Uzyskaj dostęp do tej i ponad 250000 książek od 14,99 zł miesięcznie
Paryż, rok 1882. Szesnastoletnia Louise Weber po śmierci ojca wychowywana jest samotnie przez matkę. Obie pracują jako praczki i żyją w biedzie. Dziewczyna marzy o innym losie: chce czerpać z życia pełnymi garściami, być podziwiana i wolna.
Pasją Louise jest taniec. Dziewczyna potajemnie wymyka się do barów i kawiarni i przy wsparciu takich artystów jak Renoir i Toulouse-Lautrec zostaje gwiazdą kankana. Tak rodzi się legendarna Goulue – królowa Montmartre’u o nieposkromionym apetycie na nowe doświadczenia. Odrzuca mieszczańską moralność i ograniczenia, a jej bezkompromisowość i namiętność zaprowadzają ją na szczyt – to ona zostaje główną tancerką w nowo otwartym kabarecie Moulin Rouge i rozpala zmysły jego gości.
Mimo ogromnego sukcesu Louise dręczy strach przed ponownym popadnięciem w nędzę i zależność od innych. Dlatego w imię wolności ryzykuje wszystko: pieniądze, szczęście i miłość swojego życia…
„Ekscytujące spojrzenie na Paryż przełomu wieków między biedą a oślepiającymi światłami sceny!”
Bettina Armandola, Book Reviews
Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:
Liczba stron: 516
Odsłuch ebooka (TTS) dostepny w abonamencie „ebooki+audiobooki bez limitu” w aplikacjach Legimi na:
Moim dwóm wspaniałym synom,
Merlinowi Leanderowi
i Luciusowi Valerianowi,
z miłością
Żadne życie nie jest z góry przesądzone. Los żadnego człowieka nie zależy wyłącznie od jego pochodzenia, statusu społecznego, miejsca czy roku urodzenia. Upór, talent i przemożne pragnienie zerwania ze starym światem przędą w skrytości nici przeznaczenia.
Prolog
Do namiotu chciała zajrzeć tylko na chwilę, żeby rzucić okiem na cuda wędrownego ludu, o których sobie opowiadano. W cyrku była podobno tresowana małpka, niepostrzeżenie wykradająca damom sole trzeźwiące, a panom tytoń do żucia i brzęczące monety, które ci trzymali w kieszeniach kamizelek. Być może zobaczyłaby również tygrysa albo nawet ludzi gumy, o których mówiły jej kobiety w pralni, a którzy podobno posiedli nadzwyczajną umiejętność rozciągania i wyginania swych ciał. Louise odkryłaby sekret cyrkowców, akrobatów, kuglarzy i klaunów. Gdyby tylko dowiedziała się, jaki eliksir musi wypić albo jaki magiczny olejek w siebie wetrzeć, na pewno by go zdobyła.
Koniecznie chciała zobaczyć te cuda na własne oczy. Cyrk przyjeżdżał do miasta tak rzadko, że kolejna okazja prędko by się nie nadarzyła. W końcu dzisiaj były jej urodziny, a na bilet matka nie mogła sobie pozwolić. Żeby zgromadzić pieniądze na prezent dla córki, tarte au chocolat, miesiącami odejmowała sobie od ust. Louise od razu zauważyła szczelinę w materiale namiotu. Podkradła się bliżej. Pod osłoną ciemności, z dala od świateł skierowanych na wejście, przykucnęła z mocno bijącym sercem. Przez rozdarcie dostrzegła tancerki w mieniących się kolorami kostiumach. W rytm tanecznej muzyki podnosiły wysoko nogi, potrząsając przy tym pomponami. Louise wpatrywała się w nie jak zaczarowana. Gdy muzyka ucichła, na arenie pojawiła się kobieta cała ubrana w złoto. Jej głowę ozdabiały pióra, a brzuch okalały świecące łańcuszki. Ten jeden występ Louise musiała jeszcze zobaczyć! Klęcząc na twardej ziemi, oglądała przedstawienie z szeroko otwartymi oczami. Przeczuwała, że najważniejsza atrakcja – czekająca w koszu przyniesionym właśnie do namiotu przez flecistę w pumpach – dopiero nastąpi. Flecista postawił kosz przed kobietą i usiadł na poduszce nieopodal. Potem zaczął grać. Z instrumentu wydobywały się budzące grozę i jednocześnie lekkie tony, które brzmiały, jakby pochodziły z rozstrojonego akordeonu, a nie z dźwięcznego fletu. Kobieta podniosła pokrywę kosza. Wyłoniła się z niego głowa kobry. Musiały obudzić ją urok muzyki i umiejętności zaklinaczki. Ręce kobiety, a w ślad za nimi głowa kobry, poruszały się w rytm melodii.
Nagle Louise zadrżała ze strachu i zerwała się na równe nogi. Ktoś podszedł do niej od tyłu i dotknął jej ramienia. Była tak przejęta spektaklem, że niczego nie usłyszała. Kobieta i mężczyzna w wytwornych kostiumach patrzyli na nią ze zdziwieniem. Merde! Będzie niezła awantura. Mężczyzna schylił się do niej i zapytał łagodnym głosem, choć bez uśmiechu:
– Podoba ci się przedstawienie?
Louise przytaknęła.
– Odważna jesteś, mała – stwierdziła kobieta. Miała ognistorude włosy i mnóstwo piegów na nosie.
– Co muszę zrobić, żeby też występować w cyrku? – ośmieliła się zapytać Louise. Serce waliło jej jak szalone, ale podskórnie czuła, że cyrkowcy nie zgłoszą nigdzie jej występku. – Mogłabym nauczyć się tańca na linie albo jazdy na grzbiecie słonia.
Para spojrzała po sobie rozbawionym wzrokiem.
– Chcesz się do nas przyłączyć? – Rudowłosa zaczęła przyglądać się jej badawczo. – To nie taki lekki kawałek chleba. Wszystko trzeba sobie samemu wywalczyć. Ćwiczenia odbywają się dzień w dzień. Wieczorem jesteś cała obolała. – Artystka w zamyśleniu zwróciła wzrok na korony drzew, które delikatnie szumiały na wietrze. Nuciła przy tym cichą melodię.
Louise czekała, aż znów się odezwie.
– Wiesz – powiedziała kobieta. – My, cyrkowcy, zadajemy sobie cały ten trud nie dla pieniędzy. Tak naprawdę niewiele zarabiamy. Ale spójrz tylko! – Wskazała na szczelinę w namiocie, a Louise zrozumiała, do czego ją zachęca.
Z wnętrza dobiegały końcowe brawa. Znowu przykucnęła i po raz ostatni zerknęła na twarze cyrkowców. Sprawiali wrażenie spokojnych i zarazem szczęśliwych. W ich oczach widać było niezwykły blask, jakby nie z tego świata. Być w centrum zainteresowania, dosięgnąć marzeń i na końcu przedstawienia skąpać się w oklaskach – o to w takim razie chodziło. Taką zapłatę otrzymywali.
Gdy Louise się podniosła, pary już nie było. Przeżycia tego wieczoru zostawiły w niej trwały ślad i obudziły głęboko skrywane pragnienia. Po raz pierwszy poczuła przedsmak nieokiełznanego, wolnego życia.
Część I
1
Clichy pod Paryżem, 1882
Louise otworzyła drzwi z kutego żelaza i weszła na dziedziniec pralni. W nocy prawie w ogóle się nie ochłodziło, a drżące letnie powietrze miasta mieszało się ze smrodem ptasich odchodów, które praczki wykorzystywały do wybielania tkanin.
Louise pokręciła nosem i schyliła się do Minette, która ocierała się o jej nogi i trącała ją łebkiem. To był ten krótki czas, który należał tylko do niej, czas, kiedy nie musiała pilnować ognia, schylona mieszać gorącej, kipiącej wody w kotle, wyżymać mokrego prania, taszczyć go do suszarni i rozwieszać na lince.
Coraz głośniejsze mruczenie wydobywające się z ciałka kota dało jej chwilę wytchnienia. Nagle jednak poczuła ścisk w żołądku. Nic jeszcze dzisiaj nie jadła. Rano i tak zazwyczaj posilały się z matką jedynie chlebem i rozrzedzonym mlekiem. Przy tak skromnej pensji nie mogły sobie pozwolić na nic innego. A zaraz znowu miała się zacząć seria powolnie ciągnących się godzin, które Louise spędzi w półmroku szarej hali. Zignorowała rwanie w brzuchu, podpowiadające jej, by się odwróciła i jak najszybciej opuściła to miejsce. Matka na nią liczyła, więc Louise nie miała wyboru.
Jeszcze raz pogłaskała delikatnie główkę Minette, a potem przemierzyła dziedziniec i wślizgnęła się do pralni przez uchylone ciężkie drzwi. Z wieszaka, na którym – równo w szeregu – wisiały fartuchy pracownic, zdjęła swój i przewiązała go sobie w pasie. Uklękła przy metalowej wannie, w której składowano drewno, i wzięła tyle polan, ile zdołała. Wstając, straciła równowagę, a cały stos drewna spadł z hukiem na ziemię.
Westchnęła i znowu kucnęła, aby zebrać szczapy i włożyć je do fartucha. Ponownie wstała, tym razem bardzo ostrożnie, i zaniosła drewno do ostatniego rzędu kotłów, po czym wyjęła je i ułożyła na zimnych już paleniskach.
Znienacka poczuła czyjeś ręce na ramionach. Zadrżała. Nie usłyszała zbliżającej się Betty, przełożonej, którą jednak od razu poznała po zimnych palcach i silnym uścisku. Zdała sobie sprawę, że była obserwowana. Przełożona zawsze pojawiała się znikąd i za każdym razem wylewała się z niej lawina oskarżeń i pretensji. Betty obróciła Louise w swoją stronę i chwyciła jej palce, zanim ta zdążyła schować je za plecami.
– Znowu masz czarne paznokcie! – Betty pokręciła głową z niezadowoleniem. – Gwarantujemy czystość najwyższej klasy. Wbij to sobie do głowy! I ten brudny fartuch! Albo go dziś wypierzesz, albo więcej tu nie przychodź! Żal mi tego, który weźmie cię za żonę.
