Sorry, taki mamy ślad węglowy. Fakty, liczby, procenty ebook

Je­śli po­wa­żnie chce­my się za­jąć pro­ble­mem zmian kli­ma­tu, mu­si­my zgłębić te­ma­ty ener­gii i śla­du węglo­we­go oraz zmie­rzyć się z kon­se­kwen­cja­mi nie tyl­ko na­szych in­dy­wi­du­al­nych de­cy­zji, ale i funk­cjo­no­wa­nia szer­szych in­fra­struk­tur sta­no­wi­ących podło­że wszel­kich dóbr, któ­re kon­su­mu­je­my. Jak mo­że­my od­po­wie­dzial­nie kszta­łto­wać na­sze pra­gnie­nia, je­śli nie wie­my, spo­śród cze­go wy­bie­ra­my? Mike Ber­ners-Lee, ku mo­je­mu szcze­re­mu ukon­ten­to­wa­niu, daje nam nie­oce­nio­ne źró­dło ta­kiej wie­dzy – ksi­ążkę, któ­ra nie wie­dzieć jak, śmie­sząc do łez, opo­wia­da nam o spra­wach bar­dzo po­wa­żnych.

Pe­ter Lip­man, dy­rek­tor Su­strans

Wstęp

Po­my­sł tej ksi­ążki na­ro­dził się w 2007 roku. Pra­co­wa­łem w racz­ku­jącej wów­czas dys­cy­pli­nie śla­dów węglo­wych – zaj­mu­jącej się usta­la­niem, w ja­kim stop­niu zwy­czaj­ne rze­czy przy­czy­nia­ją się do emi­sji dwu­tlen­ku węgla – i zgo­dzi­łem się od­być wy­pra­wę po su­per­mar­ke­cie w to­wa­rzy­stwie pew­nej dzien­ni­kar­ki, przy­go­to­wu­jącej wła­śnie ma­te­riał o żyw­no­ści ni­sko­emi­syj­nej. Wędro­wa­li­śmy wzdłuż ale­jek z włączo­nym dyk­ta­fo­nem, a ona za­sy­py­wa­ła mnie py­ta­nia­mi, na któ­re za­zwy­czaj nie­ste­ty nie umia­łem od­po­wie­dzieć. „A te ba­na­ny? A ten ser? Or­ga­nicz­ny. To chy­ba lep­szy, praw­da? Sa­ła­ta jest na pew­no nie­szko­dli­wa, zga­dza się? Le­piej było przy­je­chać tu au­to­bu­sem? Czy żyw­no­ść w ogó­le ma ja­kieś wi­ęk­sze zna­cze­nie?”

Nie było by­naj­mniej pew­ne, co uświa­do­mio­ny emi­syj­nie klient po­wi­nien ku­po­wać, i tam­te­go dnia nie sta­li­śmy się w tej kwe­stii spe­cjal­nie mądrzej­si. Mało tego, ar­ty­kuł osta­tecz­nie nie zo­stał na­pi­sa­ny – może to i le­piej. Od tam­te­go dnia za­cząłem się jed­nak dłu­go i uwa­żnie przy­glądać naj­roz­ma­it­szym śla­dom węglo­wym i prze­pro­wa­dzi­łem na ten te­mat wie­le ba­dań, w tym rów­nież jed­no w pew­nej sie­ci su­per­mar­ke­tów. Ksi­ążka ta, wy­da­na po raz pierw­szy w 2010 roku (a z oka­zji po­now­nej edy­cji w 2020 r. grun­tow­nie przej­rza­na), mia­ła za za­da­nie od­po­wie­dzieć na te dzien­ni­kar­skie py­ta­nia oraz na wie­le in­nych.

