Jesteś oszustką. Syndrom, który cię niszczy ebook i audiobook

Ko­bie­tom

Dziew­czy­nom

Dziew­czyn­kom

Każda z Was jest Bo­ha­terką

KILKA (lub wię­cej) SŁÓW NA PO­CZĄ­TEK

– Pani po­słanko, ma pani chwilę? – Po­słanka opo­zy­cji za­trzy­muje się na ko­ry­ta­rzu sej­mo­wym obok mnie i ope­ra­tora ka­mery. Wy­cią­gam w jej stronę mi­kro­fon. – Mo­głaby pani sko­men­to­wać dzi­siej­sze słowa Pre­zesa NBP?

Za­pada ci­sza. Po­słanka zerka w te­le­fon.

– Ja nie wiem, czy je­stem tu od­po­wied­nią osobą. Może któ­ryś z ko­le­gów bę­dzie wie­dział le­piej...

– Pani Po­słanko – prze­ry­wam jej – Czy wie pani, że jesz­cze ni­gdy, ale to NI­GDY ża­den z po­słów mi tak nie od­po­wie­dział? Na­prawdę. 

Mo­głam tak zwró­cić się do po­słanki, z którą roz­ma­wiam dość czę­sto. Mo­głam, bo wie­dzia­łam, że nie po­czuje się ura­żona. By­łam prze­ko­nana, że wąt­pli­wo­ści, które miała, nie wy­ni­kają z jej wy­ima­gi­no­wa­nych bra­ków w wie­dzy, lot­no­ści w for­mu­ło­wa­niu my­śli, na­wet nie z tego, że słowa Pre­zesa NBP już dziś trudno w ja­ki­kol­wiek spo­sób sko­men­to­wać. O co w ta­kim ra­zie cho­dziło? O tym za chwilę, bo to nie jest taka pro­sta sprawa. Po­zo­stańmy przy tym, jak z pa­nią po­słanką wy­brnę­ły­śmy z tej sy­tu­acji.

Za­cznijmy od tego, że po mo­ich sło­wach wy­bu­chła szcze­rym śmie­chem. Na szczę­ście oka­zało się, że in­tu­icja mnie nie za­wio­dła. Nie ob­ra­ziła się.

– Chyba ma Pani ra­cję. No do­brze, to może ja się przy­go­tuję, po­czy­tam i wtedy...

– O nie, nie, pani po­słanko. Prze­cież wiem, że pani nie musi. 

Gwoli wy­ja­śnie­nia – na­prawdę uwa­ża­łam, że ona nie po­trze­bo­wała żad­nego przy­go­to­wa­nia. Do­sko­nale wie­działa o co cho­dzi, znała tło sprawy, człon­ków Rady Po­li­tyki Pie­nięż­nej, ba – całą hi­sto­rię obec­nego pre­zesa oraz pod­łoże kry­zysu fi­nan­so­wego. Do­dam, że ani je­den z za­py­ta­nych przeze mnie tego dnia po­słów męż­czyzn nie wy­ra­żał żad­nych wąt­pli­wo­ści w za­kre­sie swo­ich kom­pe­ten­cji do udzie­le­nia wy­po­wie­dzi na ten (i też na każdy inny) te­mat. Mało tego – każdy z nich był świę­cie prze­ko­nany, że jest naj­wła­ściw­szą osobą do za­bra­nia głosu. Prze­peł­niała ich pew­ność, że na za­dane py­ta­nie wie­dzą ab­so­lut­nie wszystko. A to, rzecz ja­sna, ozna­czało, że nie wy­maga żad­nego do­dat­ko­wego przy­go­to­wa­nia. Warto pod­kre­ślić, że pani po­słanka w naj­mniej­szy spo­sób nie od­sta­wała ani wie­dzą, ani in­te­li­gen­cją od swo­ich ko­le­gów. W moim prze­ko­na­niu miała na­wet nad nimi me­ry­to­ryczną prze­wagę. Ale z ja­kie­goś po­wodu, to u niej po­ja­wiły się wąt­pli­wo­ści.

– No do­brze. Może spró­bu­jemy. Naj­wy­żej po­wtó­rzymy.

Nie po­wtó­rzy­ły­śmy. Nie mu­sia­ły­śmy. Wy­szło bez­błęd­nie i chwilę póź­niej „po­szło” to na an­te­nie.

