Wszystko za K2. Ostatni atak lodowych wojowników ebook

„Nie udało nam się wejść na K2. Ale nie mamy do siebie żalu, bo zrobiliśmy wszystko, na co było nas stać w tych nieludzkich warunkach.

Andrzej Zawada po pierwszej polskiej zimowej wyprawie na K2, 1987/1988

Można pojechać sobie [latem] na Broad Peak czy na Czo Oju, podnieść ręce do góry i zrobić zdjęcie na szczycie. Fajnie, zdobyłem szczyt. Ale czy tak się pisze historię?

Krzysztof Wielicki przed drugą polską zimową wyprawą na K2, 2002/2003

PamięciTomasza „Czapkinsa” Mackiewicza

WIARA

Tej bitwy nie można było przegrać.

Oblegane przez Polaków – po raz trzeci zimą – K2 powinno było w końcu się poddać.

Zwłaszcza że zrobiono wszystko, co trzeba.

Wystawiono generała, który pod górą był już pięć razy, w tym dwa razy zimą. A latem stał na jej szczycie.

Wystawiono doborowy oddział Lodowych Wojowników – najlepszych polskich himalaistów; jeden z nich jest uznawany za jednego z najlepszych na świecie.

Zatrudniono specjalistów od przygotowania fizycznego, aprowizacji, meteorologii.

Wygospodarowano wielki budżet, który miał rozwiązać większość problemów, z jakimi boryka się wiele tego typu wysokogórskich poruszeń.

W końcu stworzono strategię, która wraz z przygotowaną nowoczesną machiną oblężniczą miała być gwarancją sukcesu.

Od lat żadna wysokogórska bitwa Polaków nie miała tak wielkiego wsparcia.

Okopano się u podnóży K2, a potem rozpoczęto oblężenie.

Dzień po dniu, metr po metrze wyrywano górze jej oblodzone stoki, śnieżne kołdry i kamienne żandarmy.

Góra rewanżowała się wiatrem, kamieniami i lawinami, zasłaniała się pokrywą chmur.

Broniła się.

A oni nie przestawali: gdy jedni słabli, przychodzili następni.

Walczyli w świetle kamer, codziennych relacji telewizyjnych, prasowych i internetowych.

Jak na dłoni na oczach milionów Polaków rozgrywał się wysokogórski dramat. Była śmierć i było wybawienie, łzy radości i smutku. Złość i pojednanie. Nadzieje i porażki. I w końcu odwrót.

Dlaczego się nie udało? Co sprawiło, że lodowa piramida kolejny raz nie dała sobie wyrwać szczytu?

Tę książkę zacząłem pisać, gdy na stokach K2 wciąż jeszcze tliła się nadzieja. Próbując zrozumieć fenomen K2 i zimowego himalaizmu, czytałem, słuchałem, pytałem i rozmawiałem z tymi, dla których góry to sens życia. To książka o motywacji i nadziei, o polskiej dumie narodowej i polskim zaścianku.

O tych, którzy dla zdobycia góry oddaliby palec, i o tych, którzy nie oddaliby ani kawałka paznokcia.

O cenie, jaką trzeba zapłacić za wyzwanie, któremu na imię K2.

O drodze na 8611 m n.p.m.

Zimą.

Idea

PIERWSZY

”Zdecydowaliśmy się w ciągu dekady polecieć na Księżyc i dokonać innych rzeczy nie dlatego, że są łatwe, ale właśnie dlatego, że są trudne.

JOHN F. KENNEDY

Rok 1980. Ta wyprawa miała „pod górkę” od samego początku, a jej koniec – kiedy kierownik, Andrzej Zawada, dumny z osiągniętego sukcesu, kazał wysłać Hannie Wiktorowskiej, ówczesnej sekretarz Polskiego Związku Alpinizmu, telegramy informacyjne, w tym dwa do dość szczególnych adresatów – wydaje się mocno groteskowym podsumowaniem. W myśl zasady, że Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek, jeden telegram otrzymał papież Jan Paweł II, drugi zaś pierwszy sekretarz PZPR Edward Gierek. W efekcie Gierek się obraził: himalaiści, gdy już dotarli do Polski, zamiast państwowych odznaczeń dostali tylko niższej rangi odznaczenia resortowe, ministerialne, a pierwszy sekretarz nie pojawił się na lotnisku, by powitać bohaterów. Zresztą już Wanda Rutkiewicz dwa lata wcześniej mocno rozzłościła rządzących, gdy Interpress opublikował fotografię, na której polska zdobywczyni Everestu wręcza papieżowi kamień przyniesiony z wierzchołka Góry Gór. Padły wówczas słynne słowa papieża Polaka: „Dobry Bóg tak chciał, abyśmy tego samego dnia zaszli tak wysoko”. Bo faktycznie, gdy 16 października 1978 roku Rutkiewicz stanęła na szczycie Everestu, kardynał Karol Wojtyła został wybrany na papieża.

