Mity osobne ebook

Od kiedy pa­mię­tam, za­wsze by­łem bez­bronny wo­bec na­pięć i sko­ja­rzeń, ja­kie wy­wo­ły­wało we mnie ha­sło „sta­ro­żytna Gre­cja”. Były piękne, nie­po­ko­jące, a znie­wo­le­nie, ja­kiemu mnie pod­da­wały, było słodko wy­czer­pu­jące i nie­dzi­siej­sze.

Od kiedy za­czą­łem po­zna­wać mity grec­kie – w wer­sji Wandy Mar­kow­skiej, Jana Pa­ran­dow­skiego, Ta­de­usza Zie­liń­skiego – czu­łem się onie­śmie­lony ich głę­bią i urodą, choć już po kilku mi­nu­tach lek­tury mu­sia­łem stwier­dzić, że ten świat jest dla mnie trudny, szybko mnie nie­cier­pliwi, wpra­wia w za­gu­bie­nie: za dużo w nim oj­ców tego sa­mego dziecka, za dużo żon tego sa­mego męża, za dużo nie­wia­ry­god­nych przy­gód. Gu­bi­łem się w nim. Czu­łem, że mógłby być prost­szy, zre­du­ko­wany do tego, co mnie sa­mego in­te­re­suje i wzru­sza naj­bar­dziej.

W prze­pra­wie przez mi­to­lo­gię po­ma­ga­łem so­bie, od­naj­du­jąc w po­sta­ciach bli­skie mi Cie­nie: choćby w ko­walu He­faj­sto­sie mo­jego ku­le­ją­cego tatę, syna ko­wala, który tak nie­wiele in­for­ma­cji zo­sta­wił mi o so­bie i o swo­jej wo­jen­nej mło­do­ści. Ale przy ca­łym wy­siłku przy­bli­że­nia so­bie ar­cha­icz­nej ma­te­rii i ru­chu każdą lek­turę i tak za­wie­sza­łem po kil­ku­na­stu stro­nach, za­gu­biony, zdez­o­rien­to­wany, prze­ko­nany o wła­snej nie­zdol­no­ści do ro­zu­mie­nia skom­pli­ko­wa­nych po­dań. Aż – pa­mię­tam do­sko­nale tę chwilę – po­wie­dzia­łem so­bie, że naj­wy­raź­niej nie je­stem stwo­rzony do świata na­zbyt dy­na­micz­nego, prze­bar­wio­nego, opo­wia­da­nego wie­loma cha­otycz­nymi wąt­kami. My­ślę, że zro­zu­mia­łem to, sto­jąc przed któ­rymś z ba­ro­ko­wych ob­ra­zów, gdzie na nie­bie skłę­bio­nych anio­łów nie po­tra­fi­łem do­strzec dla sie­bie żad­nego po­rządku, na­dziei, ro­zum­nego ży­wiołu. Dla­tego może taką ra­dość spra­wiały mi ma­lar­stwo hu­ma­ni­zmu, wcze­snego re­ne­sansu, czy – jesz­cze bar­dziej – an­tyczne rzeźby i de­ko­ra­cje na wa­zach. Po­god­nie współ­ist­nie­jące w swo­ich wy­ra­zi­stych kon­tu­rach.

Na te od­czu­cia na­ło­żyło się, już w wieku pra­wie doj­rza­łym, wiel­kie wra­że­nie, ja­kie wy­warła na mnie An­to­lo­gia Spoon Ri­ver ame­ry­kań­skiego po­ety Ed­gara Lee Ma­stersa – wier­sze, w któ­rych au­tor po­wie­rza opo­wieść o zmar­łych sa­mym miesz­kań­com cmen­ta­rza. A ci pi­szą w pierw­szej oso­bie swoje oso­bi­ste epi­ta­fia, które spo­ty­kają się z in­nymi w lo­gice lo­sów krzy­żu­ją­cych się gdzieś poza za­mia­rem Stwórcy i Au­tora.

