Nie widzę przeszkód ebook

To nie był dla mnie dramat. Nie doznałem szoku. Nie płakałem. Nie miałem świadomości, że tracę coś bezpowrotnie.

Dziecko nie pyta: „Dlaczego ja?” i „Co by było, gdyby?”. Dopiero za kilka lat zrozumie, że czymś się różni.

Diagnoza przyszła, gdy miałem trzy lata. Fatalne rokowania. Zbyt późno wykryte guzy rozwinięte w obu oczach.

Szpital w Krakowie. Polska medycyna lat dziewięćdziesiątych. Usunięcie jednego oka.

Walka o drugie. Centrum Zdrowia Dziecka. Miesiące w szpitalach. Strach przed pielęgniarką w zielonym fartuchu. Chemioterapia. Wypadnięcie włosów. Nadzieja w związku z operacją w Londynie. Strach przed pielęgniarką, której fartucha już w zasadzie nie dostrzegałem.

Gdy wjeżdżałem na salę operacyjną, widziałem bardzo mało. Gdy się obudziłem, nie widziałem nic.

Miałem pięć lat.

To wtedy zgasło światło.

***

Często słyszę pytanie, co ja tak właściwie widzę. I choć nie mam wzroku już ćwierć wieku, wciąż nie potrafię tego wytłumaczyć.

Odpowiadam najprościej, jak tylko mogę:

– Nic.

I zdaję sobie sprawę z tego, że taka odpowiedź nie zaspokaja ciekawości drugiej osoby. Tak samo jak nie zaspokoi waszej, drodzy czytelnicy. Ale ja naprawdę nic nie widzę. Nie umiem tego inaczej opisać. Uwierzcie – zastanawiałem się nad tym setki razy. Do niczego konkretnego nie doszedłem. To po prostu nic. Jedno wielkie nic.

To nie jest czarna plama. Nie żyję w ciemnościach, człowiek by oszalał. Nie ma tam żadnych kształtów, nie ma żadnego światła, nie ma kolorów. Wydaje mi się, że nie da się tego opisać. W jednym opracowaniu czytałem, że to mniej więcej tak, jakby osoba widząca wywróciła gałki oczne na drugą stronę i próbowała spojrzeć w głąb głowy. Wtedy widziałaby nic. Zero bieli, zero czerni, zero kolorów. Zero światła. Zero kształtów. Po prostu nic.

Widzę nic.

Ale nie każdy niewidomy jest w takiej samej sytuacji jak ja. Istnieje grupa, która ma poczucie światła. Widzi przed sobą jakąś mgłę i jest w stanie ocenić, czy jest jasno, czy ciemno. Gdy spojrzy w lampkę – widzi intensywne, jasne światło. I choć na pozór wydaje się, że lepiej widzieć chociaż to niż absolutnie nic, w rzeczywistości niekoniecznie tak jest. Znajomi mówią, że to ich po prostu wkurza, męczy i frustruje. Woleliby mieć tak jak ja. Tymczasem cały czas mają przed oczami jakiś obraz, ale nie wiadomo jaki. Nie jest on zbyt szczegółowy. Nie ofiaruje żadnego konkretu. A jednak nieustannie przykuwa uwagę.

Jest jeszcze trzecia grupa – niedowidzący. Jedni widzą mniej lub bardziej rozmazany obraz, drudzy są w stanie dostrzec ostre, wyraźne kształty tylko z określonej perspektywy – na przykład kątem oka. Ale do tych tematów jeszcze wrócimy w dalszej części książki.

Wiecie co? Myślę, że straciłem wzrok w idealnym momencie!

Wiem, jak głupio to brzmi, bo przecież nie ma dobrego momentu na utratę wzroku. Ale jeśli już tracić go młodo, to właśnie wtedy, kiedy ja – mniej więcej w wieku pięciu lat. Kiedy znamy już podstawy świata, ale jeszcze nie doświadczyliśmy zbyt wielu rzeczy, za którymi można zatęsknić.

Pozostało mi w głowie mnóstwo obrazów. Przewijam je sobie jak slajdy. Wiem, jak wyglądają ludzie. Trawa. Morze. Dom. Meble. Kolory. Pojazdy. Zwierzęta. Pamiętam dobrze twarz mojej mamy. W moich oczach będzie wiecznie młoda. Czasem zastanawiam się, co by było, gdybym zobaczył ją po czasie. Jak bardzo byłbym zaskoczony?