Policzki Louise płonęły bardziej ze złości niż ze wstydu. Niewątpliwie Betty czerpała przyjemność z poniżania dziewczyny.
– Nie stójże tak, Louise, tylko rozpal w końcu ogień pod kotłami! Trzeba poskładać pranie madame Dupont, bo już o nie pytała. I uważaj na obszywki i koronki. Vite, vite! – Po tych słowach przełożona usiadła na zielonym tapicerowanym krześle przy kasie. To właśnie tam spędzała większość czasu i przyjmowała klientki.
Stałe miejsce Louise w ostatnim rzędzie pozwalało jej obserwować, co dzieje się w hali, a przede wszystkim unikać Betty i jej wrzasków. Louise zawsze się spieszyła, wychodząc rano z domu, i prawie zawsze była w pralni pierwsza, bo nie chciała, by któraś z kobiet podkradła jej ulubione miejsce. Za pomocą zapałek, które przechowywała obok paleniska przy ostatnim kotle, rozpaliła ogień. Jak cudownie wiły się płomienie nad rozpalonym drewnem i jak magicznie splotły się we wspólnym tańcu. Ogień płonął, nie pytając, po co istnieje. Zamknęła oczy i przysłuchiwała się trzaskom i sykom. Była to kolejna skradziona chwila, należąca tylko do niej.
Zegar kościelny wybił pełną godzinę, więc praczki przekroczyły hałaśliwie próg hali, aby zająć miejsca. Wymieniano się powitalnymi formułkami i plotkami. Louise niechętnie oderwała wzrok od ognia i zwróciła się w stronę kosza z praniem, który stał za nią na półce. Nie zdążyła wczoraj posortować jego zawartości. Pantalony i pończochy trzeba było odkładać osobno. Louise, naciągając je sobie na dłoń, aby przewrócić je na drugą stronę, czuła ich jedwabną fakturę – delikatną i śliską niemal jak woda. Zauważyła, że ostatnio pojawiły się nowe wzory i kolory. W garderobach światowych kobiet obok białych zagościły zielone pończochy z czerwonymi akcentami. Poza tym spotykało się teraz pończochy w romby i kwiaty. Raz widziała nawet różowe, z motylami. Wyobraziła sobie, jak by to było mieć pieniędzy pod dostatkiem i naszyć na swoją bieliznę czerwone serce, które mógłby zobaczyć tylko ten, kto...
– Masz czerwone policzki. Coś ci dolega?
Louise nie zorientowała się, że jej przyjaciółka pojawiła się już w pralni. Lily wyjątkowo przyszła na czas, więc udało jej się znaleźć miejsce w rzędzie przed nią.
– Nic mi nie jest. Ale czasami sobie wyobrażam, że ta delikatna bielizna należy do mnie. Zastanawiałaś się kiedyś, jak przyjemne dla skóry muszą być te motyle?
Lily spąsowiała.
– Z chęcią sprawdziłabym to po pracy.
– Przecież wiesz, że nam nie wolno. Tylko tobie mógł wpaść do głowy taki pomysł.
– Ach, nie bądź taka tchórzliwa, przyłącz się do mnie.
Przełożona odwróciła się do nich i wrzasnęła przez halę:
– Lily, dziś pracujesz przy mnie, z przodu. Vite, vite, młoda damo. Nie przyszłaś tu na pogawędki przy kawie!
Mijając Louise, Lily szepnęła:
– Chciałabym, ale naprawdę nie mam odwagi. To by się źle skończyło!
Louise westchnęła, a kiedy już posortowała pranie, chwyciła dwa stojące pod półką wiadra. Przeszła przez halę. Musiała teraz przynieść wodę ze studni na dziedzińcu.
Popatrzyła przez moment w bezchmurne letnie niebo, wzięła głęboki wdech i zanurzyła pierwsze, a potem kolejne wiadro w mętnej wodzie, po czym pobiegła wlać ją do kotłów. Następnie napełniła trzecie i czwarte, piąte i szóste wiadro, poniosła je przez halę i wlała ich zawartość do tych kotłów, pod którymi paliło się już drewno. Pod ósmym kotłem ognia nie rozniecono. To w nim miała moczyć bardziej zabrudzone pranie. Na samym dnie umieściła pantalony i pończochy, na to położyła pościel i w końcu apaszki, mankiety oraz kołnierze. Dopiero wtedy napełniła naczynie zimną wodą. W pralni był też kocioł służący do oddzielnego prania delikatniejszych rzeczy: damskiej bielizny z koronkowymi obszyciami, pięknych podwiązek, kolorowych gorsetów i halek. Tymi materiałami miała później zająć się jeszcze raz, żeby odświeżyć ich kolory. Lśniąca zieleń, dzięki roztworowi z octu i ałunu, odzyskiwała blask, subtelny kolor lila Louise wzmacniała proszkiem do pieczenia, a czerwonym pantalonom niejakiej Francine Duboise robiła kąpiel w witriolu.
Do Duboise przylgnęła wątpliwa reputacja. Gdy przekraczała próg hali, rozmowy praczek natychmiast cichły, a w ostatnich rzędach podnosiła się szeptanina. Być może to przez jej blond loki, które lśniły w przytłumionym świetle hali, albo przez jej eleganckie ruchy, kiedy kroczyła po nierównej podłodze na wysokich obcasach. Kobiety były zapewne zazdrosne i dlatego mamrotały za jej plecami, że jest la poule, albo jeszcze gorzej – la putain. Dla Louise jednak moment, kiedy drzwi się otwierały i do hali wchodziła Francine Duboise, był najważniejszym punktem dnia.
Duboise zawsze nosiła ekstrawaganckie nakrycia głowy, więc kiedy pojawiała się w pralni – pewna siebie i nieporuszona rozlegającymi się szeptami – od razu przykuwała wzrok robotnic. Za każdym razem energicznie stawiała na ladzie kosz z praniem i zdejmowała bogato zdobiony wytwornymi kokardami kapelusz, czego dama w miejscu publicznym nie powinna była nigdy robić. Choć tylko do tego sprowadzała się nieobyczajność kobiety, otaczała ją aura niezwykłej tajemniczości, która wypełniała pralnię, dopóki Duboise jej nie opuściła.
Na razie było jednak zbyt wcześnie na pojawienie się Francine, jak Louise nazywała ją w myślach. Teraz w hali rozbrzmiewały jedynie głosy pracownic: zgarbionych wdów i młodych dziewcząt. Wszystkie miały zniszczone pracą dłonie i nosiły ciężkie, grube ubrania, które musiały spełniać przeznaczoną im funkcję. Były tanie, dobrze znosiły pranie w wysokich temperaturach, a poza tym zakrywały kobiece wdzięki. Rola cnotliwej kobiety – czy podobało się to Louise, czy nie – polegała na tym, by nie zwracać na siebie uwagi. Policzki dziewczyny płonęły z wysiłku i żaru buchającego od ognia. Wsypała nie więcej niż garść sody do gorącej, ale nie wrzącej wody. Musiała być przy tym ostrożna, aby ubranie i pościel się nie skurczyły, a na materiale nie pojawiły się brązowe plamy. Louise wzięła apaszki, mankiety i kołnierze i włożyła je do kotła, w którym woda zdążyła osiągnąć odpowiednią temperaturę, a następnie rozpaliła ogień pod trzecim naczyniem do gotowania ubrań. Jej ręce były już zaczerwienione, a tam gdzie je sobie ostatnio otarła, odczuwała piekący ból. Na pewno zrobią się z tego pęcherze. Sięgnęła po drewnianą łyżkę, żeby wymieszać pranie, ale natychmiast ją wypuściła i krzyknęła z bólu: uchwyt łyżki był gorący jak sam żar. Podniosła spódnicę, trochę się w końcu schłodziła i pozwoliła sobie na krótką przerwę. Nie mogła pojąć, jak matka wytrzymywała tę harówkę przez cały rok i jak znosiła ten ciągły smród.
Matka Louise wychowała się w Alzacji wśród rozmarynu, tymianku i lawendy. Louise miała wprawdzie tylko mgliste wspomnienie domku dziadków, ale w jej pamięci od razu ożywał maślany smak sera. Odwiedzając ich często jako dziecko, zakochała się w bezgranicznej dali. Gdy wspinała się na sękate gałęzie starej jabłoni, rozciągał się przed nią niczym nieograniczony widok na winnice. W pamięci zachowała też wspaniały ogród przy domu. Wśród drzew jabłoni i grządek z warzywami mogła szaleć do upadłego ze swoją siostrą Vic. Za każdym razem, gdy przemykały obok stołu, babcia częstowała je słodkimi truskawkami, kawałkiem ciasta albo lemoniadą własnej roboty. W tych szczęśliwych dniach dorośli pozostawiali Louise i Vic samym sobie, pozwalając, by spędzały czas w dziecięcym świecie wyobraźni. Mogły więc robić, na co miały ochotę. Babka zajęta była gotowaniem, matka wyrywaniem chwastów, a dziadek z ojcem przycinaniem jabłoni. Często do późnych godzin nocnych siedzieli wspólnie w ogrodzie przy długim stole z zapalonymi świecami. Niczego więcej nie chcieli od życia. „Dlaczego wyjeżdżamy? Dlaczego musimy wracać do Clichy?” – Louise rzucała pytania w powietrze. Ojciec szybko opróżniał kieliszek wina, a jego dłoń lekko przy tym drżała. „Nie jesteśmy sami na świecie i nie tak wolni, jak byśmy chcieli” – odpowiadał.
Louise nie rozumiała wówczas, co ojciec ma na myśli. Nie wiedziała, że to aluzja do wojny, na którą niewiele później miał wyjechać.
– Pojedziemy, gdy liście zrobią się kolorowe – obiecał ojciec, gdy wrócił do Clichy na przepustkę. Louise wciąż zasypywała go pytaniami o Alzację.