Już w trak­cie pi­sa­nia zro­zu­mia­łem, że nie po­wi­nie­nem się ogra­ni­czać tyl­ko do omó­wie­nia pro­duk­tów żyw­no­ścio­wych i kwe­stii zwi­ąza­nych z pod­ró­żo­wa­niem, chcia­łem dać czy­tel­ni­ko­wi po­jęcie o emi­syj­no­ści – o wpły­wie na zmia­nę kli­ma­tu – wszyst­kie­go, co jemy, co ro­bi­my i o czym my­śli­my, za­rów­no w domu, jak i w pra­cy. Chcia­łem po­móc nam wszyst­kim roz­wi­nąć w so­bie in­stynkt emi­syj­ny.

Choć omó­wi­łem tu ślad węglo­wy pra­wie 100 rze­czy, mam na­dzie­ję, że w trak­cie lek­tu­ry czy­tel­nik wy­ro­bi so­bie po­jęcie, skąd się bie­rze emi­syj­no­ść, i będzie w sta­nie sza­cun­ko­wo okre­ślić ślad węglo­wy nie­mal wszyst­kie­go, z czym się ze­tknie. Nie będzie to do­kład­na war­to­ść, ale li­czy­łbym na to, że uda się przy­naj­mniej od­gad­nąć licz­bę zer. Że na przy­kład będzie się mniej wi­ęcej wie­dzia­ło, ile ba­na­ny mają za usza­mi (spo­iler – nie­wie­le, oka­zu­je się, że to ca­łkiem przy­zwo­ita żyw­no­ść ni­sko­emi­syj­na, acz pro­ble­ma­tycz­na z per­spek­ty­wy zrów­no­wa­żo­ne­go roz­wo­ju).

Czym to nowe wy­da­nie ró­żni się od po­przed­nie­go?

Jak wspo­mnia­łem, do wy­da­nia z 2020 roku trze­ba było uak­tu­al­nić wszyst­kie dane licz­bo­we. Jed­na­kże przez te 10 lat do­szło do ogrom­nej zmia­ny kon­tek­stu. W roku 2010 zmia­ny kli­ma­tu uwa­ża­no za za­gad­nie­nie „bar­dzo po­wa­żne”. Mi­nęły czte­ry lata od chwi­li, gdy za spra­wą ra­por­tu Ster­na (Stern re­view re­port on the eco­no­mics of cli­ma­te chan­ge)[1] te­mat ten tra­fił na pierw­sze stro­ny bry­tyj­skich ga­zet i do wia­do­mo­ści opi­nii pu­blicz­nej, a był to na­praw­dę czas naj­wy­ższy, aby świa­do­mo­ść emi­syj­no­ści tra­fi­ła pod strze­chy. Lecz dziś mamy już do czy­nie­nia ze sta­nem alar­mo­wym, po­nie­waż glo­bal­ne emi­sje nie prze­sta­ją ro­snąć, nie­omal jak­by­śmy w ogó­le nie za­uwa­ża­li pro­ble­mu[2].

Tym­cza­sem usta­le­nia na­uki bu­dzą co­raz wi­ęk­szy nie­po­kój: zmia­nę tem­pe­ra­tu­ry o 1,5°C (w po­rów­na­niu z po­zio­mem sprzed ery prze­my­sło­wej) uwa­ża się dziś po­wszech­nie za wi­ęk­sze za­gro­że­nie niż to, ja­kim wów­czas wy­da­wa­ła się zmia­na o 2°C[3]. A szyb­ko ku niej zmie­rza­my. Kie­dy pi­szę te sło­wa, osi­ągnęli­śmy już po­ziom 1,1°C – w po­rów­na­niu z 0,88°C w 2010 roku (wzrost o 25% w ci­ągu 10 lat). Skut­ki zmia­ny kli­ma­tu za­czy­na­ją być od­czu­wal­ne na ca­łym świe­cie – to­pią się lo­dow­ce, zmie­nia­ją się ob­sza­ry wy­stępo­wa­nia ro­ślin i zwie­rząt, drze­wa za­kwi­ta­ją wcze­śniej, dra­stycz­nie spa­da ilo­ść lodu w oce­anach, a po­ziom mo­rza się pod­no­si. Zja­wi­ska po­go­do­we za­cho­dzą z wi­ęk­szym na­tęże­niem, mamy in­ten­syw­niej­sze fale upa­łów, po­ża­ry la­sów i su­sze. Spod top­nie­jącej wiecz­nej zmar­z­li­ny wy­bu­cha me­tan, po­zo­sta­wia­jąc ty­si­ące kra­te­rów o sze­ro­ko­ści na­wet do 50 m.