I do­piero w tym roku, sto lat po uka­za­niu się Mi­to­lo­gii Pa­ran­dow­skiego, wpa­dłem na po­mysł, a ra­czej na ję­zyk, wła­snej mi­to­lo­gii. Sku­pio­nej na po­je­dyn­czych po­sta­ciach, które same opo­wia­dają o so­bie, jed­no­wąt­kowo, po­przez epi­zody, o któ­rych my­śla­łem jako o do­mi­nan­tach skom­pli­ko­wa­nych hi­sto­rii.

Kto wie, czy nie pi­sa­łem tej „in­nej mi­to­lo­gii”, „mi­to­lo­gii osob­nej”, naj­pierw z my­ślą o dzie­ciach. Ni­gdy zresztą nie wie­rzy­łem, że ja­ki­kol­wiek świat dzieli się na opo­wieść dzie­cięcą i doj­rzałą. Zo­stawmy go więc ta­kim, jaki jest, dzie­cię­cym i do­ro­słym. Pro­stym. W do­datku – spro­wa­dzo­nym do nie­licz­nych po­staci i mi­tów. Je­żeli próba no­wego ję­zyka – bli­skiego po­ezji, lecz nie­bę­dą­cego po­ezją – wyda się Czy­tel­ni­kom udana, nie będę się bro­nił przed uzu­peł­nie­niem tego ba­śnio­wego ob­razka. Tym­cza­sem jest on szcząt­kowy, po­szczer­biony jak sta­ro­żytna mo­zaika.

Nie mia­łam ro­dzi­ców, wy­ło­ni­łam się z piany. Mor­ską pianę mia­łam więc za matkę, ojca i ich licz­nych przod­ków.

Czu­łam się dziec­kiem nie­na­zwa­nych ży­wio­łów. Kiedy od­kry­łam, że bo­go­wie chwalą we mnie piękno, mó­wi­łam: „Piękno to nie Afro­dyta. Moje piękno to nie moja za­sługa”. „Skąd je­steś? – py­tały bez­i­mienne muzy. – Skąd je­steś tak piękna? Skąd bie­rze się piękno?”. Moją od­po­wie­dzią było moje ży­cie: że je­stem i ucie­kam przed tymi, co pa­trzą.

Kiedy wy­szłam z mo­rza, zo­ba­czy­łam na­gość w lu­strze, które słońce roz­snuło na wo­dzie. Była moja. Była tym, co we mnie na­zy­wali pięk­nem. Chcia­łam wi­dzieć się z bli­ska, bo chcia­łam się po­znać. Pły­nę­łam więc za lu­strem, lecz ono w ucieczce pro­wa­dziło mnie da­leko, wciąż da­lej. Żeby się w nim przej­rzeć, sia­da­łam na wy­so­kich brze­gach He­ra­klei, a wtedy by­wało, że spoza krze­wów pod­pa­try­wały mnie dziew­częta, które pa­mię­cią o mnie kształ­to­wały wła­sne syl­wetki. Po­dzi­wiali mnie chłopcy, któ­rzy od­da­wali po­tem omamy swo­jego za­chwytu go­rą­cym pia­skom plaży, da­jąc ży­cie nie­na­zwa­nym by­tom na­szego wspól­nego świata.

Któ­re­goś dnia wśród mło­dych po­ja­wił się męż­czy­zna. Kiedy od­wró­ci­łam twarz w stronę lu­stra, na­gle pod­biegł. Przy­jęły mnie w sie­bie jego roz­pa­lone oczy, ale nie tak, jak roz­pala je słońce. Stra­ci­łam pew­ność i swo­bodę ru­chów. Ukry­łam się przed wzro­kiem w drze­wie mirtu, usia­nego kwia­tami o nie­przy­tom­nym za­pa­chu. Drzewo było mo­jego wzro­stu, a roz­ło­ży­sto­ści na pięć smu­kłych ża­gli mo­ich bia­łych bio­der.

Sły­szę, że He­ra­klei dziś pra­wie nie ma. Co więc po­zo­stało z ziemi – py­tam – je­żeli nie ma już He­ra­klei? Z ja­kich wydm ko­biety prze­glą­dają się w lu­strze słońca? Na ja­kich pię­trach chłopcy pod­glą­dają moje nie­śmier­telne od­bi­cie?