Do momentu wyjazdu musiała wytrzymać w ciemnym mieszkaniu razem z matką i siostrą. Nie żyło im się źle, nie cierpiały głodu, a Louise miała nawet własne łóżko.
– Ciesz się tym, co masz.
Matka ciągle prosiła ją i Vic o pomoc w domu. Musiały wycierać naczynia, składać pranie i modlić się wieczorem o to, aby wciąż było tak, jak jest. Louise prosiła wprawdzie Boga o to, o co kazała jej prosić matka, ale jak tylko ta gasiła światło i wychodziła z pokoju, dziewczynka wyskakiwała z łóżka, klękała na chłodnych kafelkach i znów składała ręce do modlitwy.
– Dobry Boże, ponieważ wiesz wszystko, wiesz też, że wcześniej skłamałam. Niech coś się zmieni. Proszę cię, spraw, żebyśmy przeprowadzili się do Alzacji, do babci i dziadka. A jeśli to niemożliwe, spraw chociaż, żebyśmy żyli w jasnym mieszkaniu z szerokim widokiem na świat. Wtedy byłoby niemal tak, jakbym siedziała na swojej jabłoni.
Modlitwy Louise się spełniły – zaszło wiele zmian, tyle że nie takich, o jakie prosiła. Choć liście zrobiły się kolorowe, wizyta u dziadków została odłożona w czasie. W trakcie kilkudniowego pobytu w domu ojciec wciąż zwodził Louise obietnicami.
– Mój wróbelku, obiecuję. Pojedziemy, gdy tylko spadnie pierwszy śnieg.
Wiatr się wzmógł i zmiatał ostatnie liście z gałęzi, aż te całe wyłysiały i przybrały złowrogi wygląd. Na dworze robiło się coraz zimniej. Za pieniądze przysłane przez ojca matka kupiła Louise czerwony płaszczyk, który tak jej się podobał, że nie posiadała się ze szczęścia. Dziadkowie się zdziwią, kiedy ją w nim zobaczą. Pierwszy śnieg już spadł, ale do wyjazdu i tak nie doszło. Ojciec pisał w listach o skomplikowanej sytuacji na froncie i że bardzo za nimi tęskni. Zapewne zamierzał w ten sposób pocieszyć Louise, ale jego wiadomości przynosiły raczej odwrotny skutek – dziewczynce chciało się płakać. Na co jej czerwony płaszcz, skoro nie mogła go zabrać ze sobą w podróż?
Nastał Nowy Rok, który – inaczej niż dotąd – spędzili bez dziadków. Louise cieszyła się, że przynajmniej ojciec jest z nimi. Wspólnie wyglądali przez okno, by obserwować noc, a gdy dzwony kościelne wybiły dwunastą, matka chwyciła ojca za rękę.
– Miejmy nadzieję, że wojna niedługo się skończy – powiedziała.
Za sprawą słońca na drzewach znów zaczęły pojawiać się liście, ale Louise nie odważyła się zapytać, kiedy w końcu pojadą do Alzacji. Tęskniła za czasem spędzanym w pochylonym domku w ogrodzie, za potrawami przyrządzanymi przez babcię i za spokojnym głosem dziadka, który tak chętnie objaśniał jej świat.
Wiśnie przestały kwitnąć, a ciepły wiatr już dawno zmiótł z ulic delikatne liście i rozwiał je wokoło, tymczasem oni nadal nie pojechali do Alzacji. W końcu Louise i Vic poznały prawdę. Matka przedstawiła im ją dziwnie rzeczowym tonem. Louise od razu pojęła znaczenie jej słów. I nie chodziło o to, co mówiła, ale o sposób, w jaki się wyrażała. Jej ciało wiło się przy każdym precyzyjnie dobranym sformułowaniu, jak gdyby cierpiało i chciało owo cierpienie ukryć.
– Babcia i dziadek musieli uciekać. – Matka na chwilę zamilkła, po czym dodała: – Boches, Niemcy, zdobyli Alzację. W związku z tym dom i ogród nie należą już do dziadków, tylko do obcych.
Świat Louise zawalił się w ułamku sekundy. Bezpowrotnie utraciła raj swojego dzieciństwa. Już nigdy więcej nie będzie się wspinała po drzewach, nigdy więcej nie spędzi wakacji w domu dziadków. Zaczęła gorzko płakać.
Potem na wojnie zginął ojciec, zostawiając matkę samą z córkami. Bóg musiał być bardzo okrutny, skoro opacznie zrozumiał prośbę Louise, by wszystko się odmieniło. Nie mogły już jechać do Alzacji, do dziadków, a i mieszkanie w Clichy, które opłacały z żołdu ojca, musiały opuścić po jego śmierci. Stanęły przed koniecznością przeprowadzki. Wszystko potoczyło się tak szybko, że zabrakło nawet czasu na żałobę. Matka często chodziła wściekła i wciąż krzyczała na Louise i Vic, które nad wyraz niechętnie pakowały swój mizerny dobytek.
Louise wolała bowiem leżeć na łóżku i marzyć o jabłoni. Skoro drzewo naprawdę należało teraz do Boches, a Louise nigdy już nie miała pojechać do Alzacji, chciała przynajmniej przeprowadzić się w jakieś przestronne miejsce, do zamku nad chmurami, a jeśli było to zbyt wygórowane wymaganie, to przynajmniej do mieszkania na piętrze, do którego wpadałoby światło i z którego można by oglądać dachy miasta.
Matka i córki nie wprowadziły się jednak do żadnego mieszkania zalanego światłem. Przeciwnie – znalazły nocleg w schronisku, które przypominało barak. Matka i Vic dostały na szczęście pracę w pralni Noiset, a ich przełożona Betty załatwiła im potem porządny pokój. Gdy pracowały, Louise była pozostawiona samej sobie. W ciemnym pokoiku nie miała nic do roboty. Szwendała się więc po okolicy. Oglądała z zainteresowaniem witryny sklepów z zabawkami, wyobrażając sobie, że ojciec na pewno coś by jej kupił, dziadek zaś zrobiłby jej ładniejszego konia z drewna niż ten na wystawie. Pewnego razu, gdy stała przed jednym z takich sklepów, ktoś dotknął jej ramienia. Odwróciwszy się, Louise dostrzegła chudą dziewczynę o przykuwającej uwagę jasnej cerze, która nadawała jej arystokratyczny wygląd. Lily, bo tak się nazywała, nieśmiało zapytała miękkim głosem, czy Louise się z nią pobawi. Ta, szczęśliwa, że w końcu znalazła przyjaciółkę i że nie musi już spędzać czasu w pojedynkę, ochoczo przystała na tę propozycję. Najchętniej grały w klasy. Podczas zabawy Louise traciła poczucie czasu, a kiedy matka i Vic wracały do domu, nie rozumiała, dlaczego musi przebywać w miejscu, w którym nie ma nic prócz współdzielonych łóżek i w którym czeka na nią wiecznie ten sam kapuśniak.
Przyjaźń z Lily przetrwała lata i coraz bardziej się zacieśniała. Z biegiem lat dziewczęta – zamiast o księżniczkach i rycerzach – zaczęły rozmawiać ze sobą o młodych mężczyznach. Często spacerowały brzegiem Sekwany i obserwowały odbudowę Pont de Clichy zniszczonego podczas wojny francusko-pruskiej. Zbierały jagody, a czasami któraś przynosiła chleb z masłem. Te spotkania były dla nich niczym święto – przyjaciółki urządzały pikniki i obserwowały młodych wędkarzy w łodziach, przyznając im punkty za atrakcyjność, zachowanie i status społeczny. Louise najbardziej lubiła mężczyzn odróżniających się czymś od reszty. Lily, pukając się w czoło, komentowała jej wybory: „Z takim gustem wylądujesz w rynsztoku”. Louise zaś odpowiadała: „Już dawno w nim wylądowałyśmy, jeśli jeszcze nie zauważyłaś”.
W trakcie tych pogaduszek zataczały po okolicy coraz szersze kręgi. Po odbudowaniu mostu spacerowały do Île de Robinson i drogą wzdłuż Île des Ravageurs. Czasami szły w kierunku parku, przez którego środek płynął potok i gdzie wiosną i latem roznosił się śpiew zięb. W ciepłe dni nad brzegiem strumienia zdejmowały buty oraz pończochy i zanurzały bose stopy w wodzie. W ten sposób, bez względu na porę roku, uciekały od smutnej rzeczywistości, opowiadały sobie o planach na przyszłość i swoich marzeniach. Louise z wielką wprawą upiększała wizje roztaczane przez Lily. Kiedy ta wyznawała, że pragnie wiernego i czułego męża, który regularnie przynosiłby do domu pieniądze, Louise wymyślała dla przyjaciółki dom z rozległym ogrodem, pachnącym ziołami i wysokimi jodłami. Przyszłemu dobrodusznemu mężowi Lily przypisywała jeszcze sporo uroku i wyobrażała go sobie jako bardzo atrakcyjnego. Innym razem zrobiła z przyjaciółki żonę nowoczesnego młodego profesora, który już podczas ich pierwszego spotkania zakochał się w niej po uszy i we wszystkim był jej posłuszny. Swoje opowieści wzbogacała zamaszystą gestykulacją oraz mimiką właściwą występom muzycznym. Wzbudzała tym podziw u swojej słuchaczki i wywoływała uśmiech na jej twarzy. Mówiła głośno to, czego Lily nie odważyłaby się powiedzieć, a nawet wyobrazić. W końcu co im pozostało prócz marzeń?
Głośny dźwięk gongu obwieszczający przerwę obiadową wyrwał Louise z zamyślenia. Robotnice szybko opuściły pralnię i wyszły na dziedziniec. Louise zamierzała uczynić to samo, ale w tej właśnie chwili zauważyła Francine Duboise w towarzystwie jakiejś kobiety. Bez zastanowienia wskoczyła za kocioł, licząc na to, że uda jej się dowiedzieć czegoś więcej o Francine i świecie, w jakim ta się obraca.
W pomieszczeniu zalegało ciężkie, gorące powietrze, a z kotłów unosiła się para. Gdzieniegdzie dało się słyszeć syk kipiącej wody. Francine postawiła kosz z praniem zawierający – jak domyślała się Louise – zdobione gorsety, najlepszej jakości bieliznę i podwiązki.