By­wasz cza­sami taką pa­nią po­słanką? Bo ja tak. By­wam taką ko­bietą. Mimo że mam ty­tuł dok­torki jed­nej z bar­dziej pre­sti­żo­wych uczelni w kraju. Mimo że prze­pro­wa­dzi­łam setki roz­mów z naj­waż­niej­szymi i naj­cie­kaw­szymi oso­bami w Pol­sce. Mimo że mam fa­scy­nu­jącą pracę, do któ­rej dą­ży­łam całe swoje ży­cie. Wciąż mam wąt­pli­wo­ści. Na­zy­wam je au­to­wąt­pli­wo­ściami. Czy przy­pad­kiem ktoś tu­taj cze­goś nie po­krę­cił?

Hej, na pewno mogę tu być? Nikt mnie stąd nie wy­prosi? A co, je­śli oni się zo­rien­tują, że JE­STEM OSZUSTKĄ? I że by­łam nią od sa­mego po­czątku? Na­wet te­raz, kiedy pi­szę te słowa, w mo­jej gło­wie mnożą się ogromne znaki za­py­ta­nia. Bo jak to. Ja? Pi­szę? Książkę? Ko­goś ob­cho­dzi co Mał­go­rzata Miel­ca­rek ma do po­wie­dze­nia? Kim ona jest? Le­piej – kim jej się wy­daje, że ona jest?

To ja­sne, że cier­pię na syn­drom oszustki. Nie chcę Cię szcze­gól­nie mar­twić, ale je­śli je­steś ko­bietą, to Ty praw­do­po­dob­nie też. Nie jest to ko­niec świata. To w ogóle nie jest ko­niec. Te­raz, kiedy już zda­jemy so­bie z tego sprawę, to może być po­czą­tek fa­scy­nu­ją­cej drogi po swo­jej ścieżce ro­zu­mo­wa­nia. Na­szej ścieżce.

Bo wiesz co? Jest nas zde­cy­do­wa­nie wię­cej. Te mno­żące się w na­szych gło­wach py­ta­nia i wąt­pli­wo­ści nie są na­szym wy­my­słem czy wy­two­rem wy­obraźni. Ktoś je w nas za­siał, przez lata pod­le­wał i te­raz my mu­simy się z nimi zmie­rzyć. I spo­koj­nie, zro­bimy to ra­zem. Po­woli, krok po kroku. 

No do­brze, ale co za róż­nica, czy je­stem ko­bietą, czy męż­czy­zną? 

Chcia­ła­bym do­sta­wać zło­tówkę za każ­dym ra­zem, kiedy sły­szę to py­ta­nie od swo­ich ko­le­gów, przy­ja­ciół czy mę­skich człon­ków ro­dziny (ja­koś ko­biety rza­dziej wpa­dają na ten trop).

– No weź, Gośka, po co to roz­dzie­lać? Ja prze­cież też cza­sami mógł­bym po­wie­dzieć, że mam syn­drom oszu­sta. Też wąt­pię w swoje moż­li­wo­ści. Zresztą my, fa­ceci, dzi­siaj rów­nież nie mamy ła­two.

Ja­sne, Pa­no­wie. Jest w tym tro­chę ra­cji. Nie mó­wię, że wa­sza ścieżka za­wsze pach­nie fioł­kami i pły­nem po go­le­niu. Kto wie, być może od­naj­dzie­cie tu­taj też sie­bie. Być może i Wam ta książka i te hi­sto­rie po­mogą. Śmiem jed­nak twier­dzić, że my – babki – na co dzień mie­rzymy się z zu­peł­nie in­nymi wy­zwa­niami. Po­czy­na­jąc od tego, w jaki spo­sób po­strzega się na­sze ciała. Przy­znaj ko­lego, kiedy ja­kaś ko­bieta spra­wiła, że czu­łeś się nie­kom­for­towo, gdy po pro­stu sze­dłeś ulicą, wy­ko­ny­wa­łeś swoją pracę, sta­łeś w skle­pie w ko­lejce? Nam zda­rza się to re­gu­lar­nie ze strony męż­czyzn. Koń­cząc na tym, jak my same po­strze­gamy swoje moż­li­wo­ści. Bo wi­dzimy je zu­peł­nie ina­czej niż wy.