To nie­po­my­śl­ne wie­ści. Ale jest i wia­do­mo­ść bar­dzo do­bra – re­al­na na­dzie­ja, że lu­dzie mogą sta­wić temu czo­ła. W ostat­nich kil­ku la­tach ogląda­li­śmy na uli­cach ma­ni­fe­sta­cje ru­chu Extinc­tion Re­bel­lion (XR) i glo­bal­ny ruch szkol­nych straj­ków kli­ma­tycz­nych za­in­spi­ro­wa­ny przez Gre­tę Thun­berg. „De­ba­ta” w spra­wie kli­ma­tu za­ko­ńczy­ła się i me­dia, jak na przy­kład BBC, nie przy­zna­ją już rów­ne­go cza­su an­te­no­we­go i de­nia­li­stom zmian kli­ma­tu, i na­ukow­com. Świa­do­mo­ść zmian kli­ma­tu za­czy­na wpły­wać na de­cy­zje w po­li­ty­ce i biz­ne­sie. Da­le­ka jesz­cze dro­ga przed nami i nie ma cza­su do stra­ce­nia. W po­rów­na­niu jed­nak z ro­kiem 2010 od­czu­wam dziś wi­ęk­szą na­dzie­ję, ale wi­ęk­sze oba­wy. I nie tyl­ko to.

Prze­gląda­jąc po­szcze­gól­ne ha­sła w ksi­ążce – i do­pi­su­jąc nowe, po­świ­ęco­ne spra­wom, któ­re po­mi­nąłem 10 lat temu, jak ro­we­ry elek­trycz­ne, kryp­to­wa­lu­ty i gwa­łtow­nie ro­snące za­po­trze­bo­wa­nie na usłu­gi sek­to­ra ICT – sta­ra­łem się za­cho­wać cha­rak­ter pierw­sze­go wy­da­nia ksi­ążki, pi­sać za­baw­nie i prak­tycz­nie, choć dziś już nie tak ła­two żar­to­wać o kli­ma­cie. Prze­sta­łem też być aż tak oględ­ny w sło­wach skie­ro­wa­nych do po­li­ty­ków, za­rów­no w tej ksi­ążce, jak i w me­diach, gdy by­wam do nich za­pra­sza­ny. Na­le­ży bo­wiem unie­mo­żli­wiać po­li­ty­kom ściem­nia­nie, że nie ro­zu­mie­ją za­sad­ni­czych za­gro­żeń zwi­ąza­nych z kli­ma­tem.

Na ko­ńcu ksi­ążki do­da­łem nową część po­świ­ęco­ną temu, co ka­żdy z nas może re­al­nie zro­bić, by przy­czy­nić się do prze­ciw­dzia­ła­nia zmia­nom kli­ma­tu. Obej­mu­je to też re­du­ko­wa­nie na­szych śla­dów węglo­wych. Za­wa­rłem tam rów­nież swo­je prze­my­śle­nia o wszyst­kich in­nych dzia­ła­niach, ja­kie mo­że­my pod­jąć, by skło­nić na­sze rządy, za­kła­dy pra­cy i oto­cze­nie do wiel­kich zmian, tak pil­nie po­trzeb­nych. Nie pró­bu­ję ni­ko­mu na­ka­zy­wać, co ma ro­bić, gdy­by jed­nak ktoś mnie o to za­py­tał, to mó­głbym przed­sta­wić pro­po­zy­cje znacz­nie bar­dziej szcze­gó­ło­we niż wcze­śniej.