W odpowiedzi na telegram Andrzeja Zawady papież wysłał swój: „Życzę Panu Andrzejowi Zawadzie i wszystkim Uczestnikom wyprawy dalszych sukcesów w tym wspaniałym sporcie, który tak bardzo ujawnia «królewskość» człowieka, jego zdolność poznawczą i wolę panowania nad światem stworzonym. Niech ten sport, wymagający tak wielkiej siły ducha, stanie się wspaniałą szkołą życia, rozwijającą w Was wszystkie wartości ludzkie i otwierającą pełne horyzonty powołania człowieka”[1].

Wymarzonej przez Andrzeja Zawadę zimowej wyprawy na Everest przez długi czas nikt nie chciał. Na początku lat siedemdziesiątych w głosowaniu w Polskim Związku Alpinizmu, które miało dać odpowiedź na pytanie, czy organizacja zimowej wyprawy na ośmiotysięcznik ma w ogóle sens, tylko dwa głosy były za. Argumentowano, że w pierwszej kolejności trzeba wyjść na jakiś ośmiotysięcznik latem, że zima oznacza większe wydatki i daje niewielkie szanse powodzenia ekspedycji, i że lepiej zainwestować w coś, co zapewni pomyślne zakończenie.

Bo, do cholery, niech w końcu jakiś Polak stanie na jakimś ośmiotysięczniku!

Dowolnym!

Latem 1975 roku na pierwszym „polskim” ośmiotysięczniku z wielkiej czternastki – Gaszerbrumie II (8034 m n.p.m.)[*] – stanęło aż ośmioro Polaków, w tym dwie panie. W czasie tej samej wyprawy, kierowanej przez Janusza Fereńskiego, zdobyto dziewiczy Broad Peak Middle (8011 m n.p.m.). Ale dopiero wspomniane wejście Wandy Rutkiewicz na Everest jesienią 1978 roku dało zielone światło zimowym eksploracjom na szczytach ośmiotysięcznych. Mieliśmy swój wymarzony ośmiotysięcznik, do tego najwyższy. Był sukces, choć nie międzynarodowy, bo Rutkiewicz była pierwszą Europejką, trzecią kobietą na świecie, której udało się zdobyć Everest. Andrzej Zawada mógł w końcu rozpocząć realizację swojej nie do końca wówczas zrozumiałej idée fixe: spróbować zapisać się w historii światowego himalaizmu pierwszymi zimowymi wejściami na ośmiotysięczniki.

O tak, ambicją Zawady było zapisać się w historii. Powtarzanie wejść na wcześniej zdobyte góry w takich samych, letnich warunkach nie interesowało go.

Zima – to co innego.

Zawada wiedział, że zimowa wspinaczka na ośmiotysięczniki może stać się szansą na zupełnie nowy rozdział światowego himalaizmu. I że to Polacy mogą być autorami tego rozdziału.

Zyskanie przychylności PZA nie oznaczało końca problemów. W tamtych czasach o pozwolenie na wejścia na szczyty ośmiotysięczne trzeba było walczyć, nie to co teraz. Na decyzję władz Nepalu czekało się nawet cztery lata. Pojawił się też dodatkowy kłopot: nepalscy urzędnicy nie mieli w swoich dokumentach scenariusza na wejście zimowe. Dlatego w listopadzie 1977 roku Zawada udał się do Nepalu, by sprawę nagrać i wywalczyć pozwolenie. Kusił Nepalczyków: „Rozpoczęcie sezonów zimowych w Himalajach otworzyłoby przed alpinizmem nowe horyzonty. Zdobyte w sezonach przed- i pomonsunowych najwyższe szczyty świata stałyby się ponownie dziewicze dla wypraw zimowych, tak jak kiedyś stało się to w Alpach, Kaukazie czy Hindukuszu. Wyprawy zimowe w Himalaje będą historyczną konsekwencją rozwoju sportu wysokogórskiego”[2].