Z tą wiedzą łatwiej się żyje. Znajomość kształtu mebli sprawia, że codzienne poruszanie się po domu nie jest dla mnie aż takim wyzwaniem. Nie muszę się domyślać, jak wygląda nos czy ucho. Nie zadręczam się pytaniami, na które nigdy nie znajdę odpowiedzi. Współczuję tym, którzy nie widzą od urodzenia. Głaszczą psa i mają na jego temat jakieś wyobrażenie, ale jak bardzo musi ono się różnić od stanu faktycznego? Czym jest ten pies w ich głowie? Jak wyobrazić sobie konkretne kształty, gdy nigdy nie widziało się żadnych? Jak wyobrazić sobie kolor?

Ich całe życie musi być jedną wielką abstrakcją. Nieustannym domyślaniem się. Poczuciem frustracji. Zgadywaniem, które przypomina strzelanie – nomen omen! – ślepakami. Sam wielokrotnie zastanawiam się nad rzeczami, których nie było mi dane zobaczyć. Ale w moim przypadku to raczej szczegóły. Oglądam mecz i wiem, jak wygląda boisko, zawodnik czy piłka. Jeśli już się zastanawiam, to raczej w momencie, gdy piłkarz strzela gola z przewrotki. Czyli… właściwie jak? Co to jest przewrotka? Jak upada? Jak wyskakuje? Czy to naprawdę tak efektowne, jak wszyscy twierdzą?

Z drugiej strony są ludzie, którzy stracili wzrok w wieku dziesięciu czy piętnastu lat. Ich całe życie zostaje wtedy wywrócone do góry nogami. Nagle, w jednym momencie, stają się analfabetami. Nie umieją pisać, muszą od nowa uczyć się czytać, a w pewnym wieku nabycie takiej wiedzy nie przychodzi już z podobną łatwością jak dzieciakowi. To trochę jakby uczyć się od podstaw obcego języka.

Poznali już życie. Lubią oglądać filmy. Śledzą mecze ulubionych drużyn. Jeżdżą na rowerach. Podróżują. Cieszą się z bramek zdobytych na wuefie. Podobają im się włosy Julii z 3B. Bawią się w chowanego. Komunikują się za pomocą gestów. Dobrze się czują w ulubionych kraciastych koszulach.

Poznali już życie w wersji 3D.

I nagle znika obraz.

To trochę jak z oglądaniem filmu z uszkodzonej taśmy – fabuła zaczyna was wciągać, lubicie pewnych bohaterów, inni działają wam na nerwy i po trzydziestu minutach psuje się obraz. Możecie „oglądać” dalej, ale z samym dźwiękiem. Jest ciężko, bo nie potraficie wyciąg-nąć z filmu zbyt wiele, a przecież już was zaciekawił. Ta strata boli wielokrotnie bardziej.

A ja? Co ja tak naprawdę straciłem? Obejrzałem w życiu jeden film, Króla Lwa. Czytać jeszcze nie potrafiłem. Kopałem w piłkę, ale sportem bym tego nie nazwał. Tak naprawdę nic jeszcze nie wiedziałem o świecie. Na uniwersytecie życia odbyłem dopiero lekcję zapoznawczą.

Jest mi łatwiej żyć, a jednocześnie nie dołuje mnie poczucie straty. Dlatego mówię wam: straciłem wzrok w idealnym momencie!

Kiedyś przeszło mi przez głowę, że dobrze byłoby przeczytać książkę o osobie, która pokonuje przeszkody i robi w życiu coś fajnego. Lubię takie historie. Sam staram się je przedstawiać w swojej audycji „W ciemno” na Weszło FM. Ale nigdy nie spodziewałem się, że samemu przyjdzie mi taką książkę napisać. Gdy dostałem propozycję, zrobiło mi się miło, że ktoś – a konkretnie Wydawnictwo SQN – mnie zauważył. I szybko stwierdziłem: robimy to!

Zamysł tej książki jest prosty. Odpowiem w niej na wszystkie pytania, które chcielibyście zadać niewidomemu, gdybyście mieli taką okazję. Po prostu wyczerpię temat.