Kiedy świeżo po stu­diach za­czę­łam swoją pierw­szą pracę w lo­kal­nej te­le­wi­zji, wy­da­wało mi się, że po­dział na płeć wła­ści­wie nie ma tam więk­szego zna­cze­nia. W re­dak­cji były i ko­biety, i męż­czyźni. Każdy miał do wy­ko­na­nia swoje za­da­nia. Tyle w teo­rii. Pierw­szy raz, gdy usły­sza­łam, że nie wy­glą­dam „wy­star­cza­jąco po­waż­nie”, by re­ali­zo­wać te­mat po­li­tyczny pu­ści­łam to mimo uszu. Uzna­łam, że prze­cież rze­czy­wi­ście je­stem młoda, nie wiem jesz­cze wy­star­cza­jąco dużo, więc le­piej że­bym za­jęła się te­ma­tami spo­łecz­nymi czy tak zwa­nymi te­ma­tami „lek­kimi”. Prze­cież i tak mia­łam szczę­ście, że w ogóle do­sta­łam się do tej re­dak­cji. Wszak by­łam jesz­cze ma­lutką, nic nie­wie­dzącą ko­bietką! Na­prawdę tak my­śla­łam. Mi­nęło jed­nak tro­chę czasu i za­czę­łam za­uwa­żać, że ko­le­dzy w moim wieku (i młodsi) zaj­mują się te­ma­tami, które wy­da­wały mi się atrak­cyjne, ale wciąż – z ja­kie­goś po­wodu – nie były mi przy­pi­sy­wane. Za­świe­ciła mi się wtedy czer­wona lampka, a wraz z nią myśl, że coś tu jest nie tak. I to nie tylko dla­tego, że inni (okej, mój szef) mo­gli po­strze­gać ich jako le­piej przy­go­to­wa­nych czy bar­dziej kom­pe­tent­nych. Naj­bar­dziej wtedy ude­rzyło mnie to, że oni sami nie mieli co do tego żad­nych wąt­pli­wo­ści. Ba, na­wet ja nie mia­łam! Byli prze­bo­jowi, przy­stojni, pewni sie­bie. Kto by pod­wa­żał fakt, że na­dają się do pracy w te­le­wi­zji?

Wtedy w ręce wpa­dła mi pewna nie­po­zorna książka, która mocno prze­me­blo­wała prze­ko­na­nia w mo­jej gło­wie. I nie była to żadna fe­mi­ni­styczna bi­blia, ale po­rad­ni­kowa książka biz­ne­sowa, Lean in, włącz się do gry She­ryl Sand­berg, wów­czas jesz­cze CEO Fa­ce­bo­oka. Ja sama z biz­ne­sem nie mia­łam nic wspól­nego. Nie­szcze­gól­nie in­te­re­so­wały mnie kwe­stie do­ty­czące przy­wódz­twa czy za­ra­bia­nia pie­nię­dzy. Cho­dziło o prze­sta­wie­nie pew­nego ma­gicz­nego pstryczka w gło­wie. Wła­ści­wie o wy­kształ­ce­nie umie­jęt­no­ści za­da­wa­nia w od­po­wied­nich sy­tu­acjach pew­nego jed­nego, klu­czo­wego dla mnie py­ta­nia: Co na moim miej­scu zro­biłby Pa­weł, Da­rek czy Mi­chał, czyli – MĘŻ­CZY­ZNA. Czy gdy­bym była męż­czy­zną, mia­ła­bym wąt­pli­wo­ści, czy je­stem od­po­wied­nią osobą na od­po­wied­nim miej­scu? Czy po­zwo­li­ła­bym so­bie tak po pro­stu za­brać ten te­mat, są­dząc, że nie je­stem wy­star­cza­jąco mą­dra? Czy po­tul­nie schy­li­ła­bym głowę i po­wie­działa „do­brze, wiem, że nie je­stem go­towa”? Czy gdy­bym była męż­czy­zną, cze­ka­ła­bym na to, aż nada­rzy się oka­zja, czy wręcz prze­ciw­nie – upo­mnia­ła­bym się, by zro­bić to, czego chcę od dawna? 

Pew­nego dnia, po ko­le­gium re­dak­cyj­nym, po­szłam do mo­jego szefa i po­wie­dzia­łam, że chcę za­cząć ro­bić te­maty dnia. Przed­sta­wi­łam mu li­stę po­ten­cjal­nych pro­ble­mów do po­ru­sze­nia. Za­zna­czy­łam, że czas naj­wyż­szy, że­bym spró­bo­wała. Ku mo­jemu za­sko­cze­niu nie opo­no­wał. – Skoro tak, to zo­ba­czymy – od­po­wie­dział. Zo­ba­czy­li­śmy. Oka­za­łam się być w tym bar­dzo do­bra. Krótko po­tem zaj­mo­wa­łam się już głów­nie po­li­tyką. Z cza­sem za­czę­łam też ro­bić wię­cej te­ma­tów do­ty­czą­cych ko­biet, rów­no­ści płci i fe­mi­ni­zmu. Nie­długo póź­niej, z cał­kiem po­kaź­nym port­fo­lio, prze­szłam do naj­więk­szej sta­cji in­for­ma­cyj­nej w kraju. 

