych, ale też po to, aby porozmawiać z  ludźmi powiązanymi z  bohaterem mojej nowej książki. Znalazłem sobie zatem porządny hotel i  wypożyczyłem samochód, choć nie do końca zdawałem sobie sprawę, jak mocnego silnika potrzebuję do pokonywania stromych miejscowych dróg, nachylonych czasem pod kątem 30  stopni.

Wyszedłem na ulice Funchal w  poszukiwaniu pierwszych źródeł informacji. Dotarłem do znanego miejscowego dziennikarza, który nakreślił mi dość zaskakujący obraz Ronaldo. Stwierdził, że za każdym razem, gdy piłkarz wraca do Funchal, wydaje się jakiś obcy. Zdaniem mieszkańców Madery Cristiano zapomniał o  rodzinnej wyspie i  nie za bardzo interesowało go, co tam po sobie zostawił. Przypomniało mi się to, co w  Liverpoolu mówią o  Beatlesach: że John, Ringo, George i  Paul nigdy nie czuli wdzięczności za to, co dało im miasto, w  którym się wychowali.

Ale to nie wszystko. Dowiedziałem się, że Ronaldo zaczął robić interesy z  jakimiś bardzo zamożnymi ludźmi, którzy próbowali go wykorzystać. Oczekiwali od niego pieniędzy, ale sami nie wywiązywali się ze swojej części umowy. Mniej więcej w  tym samym czasie  – jak mi powiedziano  – Cristiano zaprzyjaźnił się z  ekipą rządzącą wyspą, co stanowiło jeden z  gwarantowanych sposobów na to, aby na wyspie o  niego dbano.

Przedstawmy rzecz we właściwym kontekście. Alberto João Jardim złożył rezygnację z  urzędu prezydenta Regionu Autonomicznego Madery w  styczniu 2015  roku. Funkcję tę pełnił przez 37 lat. Dla jednych pozostaje doskonałym politykiem, filantropem i  liderem walki o  sprawy bliskie mieszkańcom Madery, a  w  oczach innych pozostaje po prostu przedstawicielem lokalnego establishmentu. Podczas pożegnalnego wystąpienia przed dziennikarzami powiedział: „Nie chciałem nikogo skrzywdzić, kiedy jednak ktoś zachowuje się wobec mnie nie fair, to za to płaci”.

Jardim otaczał się ludźmi mającymi więcej władzy niż zdrowego rozsądku. Zdecydowanie też należał on do osób, z  którymi warto utrzymywać dobre relacje.

Na pierwszy rzut oka widać, że mieszkańcy Madery dzielą się na dwie kategorie: na tych, dla których Madera jest całym światem (jak Jardim), oraz na tych, którzy wyruszają na podbój nowych światów, choć Madera na zawsze zostaje ich domem (jak Zarco). Tak naprawdę nikt, kto urodził się na Maderze, nigdy jej na dobre nie opuszcza…

Pierwsi osadnicy zajęli się uprawą roli, zresztą drobne rolnictwo do dziś pozostaje najpopularniejszą formą aktywności gospodarczej na wyspie. Niestety ziemia nie zawsze rodziła bogate plony, a  poza tym nieustannie dzielono ją na coraz mniejsze pola, ponieważ mieszkańców przybywało. Im mniej ziemi, tym trudniej z  niej wyżyć. Ludzie musieli zacząć emigrować, choć z  nadzieją, że któregoś dnia wrócą do domu.

Madera leży niejako u  zbiegu wpływów europejskich, amerykańskich i  afrykańskich. To powoduje, że duże skupiska jej byłych mieszkańców wyrastają w  tak odległych miejscach, jak Republika Południowej Afryki czy Wenezuela. Większość tych ludzi szybko osiąga sukcesy w  swoich zawodach niedługo po tym, jak osiedlą się na nowej dla siebie ziemi. Dotyczy to pracowników budowlanych, robotników fabrycznych, prawników czy przedsiębiorców zajmujących się hotelarstwem i  gastronomią. Nie ma sensu wyjeżdżać z  domu, jeśli nie ma się w  planach podboju nowego terytorium. Około 750  tysięcy ludzi z  całego świata szczyci się dziś tym, że pochodzi z  Madery. Czyż nie tak właśnie jest w  przypadku Ronaldo?