– Chyba nikogo tu nie ma – powiedziała do przyjaciółki i zachichotała.
Louise nie mogła uwierzyć własnym oczom, kiedy Francine dotknęła policzka swojej towarzyszki, którą z czułością nazywała Aurélie. Trzymając przez dłuższą chwilę dłoń na twarzy kochanki, zrobiła krok w jej stronę. Całowana przez nią w dekolt, dotykała krągłych pośladków Aurélie.
– Popracujemy dziś we dwie, a moje spojrzenia będą zarezerwowane tylko dla ciebie i żaden z mężczyzn się nie domyśli, co nas łączy. Pomyślą, że robię to dla nich. A napiwki, najdroższa, będą spływać i spływać. Jak już uzbieramy, ile trzeba, zwiejemy i zostawimy za sobą cały ten syf. – Francine objęła Aurélie w talii i szepnęła jej coś do ucha.
Nagle Louise usłyszała zbliżające się kroki. Francine raz jeszcze pocałowała Aurélie. Ich pieszczoty trwały zbyt długo, by mogła je łączyć jedynie przyjaźń. Kobiety były tak sobą zajęte, że Francine oderwała usta od ust Aurélie i odwróciła głowę, dopiero gdy usłyszała Betty głośno wciągającą powietrze.
– Rany boskie. – Przełożona przeżegnała się i zachwiała. Przez chwilę wyglądała na bliską upadku, wreszcie jednak odzyskała równowagę i chrząknęła. – To pralnia, a nie dom publiczny, moje panie. Jeśli więc mogłabym prosić...
– Może pani. – Aurélie puściła dłoń Francine i przekazała kosz Betty.
– Dopóki jestem tutaj przełożoną, obowiązuje zasada: jesteśmy wprawdzie biedne, ale nie zepsute.
– Nie mamy co do tego wątpliwości, madame Mouron. Do nas też się to odnosi.
Betty skrzyżowała ręce na piersi i uniosła podbródek.
– Może nie wyraziłam się dość jasno. Powtórzę po raz ostatni: proszę opuścić pralnię. To nie miejsce na obsceniczne zachowania. Pracują tutaj przyzwoite kobiety.
Zawstydzona Aurélie spuściła głowę.
– Aurélie, masz prawo być traktowana jak pełnoprawna obywatelka. – Francine sięgnęła do kieszeni spódnicy i wyjęła plik pieniędzy. – Może teraz pani zrozumie – powiedziała do Betty, patrząc na nią przeszywająco. – Wykonujemy swoją pracę, tak jak i pani wykonuje swoją. Zdejmujemy ten ciężar z przyzwoitych kobiet.
Louise poczuła swędzenie w nosie. O nie, żeby tylko jej teraz nie zauważyły! Betty otworzyła usta, jakby chcąc odpowiedzieć, i chwyciła się pod boki, gotowa wyrzucić z hali dwie awanturnice. Jej spojrzenie powędrowało jednak ku banknotom, które Francine spokojnie odliczała na ladzie. Nagle Louise głośno kichnęła. Wszystkie trzy odwróciły się w jej stronę. Na twarzy Francine pojawił się szyderczy uśmiech, Betty zaś wymamrotała:
– W porządku, znajdziemy czas, żeby zrealizować pani zlecenie. – Energicznie wsunęła plik pieniędzy do kieszeni spódnicy i wypchnęła kobiety z hali.
Louise wiedziała, że Betty powinna wpisać dodatkowe przychody do księgi kasowej. Po kilku minutach, gdy już wróciła, przełożona zamknęła rejestr zdecydowanym ruchem i wpakowała go do jednej z szuflad. Potem zawołała Louise i ostrzegła ją, że w żadnym wypadku nie może nikomu pisnąć ani słowa, w szczególności matce. Poza tym, dodała, dzięki tej wyjątkowej sytuacji jest w stanie wesprzeć praczki. Po tej długiej wypowiedzi musiała złapać oddech, po czym przekazała jeden banknot Louise. Podkreśliła, że kierowała się wyłącznie miłosierdziem i współczuciem i że liczy na rozsądek dziewczyny.
Tego dnia Louise pojęła, że pojęcie moralności jest płynne, a jedną, tę samą rzecz można interpretować na wiele różnych sposobów.
2
Wchodząc do zimnej sieni, Louise poczuła na czole krople potu. Droga z pralni do domu zajmowała zaledwie dwadzieścia minut piechotą, ale od wielogodzinnego stania przy kotłach dziewczynę paliły stopy, a od dźwigania hałd mokrego prania, które dzisiaj co najmniej piętnaście razy przeniosła z hali do suszarni, bolały ręce. Poza tym było jej niedobrze od smrodu, głośnego gwaru współtowarzyszek i własnego potu. Louise pomacała szeleszczący banknot w kieszeni spódnicy. Mogłaby za to kupić owoce, z których zrobiłaby przetwory na zimę, dwa porządne kawałki mięsa na rynku, które zamarynowałaby w tymianku i rozmarynie, mogłaby też zaoszczędzić te pieniądze i sprezentować coś matce na święta. Ale tak naprawdę banknot nie należał do niej, tylko do Francine. Matce nie spodobałoby się to, że córka wydaje pieniądze innej kobiety, w dodatku prostytutki. Odgoniła tę myśl.
Na korytarzu zapach tłuszczu z pieczonego mięsa mieszał się ze smrodem dobiegającym ze wspólnej wygódki. W powietrzu unosiła się kwaśna woń potée de chou blanc. Kapuśniak. Skrzywiła się zdegustowana.
Gdy weszła do środka, zobaczyła, że matka stoi pochylona nad kuchenką, z jedną ręką na plecach, a drugą mocno zaciśniętą na łyżce. Louise zamknęła za sobą drzwi, rozwiązała sznurowadła i uwolniła bolące stopy. Zbliżyła się do matki i objęła ją od tyłu. Smutek na twarzy, głęboka zmarszczka na czole wywołana zmartwieniami – Louise wszystko to widziała, mimo że matka stała odwrócona do niej plecami. Jej oziębłość i przygnębienie były skutkiem wojny, która nie tylko zabrała im ojca, ale także wpędziła je w biedę.
W chwili wybuchu konfliktu między Francją a Prusami Louise miała cztery lata. Tego dnia ojciec wrócił wcześniej do domu, wyjął matce, która właśnie gotowała obiad, chochlę z dłoni, objął ją i powiedział:
– Zaczęła się wojna.
Trudno mu potem było ją uspokoić. Louise jeszcze długo słyszała płacz matki przez zamknięte drzwi sypialni rodziców. Stan ten utrzymywał się przez całe dnie. Ojciec postanowił, że weźmie udział w walce. Przysiągł bić się o swoją rodzinę i Alzację. Tak naprawdę nie miał wyboru i zgłosił się jako ochotnik, zanim zostałby powołany przymusowo. Wówczas jednak Louise jeszcze tego nie wiedziała.
Wcześniej ojciec zabierał córki na niedzielne wycieczki do Ménagerie du Jardin des Plantes, po którym nosił Louise na ramionach, Vic zaś prowadził za rękę. Ogród zoologiczny znajdował się na lewym brzegu Sekwany w piątej arrondissement. Wejście na jego teren było darmowe. Dzięki wysiłkowi naukowców i wielkoduszności bogatych sponsorów w zoo można było zobaczyć nie tylko rodzime zwierzęta, ale również słonie, niedźwiedzie, małpy i ptaki szponiaste. Dopiero co zbudowano też wybieg dla gadów. Louise najbardziej lubiła miejsce, w którym trzymano drapieżniki, tak zwaną fauverie. Przesiadywali tu animaliści próbujący przenieść pantery na swoje płótna. Louise mogła w nieskończoność patrzeć na lwy i tygrysy, na ich dostojeństwo i siłę. W duchu pragnęła jednak, by odzyskały wolność. Uważała, że nikt – a już na pewno nie tak potężne i wyjątkowe stworzenia jak one – nie powinien żyć za kratami. Mimo że przygnębiał ją widok dzikich kotów w klatkach, bardzo lubiła te niedziele. Była szczęśliwa, gdy ojciec chwytał ją za ręce i okręcał tak szybko, że myślała, iż odleci. Taniec był dla ojca równoznaczny ze szczęściem. Często wspominał, jak podczas młodzieńczego pobytu w Paryżu nauczył się tańczyć. To właśnie szalonym tańcem zyskał względy matki, która nigdy się do tego nie przyznała. Wbrew jej woli uczył córki kankana. Jak wysoko podnosił przy tym nogi! Louise też chciała opanować tę umiejętność. Kiedy po powrocie do domu słyszała, jak na ulicy ktoś gra na katarynce, podskakiwała w rytm muzyki, nawet jeśli już dawno minęła pora spania. Ojciec zawsze oklaskiwał ją najchętniej. „Nasza Louise ma prawdziwy talent” – mówił do matki, która marszcząc czoło, obserwowała te niestosowne jej zdaniem wybryki.
Wraz z wybuchem wojny skończyły się niedzielne wycieczki, a mieszkanie zamiast radosnych tańców wypełniała osobliwa cisza. Rodzinie nie pozostało nic innego jak przywoływać w myślach przeszłość i radość letnich dni. Louise śmiała się często i bez okazji, przede wszystkim dlatego, że nikt inny tego nie robił. Kiedy ojciec wracał do domu na przepustkę i sprawiał wrażenie przygnębionego oraz zmęczonego, Louise nakłaniała go, by wstał z kanapy, chwycił ją za ręce i tak jak wcześniej wirował z nią w powietrzu. To w końcu od niego dowiedziała się, co to znaczy szczęście, jak je w sobie wzbudzać i pielęgnować.
Teraz Louise też zaczęła się śmiać, energicznie wyjęła matce łyżkę z ręki i delikatnym ruchem odsunęła ją od kuchenki.
– Mamo, usiądź, proszę. Odpocznij. Sama się tym zajmę.