Ale Nepalczycy za nic w świecie nie mogli zrozumieć, jaki jest sens zimowej wspinaczki, skoro już w sezonie letnim wejścia były skrajnie niebezpieczne. Odmawiali przez kilka lat.

Upór Andrzeja Zawady przyniósł efekt niespodziewanie: zgoda przyszła 22 listopada 1979 roku. Dokument zezwalał na obecność pod szczytem od 1 grudnia do końca lutego następnego roku, ale akcja górska miała się zakończyć najpóźniej do 15 lutego. Zawada złapał się za głowę.

Bo jak tu w tak ekspresowym tempie załatwić transport? Jedzenie? Bilety lotnicze?

Jak zebrać ekipę?

No i jak na to wszystko znaleźć pieniądze? Bo polskie złotówki... Cóż, sprawdzały się w kraju. Na miejscu potrzebna była twarda waluta o zielonkawym zabarwieniu. Obliczył, że najwcześniej pod górą pojawią się na początku stycznia.

„Czy można ryzykować, że w tych warunkach zdobędziemy Everest? Ale z drugiej strony, jak zrezygnować z pierwszego w historii zimowego zezwolenia, na które czekaliśmy tak długo?”[3] – pisał we wspomnieniach. Zawada miał świadomość, że podejmuje najtrudniejszą decyzję w swoim zawodowym życiu. I na dodatek ponosi za nią pełną odpowiedzialność, także finansową. Bo decyzje i pozwolenie to jedno, teraz trzeba było błyskawicznie zdobyć dwadzieścia tysięcy dolarów, do tego dodatkowe trzydzieści tysięcy dolarów na wyprawę wiosenną (wcześniej Zawada zdobył pozwolenie na próbę na Evereście wiosną 1980, zamierzał połączyć obie wyprawy) i mnóstwo złotówek. Budżet wyprawy osiągnął kwotę około dwustu tysięcy dolarów. Przy średnich miesięcznych zarobkach na poziomie czterdziestu dolarów kwota była zawrotna. Pieniądze znajdował Zawada w najbardziej absurdalnych miejscach. „Ówczesne kierownictwo Ministerstwa Sportu, czyli GKKFiS, obiecało przekazanie pieniędzy z puli piłkarzy, jeżeli przegrają oni jakiś kolejny ważny mecz, z czym zresztą nasi futboliści nie mieli specjalnych trudności”[4] – wspominał czas przygotowań do wyprawy i nieudane dla polskiej reprezentacji eliminacje do piłkarskich Mistrzostw Europy w 1980 roku.

Błyskawiczna akcja organizacyjna i upór Zawady sprawiły, że 31 grudnia 1979 roku na lodowcu Khumbu u podnóża Everestu i Lhotse stanęła baza, a w niej pojawiła się dwudziestka wybranych spośród czterdziestu rekomendowanych do udziału w wyprawie himalaistów. Zawada był szczęśliwy. Na dodatek akcja górska szła wręcz w ekspresowym tempie. Po zaporęczowaniu śmiertelnie niebezpiecznego lodospadu Icefall, który zaczynał się tuż za bazą i był bramą do wejścia do Kotła Zachodniego, już 8 stycznia stanął obóz pierwszy (tak zwana jedynka) na 6050 metrach, a dzień później dwójka na 6500 metrach. Obóz trzeci założono 15 stycznia na ścianie Lhotse, na wysokości 7150 metrów. Mimo momentami dobrej – jak na zimę w Himalajach – pogody, co oznacza ni mniej, ni więcej, że wiatr wiał, ale nie przewracał i nie udało mu się zniszczyć wszystkich namiotów – wejście na Przełęcz Południową i założenie obozu czwartego, z którego miał być atakowany szczyt Everestu, okazało się olbrzymim wyzwaniem. Wspinacze oblegali górę, zmagali się z huraganem, zespoły zmieniały się i nieustannie podejmowały próby zdobycia przełęczy. Walka trwała równy miesiąc. W końcu 11 lutego na przełęcz dotarli Leszek Cichy, Walenty Fiut i Krzysztof Wielicki, ale dopadła ich tam wichura tak silna, że nie byli w stanie rozbić amerykańskiego namiotu szturmowego, który miał stanowić bazę do ataku szczytowego. Cichy zszedł do trójki, a Fiut z Wielickim skryli się w niewielkim namiocie biwakowym i trzymając maszt, próbowali przeczekać huragan i znieść jakoś temperaturę minus czterdziestu stopni Celsjusza. Nie wytrzymali, na drugi dzień uciekli z przełęczy.