Co na moim miej­scu zro­biłby męż­czy­zna? To py­ta­nie za­daję so­bie czę­sto do dziś, na­wet przy mało istot­nych de­cy­zjach. Ono zwy­kle ra­tuje mnie w sy­tu­acji, kiedy za­czy­nają się ro­dzić wąt­pli­wo­ści we wła­sne kom­pe­ten­cje i umie­jęt­no­ści. Po­ja­wia się też przy in­nych ko­bie­tach, kiedy za­czy­nam za­uwa­żać ich nie­pew­ność we wła­sne siły. Nie tylko przy wspo­mnia­nej pani po­słance. 

Bo tak, je­stem prze­ko­nana, że w moim by­ciu oszustką, by­cie ko­bietą ma ogromne zna­cze­nie. Klu­czowe. Być może wpływ na to ma fakt, że wciąż w prze­strzeni pu­blicz­nej wi­dzimy zde­cy­do­wa­nie mniej ko­biet – i na kie­row­ni­czych sta­no­wi­skach, i w de­ba­cie pu­blicz­nej. Pol­ska zresztą i tak wy­pada cał­kiem nie­źle na tle reszty Eu­ropy. W na­szym kraju ko­biety zaj­mują nie­spełna po­łowę sta­no­wisk me­ne­dżer­skich (je­ste­śmy na trze­cim miej­scu za Ło­twą i Es­to­nią). Wy­da­wa­łoby się, że cał­kiem nie­źle, prawda? Ale nie ma co za­dzie­rać nosa i otwie­rać szam­pana. Wciąż w gre­miach na naj­wyż­szych szcze­blach za­rzą­dza­nia (w za­rzą­dach i ra­dach nad­zor­czych) od­se­tek ko­biet w żad­nym z kra­jów nie osiąga na­wet 30 pro­cent. Jak mamy w tej sy­tu­acji wie­rzyć, że jest dla nas miej­sce przy stole? I py­ta­nie za sto punk­tów: czy aby to zmie­nić, wy­star­czy, że prze­sta­niemy uwa­żać się za nie­kom­pe­tentne i nie­warte uwagi? Ab­so­lut­nie nie. To bar­dzo nie­bez­pieczne, by tak są­dzić. Bo to nie w nas tkwi źró­dło pro­blemu. 

Uwaga! Na­pi­szę te­raz bar­dzo nie­po­pu­larne i uwa­żane w wielu krę­gach za okropne i pro­ble­ma­tyczne słowo: pa­triar­chat. Tak, dro­gie Pa­nie (i Pa­no­wie też!). Cały sys­tem zbu­do­wany wo­kół męż­czyzn i ich po­trzeb po pro­stu nie może dzia­łać na na­szą, ko­biecą, ale i ogól­nie – ludzką ko­rzyść. I warto zdać so­bie z tego sprawę, za­miast się o to do­dat­kowo ob­wi­niać. 

Otwar­cie na­zy­wam się fe­mi­nistką, bo chcę peł­nej rów­no­ści szans, płac czy do­stępu do de­baty pu­blicz­nej. Jako dzien­ni­karka usil­nie sta­ram się o to, by w mo­ich ma­te­ria­łach i re­la­cjach wy­po­wia­dały się ko­biety. Nie bez po­wodu uży­wam tu słowa „usil­nie” – nie jest to bo­wiem ta­kie pro­ste. W pol­skich pro­gra­mach in­for­ma­cyj­nych udział ko­biet wciąż sza­co­wany jest na 28 pro­cent. Bar­dzo mnie to od dawna drażni. Na tyle mocno, że stwier­dzi­łam – nie ma co cze­kać na zmianę od góry. Będę ro­bić tyle, ile sama obec­nie mogę. Stwo­rzy­łam za­tem cykl roz­mów „Ko­biecy Punkt Wi­dze­nia”, do któ­rego po­sta­no­wi­łam za­pra­szać wy­łącz­nie ko­biety. To one i tylko one mają tam prze­strzeń do wy­po­wie­dzi. Żeby było ja­sne – to nie było pro­ste. Nie tylko dla­tego, że nie wszy­scy ro­zu­mieli ten za­mysł i moją de­ter­mi­na­cję. Naj­więk­szą prze­szkodą, którą do dziś trudno mi za­ak­cep­to­wać, jest ta, która ist­nieje w nas sa­mych. Ta we­wnętrzna prze­ciw­niczka, która z upo­rem ma­niaka pod­po­wiada czę­sto moim roz­mów­czy­niom, że nie je­ste­śmy wy­star­cza­jąco kom­pe­tentne, oczy­tane, mą­dre czy bły­sko­tliwe. Nie było bo­wiem ła­two prze­ko­nać nie­które z nich do wy­wiadu. A co ty­dzień, przez ostatni rok, go­ści­łam u sie­bie inną ko­bietę. Ich wąt­pli­wo­ści nie róż­niły się szcze­gól­nie od tych wy­ra­ża­nych przez przy­wo­łaną wcze­śniej po­słankę opo­zy­cji: „ale ja nie wiem na ten te­mat wy­star­cza­jąco dużo”, „ale ko­lega le­piej po­trafi się wy­po­wie­dzieć”, „ale ja nie mam tu od­po­wied­niego do­świad­cze­nia”. Te zda­nia sły­szę od ko­biet RE­GU­LAR­NIE.