Matka uległa jej namowom i wdzięczna usiadła na krześle. Wyglądała na osobliwie pogodną, a na jej twarzy pojawił się nawet uśmiech.
– Mam dobre wieści, ma chérie.
Louise słuchała jednym uchem. Jej spojrzenie powędrowało w stronę peklowanej słoniny, którą matka dodała do kapuśniaku, i majeranku pływającego w gorącym tłuszczu obok małych kawałków ziemniaków. Nie miały pieniędzy, żeby w tygodniu kupować majeranek i słoninę. Zaskoczona Louise odwróciła się do matki i spojrzała na nią pytająco.
– Słonina i majeranek? Skąd to masz?
Matka, nie odpowiadając, szukała akceptacji w spojrzeniu Louise, które jednak pozostało surowe. Dzisiaj i jutro będą miały co jeść, ale potem? Louise prędko odwróciła się w stronę kuchenki, by przemieszać zupę, żeby się, broń Boże, nie przypaliła.
– Wyobraź sobie – powiedziała matka – że dzisiaj na targu spotkałam Rémiego. Jest dorożkarzem jak twój wuj Pierre. Pamiętasz go? Kiedyś jeździłaś z nim jego dorożką. Rémi to taki hojny i dobry człowiek! Zapłacił za nasze zakupy i niczego w zamian nie żądał. Zapytał tylko, czy wybrałabyś się z nim w sobotę na wycieczkę.
– Mamo!
Łyżka wpadła Louise do zupy. Gorący płyn prysnął wysoko, a kilka kawałków rzepy wylądowało na podłodze. Matka – trzymając się za plecy – z trudem wstała z krzesła. Podeszła do Louise, żeby ją udobruchać, ale cofnęła się, gdy tylko córka uniosła dłoń w obronnym geście.
– Jak mogłaś? Co mnie to obchodzi, że jeździ dorożką jak wuj Pierre? Nie znam go. A nawet jeśli, to co? Przehandlujesz mnie za kawałek słoniny i kilka ziemniaków? – Ze złości tupnęła nogą.
Matka zbliżyła się do niej o krok, nie zauważając leżących na ziemi warzyw. Poślizgnęła się i z krzykiem na ustach upadła na podłogę. Louise w mig przy niej kucnęła.
– O Boże, mamo! Coś ci się stało? Powiedz, co ci jest!
Matka machnęła ręką i poprosiła o zimny ręcznik. Louise zdjęła jeden z linki, zamoczyła w kuble wody, wyżęła i podała matce. Przez chwilę siedziały tak obok siebie na ziemi w milczeniu. Dopiero gdy zupa zaczęła kipieć, Louise skoczyła na równe nogi i podbiegła do nowej kuchenki z gotującym się na wolnym ogniu obiadem. Betty zadbała, by dostały taką z piekarnikiem i zamykaną klapą. Dzięki temu mogły zaoszczędzić trochę węgla. Betty była w pogotowiu, ilekroć Louise z matką potrzebowały pomocy – zawsze jednak miała w tym jakiś interes lub ukryte zamiary. Chełpiła się uznaniem, jakim ją darzono ze względu na gotowość do pomocy właściwą przykładnej chrześcijance.
Matka wstała, stękając, i usiadła przy stole. Louise się do niej odwróciła.
– Pamiętasz jeszcze, co powiedziała kiedyś Vic? „Nie powinnyśmy się przed nikim płaszczyć ani nikomu usługiwać, ojciec by tego nie chciał. Uczył nas tańca i radości”.
Matka nie miała zamiaru podejmować tego wątku. Gdy była mowa o siostrze Louise, od razu milkła. Kontynuowała, jak gdyby niczego nie usłyszała:
– Skarbie, ten dom bez wątpienia potrzebuje mężczyzny, a mnie... – zmusiła się do uśmiechu – mnie już żaden nie zechce. Rémi jasno wyraził swoje zamiary. Z miejsca by cię poślubił. Najwidoczniej wpadłaś mu w oko, gdy ostatnio byłyśmy razem na targu. – Mrugnęła do Louise.
Dziewczyna zbladła. Ten Rémi był z pewnością starym mężczyzną. A poza tym Louise nie planowała szybkiego zamążpójścia.
– Przecież mamy siebie – odpowiedziała prędko i mocno objęła matkę – mamy siebie i ten przeklęty kapuśniak.
Otoczona gwieździstym bezkresem nocy Louise była sam na sam ze swoimi myślami.
Niegdyś kłótnie między siostrą a matką długo leżały jej na sercu. Martwiła się tymi sprzeczkami nawet wtedy, gdy obie już dawno spały. Pomagało tylko opuszczenie domu, wstawała więc z łóżka, wkładała buty i wychodziła.
Wymykała się również wtedy, gdy Vic przestała wracać na noc, a zamiast kłótni w domu panowała cisza. Zimne powietrze dobrze na nią działało i leczyło jej pełne zmartwień serce. Gdy kiedyś zapytała matkę, dlaczego Vic już nie przychodzi, ta odpowiedziała tylko:
– Wybrała inne życie.
Niczego więcej nie dało się z niej wydobyć.
Louise jednak dobrze wiedziała, gdzie jest Vic, trudno było bowiem nie słyszeć plotek na jej temat, szczególnie że siostrze udało się zadbać o to, by przez jakiś czas być tematem numer jeden. Louise sprowokowała matkę tylko raz.
– Może Vic ma rację? Może życie i praca na Montmartrze są o wiele lepsze od naszej harówki?
Matka pozostawała zwykle obojętna na pytania Louise, tym razem jednak wymierzyła jej policzek i od tego momentu istniało między nimi ciche porozumienie – w tym domu o Vic się nie mówi.
Zjadły talerz zupy, nie zamieniając ze sobą ani słowa. Po posiłku matka poczuła zmęczenie, położyła się do łóżka i od razu zasnęła. Louise odczekała jeszcze chwilę, po czym włożyła buty i cicho zamknęła za sobą drzwi.
Jak cudownie śpiewały słowiki, jak cudownie cichy wiatr szumiał w gałęziach topoli rosnących wzdłuż ulicy. Nie czuła na plecach żadnego surowego spojrzenia, żadna przełożona nie dręczyła jej pytaniami w rodzaju: „Wyprałaś już szarfy mademoiselle Cunox?”, „Ostrożnie się obchodź z tą jedwabną gazą i atłasowymi tasiemkami”, „Czy zaniosłaś już mantylę do suszarni?”.
Minęło ją dwóch zatopionych w rozmowie młodych mężczyzn. Żaden jej nie zauważył. Być może dlatego, że ukryła się w półcieniu, albo po prostu dlatego, że nie spodziewali się o tej porze młodej kobiety na ulicy.
– Kiedy miasto spowija ciemność, do życia budzi się świat spragnionych – mówiła często przełożona, ostrzegając Louise. – Jesteś jeszcze taka młoda, dziecko. Mówię ci to teraz po przyjacielsku: nie daj się omamić jednemu z tych nieokrzesańców, którzy się tu, po Clichy, szwendają i zapraszają takie ładne dziewczyny jak ty do kawiarni na Montmartrze.
Starsze robotnice śmiały się ze słów Betty i szeptały pod nosem o zarządcach domów publicznych, zawadiakach i dziwkach. Ale Louise się nie bała. Miała w końcu szesnaście lat, nie była już przecież dzieckiem, a odkąd zobaczyła w cyrku nadziemne popisy akrobatek, poczuła grawitację innego świata. Zrobiłaby wszystko, aby pewnego dnia zostawić za sobą mieszkanie i całe Clichy. Chciała żyć w świetle reflektorów i obdarzać ludzi marzeniami, które dodawałyby im skrzydeł.
Francine nie była wprawdzie artystką ani nie tresowała drapieżnych kotów, ale gdziekolwiek się pojawiała, przykuwała uwagę otoczenia, tworząc w ten sposób swoją własną scenę. Nie zwracała uwagi na to, co myślą o niej ludzie pokroju Betty. Robiła to, na co miała ochotę, i czerpała z życia tyle, ile chciała – nawet w przypadku Aurélie, której przecież nie miała prawa pragnąć. Liczyło się dla niej jedynie szczęście. Gdyby Louise mogła choć w jakimś stopniu stać się taka jak ona, otworzyłyby się przed nią lepsze perspektywy na przyszłość. Kto chciał zmienić swoje życie, musiał bowiem skonfrontować się z tym, co nowe.
Dwaj młodzi mężczyźni rozbudzili ciekawość Louise, mimo że do jej uszu dochodziły zaledwie strzępy ich rozmowy. Pod wpływem impulsu zadecydowała, że za nimi pójdzie i będzie ich podsłuchiwać. Przecież nie stanie się jej nic złego.
Panowie żywo dyskutowali, najwyraźniej nie zauważając, że ktoś się za nimi skrada.
Jeden z nich był niski i krępy. Drugi, szczupły i wysoki, miał brodę, a w dłoni trzymał laskę. Z każdym krokiem jego baryton stawał się coraz głębszy.
– Wiesz, Thierry, co snuje mi się od pewnego czasu po głowie? Zbyt długo zajmowaliśmy się sposobem padania światła, chcąc dowieść, że chwile są ulotne, a nasze postrzeganie kreuje wszystko, co widzimy. Że nie ma niczego, tylko to, co ulotne. Wydaje mi się, że popełniliśmy błąd.
Thierry, dysząc z wysiłku, zrobił dwa kroki, a jego przyjaciel tylko jeden.
– Czyżby podróż do Algierii tak na ciebie wpłynęła? Powiedz, proszę, jak było. Umieram z ciekawości.
– To się przecież nie wyklucza, że światło i forma się ze sobą łączą. Taniec z farbami mimo wyraźnych konturów. Najwyższa pora zerwać z ciągle tymi samymi oczekiwaniami, także naszymi własnymi.
Louise zacisnęła usta. O czym mówił ten szczupły? I gdzie leżała ta Algieria? Nazwa brzmiała orientalnie, jakby to było miasto z bajki.
Thierry poklepał przyjaciela po plecach.