Pew­ne pod­sta­wo­we za­ło­że­nia

W ostat­nich la­tach w dzie­dzi­nie ob­li­cza­nia emi­syj­no­ści po­czy­ni­li­śmy nie­ja­kie po­stępy, choć wci­ąż je­ste­śmy po­nie­kąd na Dzi­kim Za­cho­dzie. Po­ja­wił się pe­wien pa­skud­ny fe­ler – błąd za­okrągle­nia (oma­wiam go pod ko­niec ksi­ążki), wsku­tek któ­re­go in­sty­tu­cje rządo­we i wiel­kie fir­my, jak Ap­ple, Dell czy HP, za­ni­ża­ją wiel­ko­ść swo­jej emi­syj­no­ści na­wet o 40%.

Moje wła­sne po­de­jście do ob­li­cza­nia śla­du węglo­we­go – któ­re sto­su­ję w prak­ty­ce w pew­nym ośrod­ku na­uko­wym na Uni­wer­sy­te­cie Lan­ca­ster, a ta­kże jako kon­sul­tant w Small World – w za­sa­dzie się nie zmie­ni­ło, acz chcia­łbym wie­rzyć, że sta­łem się w tym bar­dziej bie­gły niż w 2010 roku. Mam też na­dzie­ję – a może i coś wi­ęcej – że mo­że­my zgo­dzić się co do trzech za­sad­ni­czych fak­tów:

• Znaj­du­je­my się w sta­nie za­gro­że­nia kli­ma­tycz­ne­go.

• Stan ten zo­stał wy­wo­ła­ny przez czło­wie­ka.

• Mo­że­my coś w tej spra­wie zro­bić.

Mam też na­dzie­ję, że mo­że­my zgo­dzić się rów­nież co do per­spek­ty­wy. Pew­ne­go razu zna­jo­my za­py­tał mnie, czy w celu re­duk­cji śla­du węglo­we­go w biu­rze po­win­no się wy­cie­rać ręce pa­pie­ro­wy­mi ręcz­ni­ka­mi czy może ra­czej uży­wać elek­trycz­nej su­szar­ki do rąk. A jed­no­cze­śnie ra­zem z ko­le­ga­mi do­słow­nie po kil­ka­dzie­si­ąt razy rocz­nie prze­la­ty­wał tam i z po­wro­tem nad Atlan­ty­kiem. Miej­my wy­czu­cie pro­por­cji. La­ta­nie sa­mo­lo­tem ma dzie­si­ąt­ki ty­si­ęcy razy wi­ęk­sze zna­cze­nie niż spo­sób osu­sza­nia rąk. Zna­jo­my zwy­czaj­nie od­wra­cał kota ogo­nem.

Chcia­łbym czy­tel­ni­ko­wi po­móc zy­skać orien­ta­cyj­ne po­jęcie, jak duża emi­syj­no­ść wcho­dzi w grę wsku­tek pro­stych co­dzien­nych de­cy­zji – do­kąd je­dzie­my, ja­kim środ­kiem lo­ko­mo­cji, czy coś ku­pi­my, czy nie, czy zo­sta­wi­my te­le­wi­zor w try­bie go­to­wo­ści itd. Oraz oczy­wi­ście w jaki spo­sób naj­wi­ęcej na tym zy­skać. Ta ksi­ążka ma po­móc nam w de­cy­zjach, o co war­to się bić. Je­śli jej lek­tu­ra zwró­ci uwa­gę czy­tel­ni­ków na parę ob­sza­rów, w któ­rych mo­żna ulep­szyć swo­je ży­cie przy jed­no­cze­snym zmniej­sze­niu emi­syj­no­ści, będzie to suk­ces.

Czy emi­syj­no­ść jest jak pie­ni­ądze?