***

Podczas mojego pierwszego pobytu w  ojczyźnie Cristiano miałem trochę czasu, żeby poszwendać się po miejscu, w  którym się urodził, skromnej wiosce Quinta do Falcão, wbudowanej w  stromą skałę i  złożonej głównie z  dwóch stromych ulic. Domy są tam niewielkie, w  oknach suszy się pranie, stoi tam jeden sklep oraz bar z  podniesionym tarasem na nierównej cementowej płycie. Rodzinny dom Cristiano został wyburzony niecałe dziesięć lat temu, a  na jego miejscu miały powstać kolejne mieszkania komunalne.

Za sprawą środków z  Unii Europejskiej poziom życia podniósł się zauważalnie, nie zmienia to jednak faktu, że Madera to wyspa pełna kontrastów, jeżeli chodzi o  zamożność, nawet jeśli autonomiczne władze regionu usilnie starają się to ukryć. Rząd informuje oficjalnie, że poniżej progu ubóstwa żyje tylko dwa procent mieszkańców (władze nie chcą odstraszać turystów), podczas gdy organizacja charytatywna União das IPSS mówi raczej o  20  procentach. Bezrobocie jest spore, a  pomoc socjalna nie dociera do wszystkich. Ponad 28  tysięcy mieszkańców wyspy korzysta z  publicznego dofinansowania do zakupów żywności.

Najzamożniejsi stanowią natomiast około dziesięć procent populacji.

Na przełomie tysiącleci doszło tam do ciekawej przemiany. Od XVII wieku Madera była dość blisko związana ze Zjednoczonym Królestwem, ponieważ brytyjscy kupcy urządzili tam sobie port, z  którego korzystali podczas długich atlantyckich rejsów. W  okresie wojen napoleońskich na Maderze kilkakrotnie pojawiło się nawet brytyjskie wojsko, żeby zapobiec kolonizacji wyspy przez Francję. Część angielskich żołnierzy postanowiła zostać tam na stałe. Zajęli się rolnictwem i  produkcją wina.

W  epoce wiktoriańskiej szlachetnie urodzone Brytyjki o  typowo brytyjskich nazwiskach, takich jak Blandy czy Leacock, spędzały poranki na sączeniu madery, a  popołudniami popijały herbatkę na terenie swoich luksusowych posiadłości.

Koniec drugiej wojny światowej oznaczał jednocześnie koniec brytyjskich wpływów na wyspie, a  tamtejszy port stracił swoje strategiczne znaczenie. Nowe pokolenia Brytyjczyków dotknął kryzys ekonomiczny, zaczęli więc wyprzedawać majątki będące w  posiadaniu ich rodzin od stuleci i  wrócili do Zjednoczonego Królestwa. Dzisiaj na wyspie mieszka ledwie 200  brytyjskich rezydentów, a  mimo to wśród mieszkańców Madery  – a  nawet wśród wszystkich Portugalczyków  – panuje przekonanie, że angielski styl życia jest jakiś lepszy i  godny pozazdroszczenia.

Po trzech stuleciach pod rządami Brytyjczyków tradycyjną kulturę kolonialną zastąpiła jej nowa, bardziej biznesowa odmiana. Na wyspie pojawili się potomkowie portugalskich emigrantów, którzy zbili majątki w  Republice Południowej Afryki lub Wenezueli. Grupa ta, złożona z  takich rodzin, jak Pestana, Roque czy Berardo, wróciła na Maderę, by powiększyć majątek, rozwinąć infrastrukturę wyspy i  ustabilizować jej chwiejną gospodarkę.

Ze szczytu wzgórza, na którym stoi mój hotel, widać zarówno luksusowe rezydencje, jak i  wkomponowane w  skałę chatki stojące na ubitej ziemi pośród walających się śmieci.

Widać też wielu starszych ludzi, na pierwszy rzut oka zmęczonych i  przemieszczających się bez celu.

(...)