Dowiecie się, jak niewidomy może spełnić się w sporcie, grając w Wiśle Kraków i przywożąc z różnych mistrzostw w pływaniu garść medali. Dowiecie się, jak będąc niewidomym, można zdobyć tytuł magistra i skończyć dwie podyplomówki. Dowiecie się, jak można prowadzić fundację, pracować na uczelni, w radiu sportowym, a nawet komentować wydarzenia sportowe w telewizji. Dowiecie się, o czym śnię, jak czerpię radość z podróży i na czym polega problem wielu niepełnosprawnych. Dowiecie się, jak żyję.

Dlaczego stwierdziłem, że chcę napisać tę książkę? Po cichu liczę na to, że społeczeństwo kiedyś zmieni myślenie o osobach niepełnosprawnych. W wielu kwestiach jest ono błędne i krzywdzące. Dzieje się tak głównie dlatego, że niepełnosprawność wciąż jest dla nas – jakkolwiek absurdalnie to brzmi – tematem obcym. Nie mówi się o niej, jeśli nie trzeba. Nie poznajemy jej, dopóki nie dotknie nas bezpośrednio. Wyobrażenie społeczeństwa o niepełnosprawności opiera się na przypadkowych spotkaniach w komunikacji miejskiej, zasłyszanych historiach i utartych przez lata stereotypach. Dowiaduję się o tym na każdym kroku. Nawet w większości rozmów telefonicznych z osobami, z którymi nie mam na co dzień styczności, powtarza się stały schemat.

– OK, dziękuję, pozdrawiam i… yyy… eee… – Gdy rozmowa zmierza ku końcowi, słyszę w słuchawce konsternację. – Pozdrawiam i żegnam! – wypala ktoś w końcu.

Podobnie było z Tomaszem Frankowskim, byłym reprezentantem Polski, z którym umawialiśmy się na rozmowę w radiu. Ustaliliśmy termin i szczegóły, po czym normalnie się pożegnaliśmy.

– Do widzenia.

– Do zobaczenia.

Po dwóch minutach napisał mi SMS-a z przeprosinami. Myślał, że mnie uraził. Ale to przecież naturalna reakcja. To wcale nie tak, że nie można powiedzieć do niewidomego: „Do widzenia”, bo na pewno go to urazi, odbierze to za nietakt, a może nawet atak w swoim kierunku.

Bzdura. Gdy słyszę takie nastawienie, wiem, że druga osoba nigdy nie miała styczności z kimś niewidomym i tylko przez to nie wie, jak się w takich sytuacjach zachować. Podałem bardzo prozaiczny przykład, który na dobrą sprawę nie ma żadnego znaczenia. Po prostu każda z takich rozmów daje mi do myślenia, pokazuje, jak duża jest niewiedza na temat niepełnosprawności. I wcale tego nie krytykuję. A wręcz doskonale to rozumiem, bo skąd niby mamy ją czerpać? Też nie wiem nic o Eskimosach, bo nigdy żadnego nie poznałem.

Zdaję sobie sprawę, że jedna książka nie załatwi sprawy. Ale jeśli dołoży do zbudowania pewnej normalności choćby małą cegiełkę, to dlaczego nie? Dzięki niniejszej lekturze poznacie niepełnosprawność od środka. Jej najdrobniejsze szczegóły. Jej wszystkie oblicza. Wtedy wyrobicie sobie pełniejszy pogląd. Bo jak można zmienić myślenie o czymś, co znamy tylko powierzchownie?

A przy tym – mam nadzieję! – parę razy się uśmiechniecie. Bo wierzcie mi – także niepełnosprawność może być źródłem przekomicznych historii. Wiele osób, których ona dotyka, na przykład wskutek jakiegoś wypadku, jest przekonanych, że to koniec świata. To trochę tak, jakby spotkać w Bieszczadach dzikie zwierzę. Niech będzie to niedźwiedź. Widzicie jego pazury, kły, widzicie jego rozmiar. No, to po mnie, myślicie sobie. Nie wiecie, co się robi podczas spotkania z niedźwiedziem, bo nigdy nie sądziliście, że się wam przydarzy. Więc jak macie się go nie bać? Lepiej uciekać czy może jednak stanąć w miejscu i udawać, że was nie ma? Strach to nasza naturalna reakcja. Ale jeśli idziecie z przewodnikiem, który na dzikiej zwierzynie zjadł zęby (no, może nie dosłownie!) i wie, jak się z nią obchodzić, czujecie się pewniej. Zdajecie sobie sprawę, że to nieciekawa sytuacja, ale jest z niej wyjście. Wystarczy wiedzieć, jak się zachować. I… wychodzicie z niej.