– Celowo nie odpowiadasz na moje pytanie? Nawet w środku nocy malarstwo całkowicie cię pochłania?
Wysoki pokręcił głową.
– Jak niby miałoby mnie nie pochłaniać? Ja i malarstwo. Bez siebie jesteśmy niczym.
Delikatny wiatr przebiegł po policzkach Louise, muskając też jej ręce i nogi. Ulicę oświetlały nieliczne tu latarnie gazowe. Cała trójka skręciła za róg i przeszła przez park, którego ciemności – inaczej niż za dnia – budziły w niej grozę. Droga zakręcała potem dwukrotnie w lewo i raz w prawo, aż w końcu dotarli do odległej, ale wybrukowanej ulicy, jasnej od światła dochodzącego z piwiarni. Louise nigdy wcześniej się tutaj nie zapuszczała.
Mężczyźni zwolnili kroku. Kiedy zapalali papierosy, rozbłysły zapałki. Przechadzali się obok kolorowo wystrojonych kobiet w halkach i gorsetach z pomalowanymi na czerwono ustami. Pogrążone w rozmowach prostytutki opierały się o ściany domów i rzucały przechodniom zachęcające spojrzenia. Jedna miała kręcone rude włosy, które upięła wysoko, a na głęboko wyciętym dekolcie drugiej wisiał łańcuszek z czarnym krzyżem. Przy każdym jej ruchu rozlegał się brzęk monet w aksamitnym woreczku. Jeszcze innej ze zbyt ściśniętego gorsetu wylewały się duże piersi. Kolana Louise zrobiły się dziwnie miękkie. Czuła bicie serca i wstrzymała oddech.
– Co się gapisz? – Ruda zobaczyła Louise, a wówczas odwrócili się też ku niej dwaj mężczyźni.
– Jesteś tutaj nowa? – zapytała ta z pokaźnym biustem. – Kto cię tu przysłał?
Kobiety zamilkły. Niektóre zrobiły to samo co ruda – wystąpiły z szeregu i podeszły do Louise. Otoczyły ją gęstym półkolem.
– Mów no. Tutaj nie każda może, słyszysz? Każda ma swój obszar, taka zasada. Pożałujesz, jeśli nas wydasz.
– Ja... to znaczy... to nie tak... – powiedziała zalękniona Louise.
– Hm... – Ruda zachichotała szyderczo. – Wszystkie tak mówią, ale nie każda robi to tak wytwornie. Masz nas za idiotki?
Głosy stały się donośniejsze i jakby agresywniejsze. Kakofonia otaczająca Louise sprawiła, że dziewczyna poczuła się bardzo niepewnie i ze strachem utkwiła wzrok w ziemi. Chciała rozpłynąć się w powietrzu.
– Ale chyba nie masz jeszcze szesnastki, co, maleńka? No, odpowiadaj, albo zaraz podbiję ci oczko.
– Chwileczkę, chwileczkę, moje damy, proszę się uspokoić. – Delikatny męski głos próbował opanować wzburzone emocje.
Louise podniosła wzrok. Kobiety rozstąpiły się nieco, żeby zrobić miejsce mężczyźnie, który zaoferował dziewczynie swoją dłoń. Miał na sobie dwurzędową marynarkę, do tego sznurowane buty z wysoką cholewką, a w ręku trzymał wypełniony po brzegi portfel.
– Nikogo nie spotka żadna przykrość z powodu tej młodej damy. Wręcz przeciwnie, zapraszam wszystkich do wspólnego świętowania tej gwieździstej nocy. – Z kolei do Louise szepnął: – Proszę się nie bać i podać mi rękę.
Dziewczyna przez chwilę się wahała, ale obcy mężczyzna miał w sobie coś, co kazało jej mu zaufać. Być może chodziło o jego spojrzenie. Patrzył na nią ze sporą życzliwością, więc Louise przyjęła zaproszenie bez słowa sprzeciwu.
– No, skoro tak – powiedziała rudowłosa. – Skorzystajmy z zaproszenia Auguste’a, mes puces. Świętujmy. – Wcisnęła się między Louise a mężczyznę, mrugnęła do niego i wzięła go pod rękę, a do Louise szepnęła: – Tych, których szanuje Auguste, szanuję i ja, gołąbeczku. Ale trzymaj się od niego z daleka. A tak poza tym wołają na mnie Belle.
Louise nie odezwała się słowem. Zdziwiona nieoczekiwanym przebiegiem wieczoru, z mocno bijącym sercem podążyła za grupką kierującą się w stronę piwiarni na końcu ulicy. Kelner najwyraźniej znał mężczyzn i ich żeński orszak. Skinął w kierunku gości i przywołał innego kelnera, który natychmiast pomógł mu zestawić ze sobą małe stoliki i zapalić na nich świeczki. Obydwaj nosili długie białe fartuchy, rękawiczki oraz czarne kamizelki. Każdy ruch opanowali do perfekcji, pracowali szybko i jednocześnie dyskretnie. Louise schlebiało, że ktoś się nią interesuje i że stała się częścią tej małej wspólnoty. Jednocześnie obecność Belle, która ewidentnie wiodła tu prym, wzbudzała w niej niepewność.
Nieznajomy, który dopiero co wybawił Louise z kłopotliwej sytuacji, podszedł do niej i uchylił kapelusza.
– Mademoiselle, pozwoli pani, że się przedstawię. Auguste Renoir, malarz. A pani?
– Louise Weber, praczka wbrew własnej woli.
Auguste uśmiechnął się i usiadł przy stole. Louise napięła ramiona i wzięła głęboki wdech. Tylko sprawiała wrażenie odważnej – w rzeczywistości serce waliło jej jak szalone. Belle usiadła kokieteryjnie na kolanie Auguste’a, zaznaczając tym samym, że ten mężczyzna należy do niej. Louise ulokowała się zaś obok na jednym z wiklinowych krzeseł. Pozostałe kobiety rozsiadły się wokoło dwóch młodych mężczyzn.
Kelnerzy w koszulach i frakach przynieśli na polecenie oberkelnera dwa dodatkowe stoliki, a na każdym z nich postawili butelkę szampana umieszczoną w pojemniku z lodem. Na srebrnych paterach podano różne rodzaje serów. Niektóre z nich Louise znała z targu. Matka nigdy ich nie kupowała, bo były zbyt drogie.
– Camembert de Normandie – oznajmił kelner i wskazał na białą, omszałą gomółkę sera – zaraz obok brie de Meaux, bardzo łagodny i kremowy w smaku. Dalej brie de Melun, wyrazisty i mocniej solony. Ser twardy pokroiliśmy już w kostki.
Wskazał na inną paterę, mówił o beaufort AOP, królu serów gruyère, tomme d’Abondance z departamentu Górna Sabaudia, o serach typu bleu i ich wspaniałej aromatycznej pleśni, wreszcie o roquefortach. Oprócz aromatycznego zapachu serów do nosa Louise docierały kolejne wonie: świeżo wypieczonego chleba, czarnych oliwek i intensywnie czerwonego wina, które również im zaserwowano.
Opróżniane przez gości kieliszki kelnerzy od razu ponownie napełniali. Panie, śmiejąc się, sięgały po smakołyki i zajadały z apetytem, gładziły ręce i uda dwóch mężczyzn i całowały ich po twarzach nabrzmiałymi ustami. Louise potarła kark i lekko zagryzła wewnętrzną stronę policzka. Zawsze tak robiła, gdy się denerwowała. Będąc pod wrażeniem subtelności, z jaką kobiety starały się o względy panów, przysłuchiwała się ich uwodzicielskim głosom i obserwowała z uwagą ich spokojne gesty. Mimowolne muśnięcie policzka, lądujący na czole pocałunek, winogrono, którym dzieliły się ze swoimi wybrankami. Louise podziwiała opanowaną przez nie sztukę zdobywania, z drugiej jednak strony trwogą napawało ją ich wyrachowanie. A może – przeciwnie – fascynowało ją to? Kobiety miały do odegrania rolę, ale tylko od nich zależało, jak się do tego zabiorą. Każda miała swój własny styl. Belle była przy mężczyznach bardzo słodka, ale nie podbierała klientów koleżankom po fachu. Ilekroć zwracała się do Auguste’a, trzepotała swoimi długimi rzęsami i mówiła nieco wyższym głosem. Kobieta towarzysząca Thierry’emu zachowywała się wobec niego obojętnie i sprawiała wrażenie nieprzystępnej, a jednak kołysała się na jego kolanie; trzecia z nich ciągle mlaskała językiem, zbyt głośno się śmiała i szeptała bądź wyśpiewywała słowa, zamiast je zwyczajnie wymawiać.
Louise po raz pierwszy w życiu piła szampana. Kiedy tylko poczuła działanie alkoholu, odważyła się spróbować sera brie. Przysmak rozpływał się w ustach, a trunek szczypał ją w język. Zamknęła oczy, żeby skupić się na tych doznaniach. Gdy je otworzyła, zauważyła, że Auguste bacznie ją obserwuje. W jego spojrzeniu nie było jednak nic pożądliwego, raczej ciekawość.
– Jest tu pani po raz pierwszy, prawda? – zapytał.
Louise przytaknęła. Jej policzki zrobiły się nagle czerwone i spuściła wzrok, jakby ktoś przyłapał ją na kłamstwie. Nie miała planów na ten wieczór – chciała tylko wykorzystać szansę, która się jej trafiła. Skosztować choć raz innego życia – i to w dosłownym znaczeniu tego słowa. Auguste od razu zauważył, że Louise nie należy do tego świata.
Dziewczyna podniosła się, aby wyjść, ale on chwycił ją za rękę i przytrzymał.
– Proszę zostać. Źle mnie pani zrozumiała. Z natury jestem człowiekiem dość ciekawskim, a pani wzbudza we mnie ciekawość z powodu, którego jeszcze nie odkryłem. – Uśmiechnął się.
Louise usiadła na krześle. Nie miała pojęcia, o czym mówi ten cały Auguste.