Odmrożeni.

Zniechęceni.

Andrzej Zawada zdecydował się postawić wszystko na jedną kartę. „Zdawałem sobie doskonale sprawę, że wyprawa wymyka mi się z rąk” – pisał potem. „Jeśli nie chciałem jeszcze przegrać, mogłem zrobić tylko jedno: pójść sam na Przełęcz Południową. Moim partnerem był Szafirski”[5]. Ta dość odważna decyzja Zawady o mało nie skończyła się śmiercią lidera i o mało nie pokrzyżowała planów wyprawy.

Zawada czuł, że najważniejszą sprawą jest motywacja. Że na „młodych” jak płachta na byka zadziała fakt, że „dziadki” pchają się na szczyt. Ruszyli prosto z trójki, do pokonania mieli osiemset metrów w pionie. Na przełęcz doszli o zachodzie słońca. Rozstawili amerykańskiego omnipotenta, namiot kopułowy, który – jak się wkrótce miało okazać – uratował życie zdobywcom zimowego Everestu. Eskapada „dziadków”, zgodnie z oczekiwaniami Zawady, zagotowała „młodych”. Tak przynajmniej zdawało się liderowi, bo Cichy z Wielickim już wcześniej mieli plan wyjścia do trójki. Przez radio Wielicki podał, że ruszają. Na drugi dzień do czwórki dotarł Andrzej „Zyga” Heinrich z Szerpą Pasangiem. Szykowali się do ataku szczytowego.

Tymczasem Zawada z Szafirskim postanowili zejść. Ten ostatni był szybszy, pognał pierwszy, a Zawada zgubił się w drodze na dół. Przerażony błąkał się aż do zmroku. Na wysokości 7600 metrów usiadł pośród skał i postanowił jakoś przetrwać do świtu. Około drugiej w nocy zobaczył dwa światła czołówek: to Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki ruszyli mu na ratunek. Zziębniętego Zawadę do rana sprowadzali do trójki. A tam czekali na sygnał od Heinricha, który o poranku 15 lutego ruszył na szczyt. O godzinie 12.00 połączył się z bazą i oznajmił, że dotarł na 8350 metrów; cieszył się, że ustanowił rekord wspinania na ośmiotysięczniku zimą bez wspomagania tlenem.

I postanowił odpuścić.

Nie chciał tego wierzchołka.

Zawrócił.

Na szczęście władze Nepalu zgodziły się wydłużyć o dwa dni pozwolenie na akcję górską, do 17 lutego. Nazajutrz Cichy i Wielicki ruszyli do góry; przenocowali na przełęczy, w namiocie, przy minus czterdziestu dwóch stopniach Celsjusza. Siedemnastego lutego 1980 roku o 7.00 rano wyruszyli na szczyt. To był najdłuższy dzień pod Everestem. W bazie, w dwójce, konsternacja, nasłuchiwanie, zamilkły rozmowy i żarty.

Była godzina 14.30.

– Halo, baza, halo, Andrzej! Czy nas słyszycie?

– Tak, gdzie jesteście? Halo, halo!

Nastała cisza. Długa chwila niepewności.

– A zgadnijcie?!

– Halo, halo!

– Jesteśmy na szczycie! Na szczycie!

– Na szczycie, halo, baza! Są na szczycie! Całujemy, hurra! Rekord świata!

Po raz pierwszy ludzie weszli na ośmiotysięcznik zimą.