Być może, drodzy czytelnicy, niedawno straciliście wzrok w wypadku. Albo zostaliście przykuci do wózka. Albo stało się wam cokolwiek innego, co utrudnia normalne funkcjonowanie. Nie wiecie teraz, co ze sobą zrobić. W tej książce to ja będę waszym przewodnikiem po niepełnosprawności. Powiem wam, co zrobić z tym niedźwiedziem, żeby nie rozszarpał was na strzępy. Bo niepełnosprawność da się oswoić. Zaakceptować. A nawet polubić. I przede wszystkim – da się normalnie z nią żyć.

Nie chcę przedłużać, bo założyłem sobie, że w tej książce nie będzie lania wody. Nie chcę was zanudzić. W gruncie rzeczy będzie to opowieść o zupełnie zwyczajnym życiu. Sami się przekonacie – ja po prostu normalnie żyję.

I tak jak wielu z was, mam na koncie sporo sukcesów. Jestem szczęśliwy, dowartościowany i spełniony. Mam kochającą rodzinę i wielu przyjaciół. Mam wiele zajęć, w których się realizuję. Żyję bardzo aktywnie. I to nie jest z mojej strony żadna bufonada. Podkreślę to na wstępie i będę podkreślał w tej książce jeszcze niejednokrotnie – to nie tak, że chcę się pochwalić tym, jak zajebistym jestem gościem. Po prostu chcę was uczulić, byście na moim przykładzie nie wyrabiali sobie zdania o całej społeczności niepełnosprawnych. Zdaję sobie sprawę, że jestem pewnym odstępstwem od normy. Nie wszyscy niepełnosprawni są spełnieni. Nie wszyscy są szczęśliwi. A wręcz niewielu z nas może tak o sobie powiedzieć. Tę stronę niepełnosprawności też poznacie. Bo to cholernie ciężkie brzemię. Choć sprzedam wiele anegdot, książka nie będzie pisana tylko na wesoło, ale też – a może zwłaszcza? – na serio.

A więc poznajmy się. Jestem Marcin. Plastycznych opisów przyrody jak w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej tu nie uświadczycie. Opowiem wam za to, jak to jest nie widzieć przeszkód i jak mimo braku wzroku można dostrzec w życiu całą paletę barw.

Nie widzę przeszkód Copyright © Marcin Ryszka 2021 Copyright © Jakub Białek 2021 Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo SQN 2021 Redakcja – Magdalena Świerczek-Gryboś Korekta – Grzegorz Krzymianowski, Anna Strożek Opracowanie typograficzne i skład – Joanna Pelc Przygotowanie e-booka – Natalia Patorska Okładka – Paweł Szczepanik / BookOne.pl Fotografie na okładce i w środku książki – Adam Mikołajczyk / Pracownia Męskich Portretów All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Drogi Czytelniku, niniejsza książka jest owocem pracy m.in. autora, zespołu redakcyjnego i grafików. Prosimy, abyś uszanował ich zaangażowanie, wysiłek i czas. Nie udostępniaj jej innym, również w postaci e-booka, a cytując fragmenty, nie zmieniaj ich treści. Podawaj źródło ich pochodzenia oraz, w wypadku książek obcych, także nazwisko tłumacza. Dziękujemy! Ekipa Wydawnictwa SQN Wydanie I, Kraków 2021 ISBN (mobi): 9788382105247 ISBN (epub): 9788382105254

Wydawnictwo SQN pragnie podziękować wszystkim, którzy wnieśli swój czas, energię i zaangażowanie w przygotowanie niniejszej książki: Produkcja: Kamil Misiek, Joanna Pelc, Joanna Mika, Dagmara Kolasa, Grzegorz Krzymianowski Design i grafika: Paweł Szczepanik, Marcin Karaś, Agnieszka Jednaka Promocja: Piotr Stokłosa, Aldona Liszka, Szymon Gagatek, Łukasz Szreniawa, Aleksandra Parzyszek, Karolina Prewysz-Kwinto Sprzedaż: Tomasz Nowiński, Patrycja Talaga E-commerce: Tomasz Wójcik, Szymon Hagno, Marta Tabiś, Paweł Kasprowicz, Marcin Mendelski Administracja: Klaudia Sater, Monika Kuzko finanse: Karolina Żak, Honorata Nicpoń Zarząd: Przemysław Romański, Łukasz Kuśnierz, Michał Rędziak www.wsqn.pl www.sqnstore.pl www.labotiga.pl