Nie jest to wy­łącz­nie moje do­świad­cze­nie. To ca­sus, z któ­rym w wielu re­dak­cjach, zaj­mu­ją­cych się różną te­ma­tyką, spo­ty­kamy się na co dzień. A co tu dużo mó­wić – w me­diach lu­bimy być wy­godni. Lu­bimy mieć od­po­wiedź na już. Nie cze­kamy, nie dzwo­nimy drugi raz. Zwy­czaj­nie nie ma na to czasu. Me­dia przy­zwy­cza­jają się do spraw­dzo­nych roz­wią­zań. Je­śli ktoś po­ja­wił się na an­te­nie i było okej, bę­dzie tam po­now­nie. Nie ma tu wiel­kiej fi­lo­zo­fii. Je­śli ktoś od­ma­wia raz, drugi, to po spra­wie. Choć oczy­wi­ście to je­dy­nie część od­po­wie­dzi na py­ta­nie, dla­czego w me­diach po­ja­wia się tak mało ko­biet. Ani tro­chę tym nas nie tłu­ma­czę. 

Warto jed­nak zdać so­bie sprawę z tego, że same nie­kiedy sta­jemy się swo­imi naj­więk­szymi prze­ciw­nicz­kami.

Można też za­dać tu inne py­ta­nie: co wy­nika z czego? Czy na­sze, wspo­mniane wcze­śniej au­to­wąt­pli­wo­ści wy­ni­kają z tego, ja­kie miej­sce i role przy­pi­suje się ko­bie­tom. Czy to wła­śnie te au­to­wąt­pli­wo­ści nie po­zwa­lają nam z tych ról wyjść? A może to błędne koło? 

Ta książka nie jest ty­po­wym po­rad­ni­kiem. Nie po­wiem Ci, jak żyć, żeby żyć do­brze. Wiesz, co Ci po­wiem? Że nie je­steś sama. Że jest nas wię­cej. Czu­jemy, że nie za­słu­gu­jemy na uzna­nie jako matki, córki, sze­fowe, pra­cow­nice, wła­ści­cielki biz­ne­sów, stu­dentki, żony, na­ukow­czy­nie czy... au­torki ksią­żek. Nie­za­leż­nie od stanu konta, po­zy­cji w ży­ciu, stanu cy­wil­nego czy orien­ta­cji sek­su­al­nej. Każdą z nas do­pa­dają wąt­pli­wo­ści. Każdą z nas co ja­kiś czas na­cho­dzi jedno py­ta­nie – czy oni wi­dzą to, że udaję, oszu­kuję, nie za­słu­guję na to, gdzie je­stem? Znajdę jed­nak jesz­cze lep­sze: 

Dla­czego cza­sami czuję się oszustką?

Od­po­wie­dzi na to py­ta­nie szu­kam u Ma­rii Rot­kiel, eks­pertki – psy­cho­lożki, te­ra­peutki po­znaw­czo-be­ha­wio­ral­nej, au­torki po­rad­ni­ków, wy­kła­dow­czyni, która sama przy­znaje, że... syn­drom oszustki także jej sa­mej nie jest obcy:

Z mo­jego do­świad­cze­nia wy­nika, że trudno spo­tkać ko­bietę, która na ja­kimś eta­pie roz­woju za­wo­do­wego by się tak nie po­czuła. Uwa­żam, że to do­ty­czy prak­tycz­nie każ­dej ko­biety. Je­ste­śmy uczone cze­goś, co jest po­tocz­nie na­zy­wane skrom­no­ścią. Kiedy pa­trzę na tre­ning spo­łeczny, czyli na wy­cho­wa­nie dziew­czy­nek, to wi­dzę, jak jest to fa­talne w kon­se­kwen­cjach. Skoro je­ste­śmy szko­lone, by się nie chwa­lić, nie wy­wyż­szać, nie pod­kre­ślać że je­ste­śmy w czymś do­bre, to bar­dzo ła­two przy­swa­jamy so­bie po­stawę, że wcale nie je­stem taka do­bra. Ale każda z nas taka chce być, roz­wi­jać się. W efek­cie my­ślimy, że oszu­ku­jemy in­nych, uda­jemy, że je­ste­śmy w czymś do­bre. To jest taki efekt po­ło­wicz­nego suk­cesu. Je­ste­śmy w po­ło­wie drogi. Każda chce po­ka­zać: je­stem w czymś do­bra, chcę coś ro­bić, chcę w to wie­rzyć, ale ro­biąc to, mam bar­dzo dużo am­bi­wa­len­cji w so­bie. Tak na­prawdę za­sta­na­wiam się, czy nie oszu­kuję in­nych.

Na szczę­ście, je­śli je­ste­śmy uparte, zde­ter­mi­no­wane i pra­cu­jemy nad sobą, to moje do­świad­cze­nie jest tu bar­dzo po­zy­tywne – ko­biety mniej wię­cej po czter­dzie­stce po­zby­wają się ta­kiego spo­sobu my­śle­nia. Uwal­niamy się, bo już tyle prze­szły­śmy, już na tyle się z tym świa­tem na­bok­so­wa­ły­śmy, że czu­jemy, że nie ma więk­szego sensu tak o so­bie my­śleć. 

‒ Za­nim się jed­nak uwol­nimy, to ja­kie ślady zdąży to w nas zo­sta­wić? 

‒ Bar­dzo dużo to nas kosz­tuje. W czy­stej po­staci tego syn­dromu, spo­sobu my­śle­nia teo­re­tycz­nie nie wi­dać. Po ko­bie­cie, która ma w so­bie taki kon­flikt, tego nie da się z ze­wnątrz roz­po­znać. Tym bar­dziej, że syn­drom ma bar­dzo wiele tych ko­biet, które są spraw­cze, sa­mo­dzielne, nie­za­leżne, bar­dzo kom­pe­tentne i pro­fe­sjo­nalne. One wiele w sie­bie in­we­stują. Po­czą­tek tego syn­dromu wy­gląda tak, że ko­bieta, chcąc pod­jąć pewne dzia­ła­nia, wy­bie­ra­jąc ścieżkę roz­woju czy ka­riery, bar­dzo dużo w sie­bie in­we­stuje. Dla­tego czę­sto mamy dużo lep­sze wy­kształ­ce­nie od męż­czyzn. Wi­dzę to też w swoim za­wo­dzie. Moje ko­le­żanki po fa­chu to ko­biety, które mo­głyby wy­ta­pe­to­wać ściany swo­imi dy­plo­mami. Wiele in­we­stu­jemy za­tem w swoje wy­kształ­ce­nie i kom­pe­ten­cje, mamy po­trzebę do­brego przy­go­to­wa­nia się do tego, co mamy ro­bić. Mamy tyle dy­plo­mów, do­świad­cze­nia i kwa­li­fi­ka­cji, że syn­dromu nie da się na pierw­szy rzut oka do­strzec. Pła­cimy tu jed­nak cenę we­wnętrzną. Ten kon­flikt jest zwią­zany z bar­dzo wy­so­kim po­zio­mem na­pię­cia i stresu. Bo­imy się, że zo­sta­niemy przy­ła­pane na tym, że wcale nie je­ste­śmy ta­kie do­bre, dzia­łamy w nie­po­koju, przy ogrom­nym wy­siłku we­wnętrz­nym. Jest to oku­pione du­żym wy­dat­kiem ener­gii psy­cho­fi­zycz­nej. Tę cenę pła­cimy sa­mo­po­czu­ciem – je­ste­śmy wy­koń­czone i w efek­cie nie­kiedy pła­cimy też zdro­wiem.

‒ Mó­wimy o tym, że to ko­biet syn­drom do­ty­czy czę­ściej, ale nie omija też męż­czyzn. Ja­kie jed­nak Pani by tu do­strze­gała róż­nice?