– Coś się w pani tli, nie wiem jeszcze, co to jest, ale to panią wyróżnia. Proszę nie myśleć, że chcę iść z panią do łóżka, od tego są przecież inne dziewczyny. Ale pani charyzma jest po prostu nadzwyczajna. Ma pani w sobie coś szczególnego, co chętnie bym zgłębił. Jako malarz mam do tego nosa. Jestem pewien, że ma pani jakiś ukryty talent. – Spojrzał na nią badawczo.
Z kieszeni marynarki wyjął papierośnicę i ją otworzył. Poczęstował Louise, a gdy ta odmówiła, wziął papierosa i zapalił.
– W Clichy nie można rozwinąć swojego talentu, nawet jeśliby się jakiś miało.
Auguste milczał przez chwilę, a potem kontynuował:
– Kiedyś byłem taki jak pani – mocno się zaciągnął – moi rodzice wywodzili się z gminu. Tylko dzięki talentowi mogłem zacząć studia malarskie pod okiem Charles’a Gleyre’a. Dla osób z wyższych sfer talent niewiele znaczył, dla mnie jednak stanowił bilet wstępu do innego świata. Zawsze marzyłem, by zostać malarzem. A pani czego pragnie?
– Nie wiem jeszcze, co potrafię, ale na pewno nie chcę być praczką. Wiem, że dzięki tej pracy zapewniam sobie i matce jaki taki byt. Ale... tak bardzo chcę innego życia. Być może dlatego za panem poszłam.
Ta rozmowa poruszyła w Louise wrażliwe struny. Auguste się uwolnił, uczynił to, o czym ona mogła tylko pomarzyć. On też pochodził ze środowiska, w którym nie sposób było zaznać szczęścia. Byli do siebie podobni nie tylko dlatego, że oboje doświadczyli biedy i ciężkiej pracy fizycznej, ale przede wszystkim dlatego, że odebrano im wolność. Kto chciał żyć na własnych zasadach, musiał bowiem znaleźć sobie takie miejsce na świecie, dzięki któremu nie miałby obowiązku tłumaczyć się komukolwiek ze swoich wyborów.
Auguste oparł się na krześle i skierował wzrok na nocne niebo. Louise podążyła za jego spojrzeniem. Na niebie widać było okrągły księżyc i rozpościerający się nad ich głowami bezmiar gwiazd.
– Niektóre z nich już dawno zgasły. Siedzimy tutaj w skupieniu i podziwiamy to, co przeminęło. Jesteśmy ludźmi pełnymi tęsknoty za nieosiągalnym.
– Tęsknota – odrzekła cicho – ona właśnie trzyma mnie przy życiu. Jeśli chociaż w jakimś stopniu byłabym jak jedna z tych gwiazd, moje istnienie nabrałoby sensu.
Belle, która zmieniła miejsce i kołysała się teraz na kolanach krępego Thierry’ego, zaczęła śpiewać piosenkę. Melodia wydała się Louise znajoma, nie wiedziała jednak, gdzie ją wcześniej słyszała.
Auguste wzniósł toast.
– Za życie w wielkim stylu, które drzemie w nas wszystkich – powiedział uroczyście. – Niech stanie się wulkanem, który zaleje Ziemię, niech oznacza upadek jednego i początek nowego stulecia. Jesteśmy jego dziećmi, jego posłańcami. Świętujmy koniec i nowe otwarcie tak długo, jak jest nam to dane. Nie marnujmy czasu, bo to nasza jedyna waluta.
Alkohol zrobił swoje, więc Louise spontanicznie wstała i zaczęła klaskać. Miała mgliste pojęcie o tym, co mówił Auguste, ale brzmiał nadzwyczaj pięknie i uroczyście. Belle rozweseliła się, a Thierry schylił się do siedzącej obok kobiety i namiętnie ją pocałował. Louise sięgnęła po winogrono i spory kawałek sera brie. Dolała sobie też wina, które sprawiało, że czuła się lekka jak piórko. Przysłuchiwała się pełnym emocji rozmowom, siedziała, nic nie mówiąc, i chłonęła wszystko, co działo się wokół. Belle objęła swój kieliszek, jakby się bała, że ktoś jej go zabierze. Kelnerzy wycofali się, czekając, aż towarzystwo się rozproszy. Jeden z nich położył nawet głowę na stole. Palce Louise zrobiły się lepkie od słodkich winogron i tłustego sera.
Auguste znowu się do niej zwrócił:
– Chciałaby pani towarzyszyć nam w sobotni wieczór? Mój przyjaciel będzie robił zdjęcia Belle, tak jak ją Pan Bóg stworzył. Być może pojawią się jakieś możliwości, jeśli chodzi o panią.
Co miał na myśli, mówiąc o możliwościach? Czy nakłaniał ją, żeby rozebrała się przed jakimś fotografem?
– Louise, wygląda pani, jakby zobaczyła ducha. – Auguste oparł się o krzesło. – To tylko pomysł. Wie pani, przypomniało mi się właśnie pewne wydarzenie. Było to któregoś czerwcowego ranka, wcześnie, podczas mojego spaceru. Słońce dopiero co wzeszło i przenikało przez bujne liście buka. Oświetlało drzewo w taki sposób, że ukazały się wszystkie jego kontury. Musiałem się zatrzymać, żeby zapamiętać ten widok. Malarz musi pamiętać, to nasza profesja, rozumie pani? Idąc dalej, coś sobie uświadomiłem: ten buk od zawsze nosił w sobie możliwość czaru. Ja, dureń, po prostu nigdy wcześniej tego nie zauważyłem. Musiałem czekać na tę jedną chwilę, na odpowiednią pozycję słońca albo szczególną przejrzystość powietrza, żeby być świadkiem tego widowiska. Odtąd przysiągłem sobie, że będę się baczniej przyglądać światu. Pani ma w sobie podobny czar jak tamta chwila, tyle że jeszcze o tym nie wie. Ale ja nie jestem ślepy. Sposób, w jaki się pani porusza. Zmierza pani ku czemuś wielkiemu, ma pani siłę potrzebną do tego, by osiągnąć swój cel, a najlepsze jest to, że wcale nie musi się pani wysilać. Widzi to również Thierry, prawda, Thierry?
Thierry wrzucał właśnie srebrną monetę do aksamitnego woreczka siedzącej obok kobiety i zdobywał kolejne pocałunki. Auguste machnął tylko ręką.
– To w sumie nie takie ważne, stary przyjacielu. Zajmij się sobą.
Louise przysunęła się do Auguste’a i pochyliła w jego stronę. Pytania, które chodziło jej po głowie, nie chciała zadać przy wszystkich. Nie muszą wiedzieć, że propozycja Auguste’a ją zirytowała, ale jednocześnie – chyba w większym stopniu – wzbudziła w niej ciekawość.
– Mam się rozebrać do zdjęcia?
– Po prostu pójdzie pani ze mną i zobaczymy, co powie na to Paul, bo tak się nazywa ten fotograf. Być może najpierw się pani przyjrzy, a potem zobaczymy. Za akty płaci się zadziwiająco dużo. A potem spędzimy wieczór w Le Chat Noir. To szczególne miejsce. Pokocha pani tych ludzi! Więc jak?
Louise jeszcze raz spojrzała na nocne niebo. Pomyślała o niezliczonych gwiazdach, które obserwowane były przez całe pokolenia i znały historie wszystkich ludzi.
Zabrzmiał akordeon. Louise spojrzała za siebie, w kierunku, z którego dochodziła muzyka. To młody człowiek opierał się o latarnię gazową i grał. Śpiewał o przebudzeniu i początku w obliczu przemijającej miłości.
– To niesłychane, że pan we mnie wierzy. Czy mogę zapytać o coś jeszcze?
– Oczywiście.
Policzki Louise płonęły, a ona szukała w sobie odwagi. Przepełniały ją sprzeczne emocje: z jednej strony dyskomfort, z drugiej promienność. Z każdym pytaniem stawało się coraz bardziej oczywiste, jak bardzo jest naiwna i niedoświadczona. Jednocześnie czuła się niewiarygodnie pobudzona. Ona, w tym miejscu w letnią noc, z dopiero co poznanym Auguste’em i życiem, które nagle pokazywało jej nowe możliwości.
– Czy nie sądzi pan, że to niegodziwe, kiedy kobieta rozbiera się do zdjęcia?
– Czy myśli pani, że modelki powinny wstydzić się swojej nagości? – Auguste trochę się oburzył, ale po chwili uśmiechnął z wyrozumiałością.
Zamiast odpowiedzieć na pytanie, Louise dolała sobie jeszcze wina i wypiła pół kieliszka za jednym zamachem. Auguste przyglądał się jej z widocznym rozbawieniem.
– Louise, nie ma przecież powodu, żeby pić w takim tempie.
Wino pomogło jej rozwiać kłębowisko myśli i dodało odwagi.
– Proszę mnie źle nie zrozumieć. Jestem zupełnie inna, niż pan myśli. Jeszcze mnie pan dobrze nie zna.
– Jestem zupełnie innego zdania – odpowiedział Auguste.
– Postaram się przyjść w sobotę.
Auguste wstał, ukłonił się szarmancko i pocałował jej dłoń.
– W takim razie jesteśmy umówieni. Spotkajmy się tutaj punktualnie o dziesiątej wieczorem. Mam ogromną nadzieję, że jeszcze się zobaczymy.
Po tych słowach zniknął z Belle w jednym z pokojów piwiarni.
Wrażenia tego wieczoru sprawiły, że wracając do domu, Louise unosiła się lekko nad ziemią. To właśnie była wolność: gwar towarzystwa, śmiech Belle i zaproszenie Auguste’a. Inne życie znajdowało się na wyciągnięcie ręki. Musiała tylko znaleźć w sobie odwagę i pójść w sobotę ze swoimi nowymi znajomymi na Montmartre, do dzielnicy artystów, dbając przy tym, by matka się o niczym nie dowiedziała. Trzeba też było wtajemniczyć Lily. Louise miała pewność, że przyjaciółka ją zrozumie.
Skręciła w swoją ulicę. Na krawędzi dachu gruchały gołębie, które obserwowały ją z przekrzywionymi łebkami.