By­łam kozą, kar­mi­cielką i opie­kunką Zeusa, władcy bo­gów i lu­dzi. Czu­łam się jak ludzka matka, kiedy władca bo­gów i lu­dzi szu­kał war­gami mo­ich piersi i kar­mił się mle­kiem. Z mi­ło­ścią ła­sko­tały mnie jego od­dech i głód.

Ukry­wa­łam Zeusa na Kre­cie przed jego oj­cem Kro­no­sem, który za­mie­rzał zjeść swoje dzieci. Z mo­jego fu­tra Zeus miał egidę – tar­czę, która ochro­niła go przed oj­cow­ską zbrod­nią.

Ni­czym istot­nym nie róż­ni­łam się od lu­dzi. Pła­ka­łam jak oni, kiedy ko­goś do­tknęła Ananke.

By­łam trudna.

Nie wszyst­kim mó­wi­łam wi­taj i że­gnaj.

W spo­rze po­mię­dzy do­brem a do­bro­cią sta­wa­łam za­wsze po stro­nie pierw­szego.

W dys­ku­sjach o tre­ści i isto­cie do­bra nie bra­łam udziału.

Było dla mnie za­wsze oczy­wi­ste. Miało wy­ra­zi­ste kon­tury, jak przed­miot.

Kiedy Kreon za­bro­nił po­cho­wać mo­jego brata, prócz ża­łoby mia­łam w so­bie sprze­ciw. Ale nie ten, który sza­moce się w bez­sil­no­ści.

Po­grze­ba­łam Po­li­nejka wła­snymi si­łami, wbrew za­ka­zowi króla. I nie był to efekt na­my­słów, roz­wa­żań. To było coś jak po­da­nie przy­by­szowi z da­le­kiej kra­iny szklanki wody. Jak od­ru­chowe spoj­rze­nie na spa­da­ją­cego Ikara. Na roz­kwit lo­tosu.

Cóż z tego, że Kreon ka­zał mnie za­bić?

Gdy­bym nie umarła z kró­lew­skiego roz­kazu, umar­ła­bym z nie­zgody i wstydu.

Spło­dził mnie Zeus, uro­dziła Leto. Moją bliź­niaczką była Ar­te­mida. Miesz­kamy z sio­strą w gro­bach nie do roz­róż­nie­nia, tak więc w ca­łym nie­roz­róż­nie­niu, które nas spo­tkało, ja leżę z nią, ona ze mną.

Nasz wdzięk i bó­stwo były przy­ro­dzone, więc nie­za­słu­żone, ale pełne py­chy wła­ści­wej więk­szo­ści roz­piesz­czo­nych ro­dzeństw. Stąd może ge­niusz lek­ko­ści spla­tał się w nas z ta­len­tem okru­cień­stwa tak na­tu­ral­nym, że wy­da­wał się słuszny i poza oceną.

Była w nas też za­zdrość, chyba od­ru­chowa. Czy wła­śnie z za­zdro­ści by­wa­li­śmy mściwi? Nie wiem. Na­sza za­zdrość i mści­wość były jak wspie­ra­jące się we wzro­ście ło­dygi.

Wszystko, co mną po­wo­do­wało, wy­da­wało mi się do­bre z na­tury. Kiedy Niobe wy­śmiała Leto, moją mamę, że uro­dziła tylko dwoje dzieci, a ona ma sied­miu sy­nów i sie­dem có­rek, prze­szy­li­śmy strza­łami ich wszyst­kich. Jak na rzecz nor­malną i słuszną z chło­dem ka­mie­nia pa­trzy­łem na Niobe, która bła­gała moją piękną sio­strę, żeby oszczę­dziła ostat­nią ma­leńką dziew­czynkę. Z bez­względną obo­jęt­no­ścią Olimpu pa­trzy­łem, jak Ar­te­mida po­now­nie na­pina łuk i za­bija tę śmier­telną mgiełkę w ra­mio­nach Niobe. To, że nie­szczę­śliwa matka ska­mie­niała z bólu, uzna­łem w niej za ni­skie, pa­te­tyczne, prze­sadne. Los trzeba zno­sić, kiedy nie jest bo­ski.

Ko­cha­li­śmy oboje ta­niec. Ja tań­czy­łem za dnia, Ar­te­mida nocą.