W wywiadzie rzece Rozmowy o Evereście, przeprowadzonym przez Jacka Żakowskiego tuż po powrocie himalaistów do Polski, Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki tak wspominali chwile na szczycie:

Wielicki: „Bałem się euforii. Chciałem jej uniknąć za wszelką cenę. Wiedziałem, że sukces liczy się naprawdę tylko wtedy, kiedy «doniesie się» go do bazy”.

Cichy: „Byłem zupełnie spokojny, wcale nie miałem wrażenia, że dokonałem czegoś niezwykłego. W marzeniach finał wydaje się dużo istotniejszy. Dopiero kiedy go osiągniemy, okazuje się, że w gruncie rzeczy ważniejsze jest, żeby mieć cel, niż żeby go osiągnąć”.

Wielicki: „Dziś zimowe wejście na Everest to nie jest tylko sprawdzian swoich możliwości. To jest rozwiązanie poważnego problemu sportowego, pokonanie bariery, którą wielu uznawało za nieprzekraczalną”.

Cichy: „Naprawdę, gdyby to nie był Everest, to chyba byśmy nie weszli”[6].

Co prawda ledwie zeszli. Nie wiązali się liną. Cichy pędził przodem, Wielicki za nim. Szczyt zdobywali razem, ale zejście było już ratowaniem własnego życia, choć Cichy starał się pozostawać w zasięgu wzroku Wielickiego, który szedł wolniej, bo w czasie wyprawy otworzyły mu się przeszczepy skóry, efekt odmrożeń z poprzedniej ekspedycji. Szedł więc i nie czuł stóp, a te krwawiły. Na dodatek zaczął tracić wzrok, a latarka przestała świecić. W kuluarze nie mieli szans schodzić razem – Wielicki poruszał się strasznie wolno. Podjęli decyzję, że Cichy pójdzie szybciej do namiotu i zacznie gotować wodę. Gdy Wielicki zszedł na Przełęcz Południową, nie mógł odnaleźć namiotu. Dopiero po chwili poszukiwań zauważył niebieską poświatę – Cichy włączył gazowy palnik. Gdy w końcu do niego trafił, zamiast odpoczywać, starał się nad palnikiem kuchenki rozgrzać stopy, tak by amputacje dotknęły go w jak najmniejszym stopniu.

Sukces Polaków odbił się szerokim echem w świecie. W tak lubianej przez Zawadę Francji media pisały: „Zimowa premiera na Evereście stanowi najwybitniejsze wejście ostatnich piętnastu lat. Ta polska wyprawa, kierowana przez Andrzeja Zawadę, zajęła miejsce wśród najwybitniejszych dat w historii himalaizmu, obok zwycięstw Lachenala i Herzoga na Annapurnie oraz Hillary’ego i Tenzinga na Mount Evereście”[7].

Dla Krzysztofa Wielickiego, który w składzie wyprawy znalazł się z trzeciego miejsca listy rezerwowej, był to debiut na ośmiotysięczniku. Mało kto przypuszczał wówczas, że z czasem zyska on sławę najszybszego wspinacza na świecie. I najodważniejszego. A zimowe wejście na najwyższy szczyt świata stanie się początkiem odysei Lodowych Wojowników.

Od tego czasu historia światowego himalaizmu miała być pisana na nowo.

Źródła cytatów

[1] A. Zawada, Mount Everest po raz pierwszy zimą (1979–1980), andrzejzawada.pl.

[2] A. Zawada, Zdobyć białe Himalaje (1979–1980), andrzejzawada.pl.

[3] Tamże.

[4] A. Zawada, Zimą w Himalaje (1979–1980), andrzejzawada.pl.

[5] A. Zawada, Mount Everest po raz pierwszy zimą, „Taternik” 1982, nr 1.

[6] J. Żakowski, Rozmowy o Evereście, Warszawa 1982, s. 79.

[7] J. Nyka, Andrzej Zawada, „Głos Seniora” 2000, nr 8.

Informacje o zdjęciach

s. 4 – fot. Jarosław Botor

s. 10, 17, 18 – fot. Bogdan Jankowski / Forum

Przypisy

[*] Wysokości szczytów – poza cytatami, gdzie zachowano zapis oryginału – podane są za: J. Kiełkowski, Najwyższe góry świata. Spis ośmiotysięcznych i siedmiotysięcznych szczytów Ziemi, Düsseldorf 1998.