Zatrzymała się na chwilę i zamknęła oczy. Przysięgła sobie, że zapamięta to uczucie. Jakaś część niej, ta mądrzejsza i szybsza niż jej rozum, wiedziała, że dzisiejszej nocy życie zmieniło bieg.
Otworzyła oczy i jeszcze przez chwilę podziwiała niknący za horyzontem księżyc, potem zaś udała się w stronę domu i otworzyła drzwi.
Nie słyszała, jak podszedł. Musiał się za nią skradać i wślizgnąć do ciemnego korytarza. Louise poczuła na swoim karku ciepły oddech i się odwróciła.
– Kim pan jest? – wyjąkała. – Czego pan chce...?
Nieznajomy, nie zwracając uwagi na jej słowa, mocno przycisnął ją plecami do ściany. Pachniał potem i tanią wódką. Zrobiło się jej niedobrze. Oddychała płytko, żeby nie zwymiotować. Mężczyzna ją przygniótł i położył dłoń na jej biodrze. Otworzyła usta, ale nie była w stanie wydobyć z siebie słowa. Z jakiegoś powodu nie mogła oderwać stóp od podłogi – miała wrażenie, jakby się z nią zrosły. Czuła tylko swoje lodowate dłonie i bicie serca. Mężczyzna dotknął jej pośladków. W końcu wezbrała w niej wściekłość, która wyrwała ją z otępienia.
– Proszę zabrać te swoje brudne łapska!
Próbowała odepchnąć od siebie napastnika – bez skutku. Był od niej o wiele silniejszy. Przez szklane drzwi domu wpadało światło świtu.
– No i kto mi się tu złapał w sieć? – Zaśmiał się, jakby udał mu się ten żart, i szeroko otworzył usta. Złoty ząb zaświecił w półmroku. – Smakował wam boczek?
Miał nieświeży oddech. O czym on mówił? Louise przeszedł dreszcz. Może to jakiś szaleniec? Po chwili zaczęła się domyślać, z kim ma do czynienia. Przecież to ten dorożkarz, którym zachwycała się matka. Jak on się nazywał? Jakoś na „R”. René, Richard... Rémi. Tak, Rémi. To on zapłacił za zakupy na targu, a w zamian Louise miała mu towarzyszyć podczas wycieczki. Z trudem powstrzymywała łzy, obwiniając w myślach matkę. Intuicja podpowiadała jej, że musi wziąć się w garść. Rémi w żadnym wypadku nie mógł się domyślić, że Louise czuje do niego odrazę. Tylko jeśli uwierzy, że ma jakieś szanse, Louise bez szwanku wybrnie z tej sytuacji. Chcąc pozbyć się uczucia mdłości, przełknęła ślinę, uśmiechnęła się sztucznie i powiedziała:
– Pan musi być tym dorożkarzem. Matka przekazała mi, że chce mnie pan zaprosić na wycieczkę. – Musiała zachować zimną krew.
Rémi zdjął rękę z jej pośladków, odsunął się i ukłonił.
– Mademoiselle Louise, chciałem tylko dotrzymać pani towarzystwa. Damie nie przystoi chodzić nocą po mieście w pojedynkę. Proszę wybaczyć, jeśli panią wystraszyłem.
– Bynajmniej – odrzekła Louise, dodając w przypływie odwagi: – Chciał mnie pan przecież tylko odprowadzić. – Przecisnęła się obok niego z nadzieją, że ostatecznie uwolniła się od niechcianego kompana, ale ten nagle znów chwycił ją za rękę. Miała wrażenie, jakby na jej skórze wylądował żabi skrzek.
– Liczę, że dotrzyma mi pani towarzystwa. Pokażę pani pałac Fontainebleau. A potem pójdziemy na spacer do znajdującego się tuż obok lasu. Przyjadę po panią dorożką. W ciągu dnia, ma się rozumieć, no i po kościele, tak jak wypada. – Uśmiechnął się ironicznie.
Być może czyhał na Louise tuż za rogiem, żeby ją zaprosić. Czy widział, że poszła za Auguste’em i jego przyjacielem? Czy za nią podążył i obserwował ją cały wieczór? Louise musiała zrobić wszystko, aby Rémi nie pisnął matce ani słowa – a już na pewno nie mogła się o tym dowiedzieć przełożona. Plotki rozprzestrzeniały się w Clichy tak szybko, że nie dało się ich w żaden sposób powstrzymać.
Co jej pozostawało? Wpędzić matkę w kłopoty, ryzykując być może, że przełożona wyrzuci je obie – i potem co? Wrócić do opuszczonego przed laty baraku? Nigdy! Ostatecznie miała to być tylko wycieczka dorożką. Mała obietnica, małe ustępstwo dla własnego dobra. Rémi Morel był szanowanym obywatelem, który otwarcie przedstawił matce swoje zamiary. Gdyby tylko Louise się zgodziła, z miejsca by się z nią ożenił.
Westchnęła, przytaknęła i strząsnęła z siebie jego żabią dłoń. Potem pośpiesznie ruszyła do mieszkania, wskakując na co drugi stopień.
Może Rémi rzeczywiście byłby w stanie zapewnić jej i matce lepsze życie? Prawdopodobnie zaszłaby w ciążę. Ale już na samą myśl o zbliżeniu z nim przeszedł ją dreszcz obrzydzenia. Jednak ich dzieci mogłyby pójść do szkoły i miałyby pełne brzuchy. A matka i ona nie musiałyby już pracować w pralni. Louise mogłaby przesiadywać na tapicerowanym fotelu z ozdobną poduszką pod plecami, ładną, drogą, może nawet taką z Le Bon Marché, i dziergać na drutach czapeczki oraz kombinezony z kolorowej wełny. Wyprowadziłaby się do lepszej dzielnicy, do domu z małym ogrodem, w którym z lemoniadą w ręku przyjmowałaby swoją przyjaciółkę Lily. Życie wśród róż, dziecięcych wrzasków i mdłych pocałunków. Rémi miał czterdzieści trzy lata. Jak długo będzie żył? Może zostanie wkrótce szczęśliwą wdową? Czy wypadało mieć takie myśli jeszcze przed zawarciem małżeństwa? Pucołowata twarz dorożkarza i jego gotowe do pocałunku usta wzbudzały w niej wstręt. Poza tym wydawał jej się on dziwnie, wręcz chorobliwie blady – być może pracował od rana do wieczora, niewiele spał i za dużo pił? Czy miał skłonności do cholerycznych wybuchów? A może biłby swoją żonę przy każdej okazji, ilekroć ta zrobiłaby coś nie tak? Może uważał, że w ten sposób należy wychowywać kobietę? Louise wzdrygnęła się na tę myśl.
Tej nocy wydarzyło się też jednak coś zgoła innego i o wiele ważniejszego, coś, czego przykry incydent z dorożkarzem nie był w stanie popsuć, a co przemieniło jej tęsknotę w entuzjazm.
3
W ten piątek Louise została w pralni dłużej niż zazwyczaj. Nie uszło to uwagi przełożonej, która przyglądała się jej podejrzliwie.
– Od kiedy to z własnej woli zostajesz w pracy po godzinach? – W głosie Betty dało się słyszeć nieufność, tak jakby przeczuwała, że Louise coś ukrywa.
Betty rzadko się myliła i niełatwo było wyprowadzić ją w pole, ale Louise mimo wszystko podjęła taką próbę.
– Matka ma bóle. Źle znosi ciężką pracę. Chcę ją trochę odciążyć.
Przełożona zmarszczyła czoło i przeszywając ją wzrokiem, naciskała dalej:
– Przecież cię znam, Louise. Chodzi o coś jeszcze. Coś knujesz, tylko nie wiem co. Żadna z młodych dziewuch nie pracuje dłużej, niż musi. A ty to już w ogóle.
Louise wytrzymała jej spojrzenie. Wzięła ciężkie prześcieradła, żeby zawlec je do suszarni. Zaklęła w myślach, bo Betty miała oczywiście rację. Z własnej woli nie skazywałaby się na dodatkową harówkę. Ale dla planu trzeba było się poświęcić.
Na szczęście, gdy Louise wróciła do pralni, Betty akurat szła do wychodka. Dziewczyna, chcąc wykorzystać tę szansę, policzyła w myślach do dziesięciu, żeby mieć pewność, że przełożona nie pojawi się po chwili pod jakimś pretekstem. Potem szybko wepchnęła do torebki biały gorset Duboise, który wybrała dla siebie, i delikatny jasnoniebieski, przeznaczony dla Lily; do tego jedwabne pończochy i podwiązki. Nie miała rzecz jasna zamiaru ukraść tych rzeczy – chciała je tylko pożyczyć na jeden wieczór. Nie wiedziała jeszcze, czy uda się jej nakłonić przyjaciółkę, by jej towarzyszyła. Umówiły się, że wymkną się z domu w sobotę wieczorem, kiedy zegar na wieży wybije dziewiątą. Miały się spotkać przy rotundzie przed parkiem Monceau. Louise potrzebowała pomocy Lily przy zawiązaniu gorsetu.
Najpierw jednak musiała przetrwać wycieczkę z Rémim. Matka była nie do poznania, odkąd w sobotni poranek dowiedziała się, że Louise przyjęła zaproszenie dorożkarza. Przez cały dzień podśpiewywała pod nosem, a jej twarz promieniała z radości. Do kościoła Saint Vincent de Paul szła nie – jak zazwyczaj – przygarbiona, tylko wyprostowana jak struna i wbrew swoim nawykom radośnie rozprawiała na placu kościelnym z klientkami pralni. W trakcie mszy śpiewała całą sobą i spoglądała na Louise z mieszaniną dumy i wdzięczności. Louise dobrze się z tym czuła. Godząc się na przejażdżkę, spełniła życzenie matki. Zresztą kto wie, może ona sama też na tym skorzysta i miło spędzi dzień.
Podczas gdy Louise przysłuchiwała się pieśni Ave Maria, w jej głowie torowały sobie drogę niepokojące myśli. Matka, która niestrudzenie nazywała Louise ma petite princesse