‒ Dużo rza­dziej spo­ty­kam męż­czyzn, któ­rzy po­wąt­pie­wają w swoje kom­pe­ten­cje. Czę­ściej spo­ty­kam męż­czyzn prze­ko­na­nych o swo­jej nie­zwy­kło­ści, choć oczy­wi­ście tu też są wy­jątki. Ko­biety za to są bar­dziej uważne na swoje słabe ob­szary. To można by było uznać jako za­letę. Ko­biety mo­głyby bo­wiem po pro­stu do­brze iden­ty­fi­ko­wać te sfery, które wy­ma­gają ja­kiejś in­we­sty­cji. Tylko w tym przy­padku cho­dzi o dużo wię­cej. Ja so­bie te sła­bo­ści wy­naj­duję, na ich pod­sta­wie bu­duję swoją sa­mo­ocenę i za­czy­nam mieć taki nie­po­kój, że tak na­prawdę moje kom­pe­ten­cje i ka­riera są zbu­do­wane na czymś, co jest nie­praw­dziwe i nie do końca wia­ry­godne. W tym syn­dro­mie czę­sto są ko­biety, które idą bar­dzo da­leko w taki tok ro­zu­mo­wa­nia. One na­prawdę w pew­nym mo­men­cie uwa­żają, że mało po­tra­fią. To też może wy­ni­kać z tego, że z na­tury są bar­dziej re­flek­syjne i wni­kliwe. W pew­nym mo­men­cie roz­woju za­wo­do­wego kon­fron­tu­jemy się z tym, że jest jesz­cze bar­dzo wiele do na­ucze­nia się, że znamy tylko część za­gad­nień. Gdy­by­śmy mo­gły, po­świę­ci­ły­by­śmy cały czas roz­wo­jowi i na­uce, ale nie cho­dzi o to, ile nie wiemy, tylko ile już wiemy. A ko­bieta ma ten­den­cje do kon­cen­tro­wa­nia się na tym, czego jesz­cze nie po­trafi, czego jesz­cze nie wie. Oczy­wi­ście jest to im­pe­ra­ty­wem do roz­woju, na­to­miast jest też tru­ci­zną, która za­truwa na­szą sa­mo­ocenę, sa­mo­roz­wój i na­szą pew­ność sie­bie. 

‒ Klu­czem jest to, by zdać so­bie z tego sprawę?

‒ My­ślę, że mię­dzy 40. a 50. ro­kiem ży­cia prze­cho­dzimy pew­nego ro­dzaju re­wo­lu­cję. Zda­jemy so­bie z tego sprawę, idąc dwiema dro­gami. Pierw­sza jest wtedy, gdy od ży­cia do­sta­jemy już tak bar­dzo w kość, że w pew­nym mo­men­cie mó­wimy: „ba­sta, do­syć tego, je­stem na­prawdę do­bra w tym, co ro­bię i mam dość cią­głego po­rów­ny­wa­nia się, mar­twie­nia, stre­so­wa­nia, de­ner­wo­wa­nia”. Za­czy­namy oce­niać się przez pry­zmat sa­mych sie­bie: „uwa­żam, że je­stem do­bra w tym, co ro­bię i nie mu­szę wie­dzieć wszyst­kiego, by się tak czuć”. Ewen­tu­alne uwagi czy kry­tykę za­czy­namy wtedy oce­niać bar­dzo ra­cjo­nal­nie. Zda­jemy so­bie sprawę z tego, że dużo wiemy i dużo osią­gnę­ły­śmy, nie ma za­tem sensu za­drę­cza­nie się tym, że cze­goś nie wiemy.

Druga droga to praca nad sobą, czyli sa­mo­roz­wój. Jest przy­jem­niej­sza, ła­twiej­sza, ale tro­chę dłuż­sza. Czy­tamy, roz­wi­jamy się, po­mocna jest tu psy­cho­lo­gia i do­stępna li­te­ra­tura. To po­zwala nam bu­do­wać swoją sa­mo­ocenę przez pry­zmat re­al­nego po­strze­ga­nia rze­czy­wi­sto­ści. Taka droga sa­mo­roz­woju bar­dzo po­maga. Dzięki temu mogą to prze­zwy­cię­żyć młod­sze ko­biety, które nie mu­szą mieć czter­dzie­stu paru lat, a za sobą kil­ku­na­stu lat pracy za­wo­do­wej. Dzięki pracy nad sobą, au­to­re­flek­sji, uważ­no­ści na sie­bie zbu­do­wały pew­ność sie­bie po­zwa­la­jącą im czuć się spo­koj­niej i pew­niej w ob­sza­rze swo­ich kwa­li­fi­ka­cji za­wo­do­wych. Ale też do­ty­czy to ro­zu­mie­nia sie­bie jako matki czy part­nerki. Że może nie je­stem tak do­bra, jak bym chciała, żeby inni mnie po­strze­gali, ale prze­cież to, jak inni mnie po­strze­gają jest wy­pad­kową wielu czyn­ni­ków. Tak na­prawdę cho­dzi o to, jak sami się ze sobą czu­jemy. Ale mało jest ta­kich szczę­ściar, które sto­sun­kowo szybko to od­kry­wają.