W pew­nym sen­sie tak. Za­zwy­czaj orien­tu­je­my się, ile coś kosz­tu­je, bez ko­niecz­no­ści spo­gląda­nia na na­lep­kę z ceną. Nie zna­my do­kład­nie ceny, wie­my jed­nak, że bu­tel­ka szam­pa­na jest dro­ższa od fi­li­żan­ki her­ba­ty, za to znacz­nie ta­ńsza od ty­go­dnio­we­go czyn­szu za wy­naj­mo­wa­ne miesz­ka­nie. Na­sze fi­nan­so­we wy­czu­cie pro­por­cji po­zwa­la nam do­ko­nać do­bre­go wy­bo­ru. Je­śli na­praw­dę chcę mieć tę bu­tel­kę szam­pa­na, to wiem, że mogę we­jść w jej po­sia­da­nie, pod wa­run­kiem że zre­zy­gnu­ję z cze­goś po­rów­ny­wal­nie dro­gie­go, co nie jest dla mnie aż tak wa­żne. Po­dob­nie wy­czu­lo­ny po­wi­nien być nasz in­stynkt emi­syj­ny.

Lecz w tym mo­men­cie po­do­bie­ństwa się ko­ńczą. Nie na­wy­kli­śmy do my­śle­nia o kosz­tach emi­sji tak jak o wy­dat­kach pie­ni­ężnych. O wie­le trud­niej nam oce­nić, jak duże ich kosz­ty po­no­si­my, po­nie­waż nie wi­dzi­my ich go­łym okiem i nie są ni­g­dzie wy­szcze­gól­nio­ne. Poza tym nie do­świad­cza­my oso­bi­ście kon­se­kwen­cji na­szej wła­snej emi­syj­no­ści, po­nie­waż roz­kła­da się ona na mi­liar­dy lu­dzi na prze­strze­ni wie­lu lat.

Rzu­ćmy okiem

Jako miesz­ka­ńcy kra­jów wy­so­ko roz­wi­ni­ętych wszy­scy – mnie nie wy­łącza­jąc – mamy wo­kół sie­bie mnó­stwo zbęd­nych rze­czy, któ­re ni­cze­go nie wno­szą do ja­ko­ści na­sze­go ży­cia. Taki po­rządek jest głębo­ko za­ko­rze­nio­ny w na­szej kul­tu­rze. Re­zy­gna­cja z tych rze­czy po­lep­szy ży­cie nas wszyst­kich, a na­sze wła­sne w szcze­gól­no­ści. Ja sam bar­dzo sko­rzy­sta­łem na tym, że prze­sta­łem do­je­żdżać do pra­cy wła­snym sa­mo­cho­dem oso­bo­wym, a prze­rzu­ci­łem się na ro­wer bądź na wspól­ne prze­jaz­dy. W moim przy­pad­ku to się spraw­dza, ale ka­żdy z nas jest inny.

Na ko­lej­nych stro­nach mam na­dzie­ję za­pro­po­no­wać pew­ne prak­tycz­ne i cie­ka­we po­my­sły na zmniej­sze­nie swo­je­go śla­du węglo­we­go, na lep­szą ja­ko­ść ży­cia dzi­ęki pod­nie­sie­niu świa­do­mo­ści emi­syj­nej.

Jak ko­rzy­stać z tej ksi­ążki? Zo­sta­ła po­my­śla­na tak, aby mo­żna rzu­cić okiem to tu, to tam. W przy­pi­sach często znaj­dą się do­dat­ko­we in­for­ma­cje i lin­ki, mam więc na­dzie­ję, że ksi­ążka ode­gra też rolę prze­wod­ni­ka po li­te­ra­tu­rze przed­mio­tu. Roz­ma­wiaj­cie o niej ze zna­jo­my­mi i daj­cie znać, co jesz­cze mo­żna po­pra­wić (info@how­ba­da­re­ba­na­nas.com).

Mike Ber­ners-Lee

Lan­ca­ster, sier­pień 2020 r.

Przy­pi­sy

Wstęp

Krót­ki kurs o emi­syj­no­ści i śla­dach węglo­wych