‒ Dla­tego warto za­uwa­żyć, że nie je­ste­śmy w tym same.

‒ Po­maga w ogóle so­li­dar­ność i po­czu­cie wspar­cia ko­bie­cego. W tym nie­stety nie je­ste­śmy naj­lep­sze. Po­maga orien­to­wa­nie się, że na­sze bo­lączki i kon­flikty we­wnętrzne, dy­le­maty nie są obce in­nym ko­bie­tom. Że jest to droga wielu z nas. Po­ma­gają świa­dec­twa tych, które już tę drogę prze­szły. Mó­wią nie tylko, że to jest bez sensu, ale ina­czej – „Ro­zu­miem, że tak masz. Ja też tak mia­łam, ro­zu­miem z czego to się bie­rze i to nie jest twój wy­bór. Na­to­miast mogę ci pod­po­wie­dzieć różne po­mocne za­cho­wa­nia i po­stawy wzglę­dem sie­bie sa­mej, które po­mogą ci się z tego wy­do­stać, uwol­nić się od tego my­śle­nia”.

Za­trzy­majmy się chwilę przy tej so­li­dar­no­ści. Chcia­ła­bym bo­wiem (i wie­rzę, że Ty też), że­by­śmy były w tym co­raz lep­sze – we wza­jem­nym, ko­bie­cym wspar­ciu. 

Jak już wspo­mnia­łam, nie bę­dziesz szła przez me­an­dry au­to­wąt­pli­wo­ści sama. Dla­tego ty­tuł, który zo­ba­czysz na na­stęp­nej stro­nie nie jest przy­pad­kowy. O syn­dro­mie oszustki, o mo­men­tach zwąt­pie­nia w sie­bie same, o chwi­lach, kiedy wy­daje nam się, że świat do­okoła może być przy­tła­cza­jący, a prze­szkody rzu­cane nam pod nogi spra­wiają, że same wy­da­jemy się być nie­wy­star­cza­jące – o tym wszyst­kim roz­ma­wiam z ko­bie­tami, które mniej lub bar­dziej od­czuły to na wła­snej skó­rze. Nie­które mó­wią, że oszust­kami czują się całe ży­cie. Inne – że ni­gdy tego nie po­znały (taka per­spek­tywa też jest nie­zwy­kle cenna!). Wszyst­kie mają jed­nak jedną wspólną ce­chę – zdają so­bie sprawę z tego, że zmiana jest po­trzebna. I na ze­wnątrz, w sys­te­mie, ale też w nas sa­mych. Ważne jest bo­wiem to, że­by­śmy mo­gły czer­pać jak naj­wię­cej ko­rzy­ści z wła­snej, cięż­kiej pracy. A jak mo­żemy się tym cie­szyć, świę­to­wać nasz suk­ces wej­ścia na każdy ko­lejny szcze­be­lek na tej ko­śla­wej dra­bince, kiedy wy­daje nam się, że we­szły­śmy na nią przez przy­pa­dek?

Wszyst­kie ko­biety, z któ­rymi roz­ma­wia­łam o tym, co sie­dzi w na­szych gło­wach, w chwili kiedy za­czy­namy w sie­bie wąt­pić, uwa­żam za bo­ha­terki. Dla­czego? Bo każ­dego dnia, nie­za­leż­nie od tego, jaki ty­tuł mają przed na­zwi­skiem, czy są ar­tyst­kami, na­ukow­czy­niami, spor­tow­czy­niami, praw­nicz­kami, przed­się­bior­czy­niami, le­kar­kami czy mo­del­kami, mat­kami, cór­kami, part­ner­kami, przy­ja­ciół­kami, ja­kie mają do­świad­cze­nia, czy mó­wią o tym otwar­cie, czy nie – wszyst­kie to­czą swoją oso­bi­stą – więk­szą lub mniej­szą walkę. Z mniej­szymi lub więk­szymi wia­tra­kami. 

Po­łączmy za­tem na­sze siły, dro­gie Pa­nie.

(Pa­no­wie, śmiało – Was też za­pra­szam w tę drogę).