Był sobie wesoły kat. Sprawiedliwość Singapuru ebook

Ty­tuł ory­gi­na­łu: Once a Jol­ly Hang­man

© Co­py­ri­ght 2020 Wy­daw­nic­two Ak­ty­wa Sp. z o.o.

© Alan Sha­dra­ke

Prze­kład: Grze­gorz Ko­ło­dziej­czyk

Re­dak­cja: Ja­ro­sław Lip­ski

Ko­rek­ta: Ali­cja La­skow­ska, Bar­tosz Szpoj­da

Pro­jekt okład­ki: Grze­gorz Ka­li­siak

ISBN 978-83-957574-5-7

Dys­try­bu­cja: www.wy­daw­nic­two­ak­ty­wa.pl

wy­da­nie pierw­sze

Wy­daw­nic­two Ak­ty­wa Sp. z o.o.

Przedmowa do wydania polskiego

Je­rzy An­drzej­czak*

Pieśń kata

Ska­zań­ców było oko­ło ty­sią­ca. „Może wię­cej niż ty­siąc, może mniej” — po­wta­rza w ro­dzin­nym gro­nie Dar­shan Singh, eme­ry­to­wa­ny, były na­czel­ny kat Sin­ga­pu­ru. Nie pa­mię­ta do­kład­nie, ile ist­nień ludz­kich po­zba­wił ży­cia. Daw­no prze­stał li­czyć, gdzieś po pięć­set­nej eg­ze­ku­cji. Przed wy­ko­na­niem każ­de­go wy­ro­ku po­wta­rzał sło­wa: „Wy­sy­łam cię do lep­sze­go miej­sca” i po­cią­gał za dźwi­gnię, zwal­nia­jąc za­pad­nię…

Mrocz­na stro­na czło­wie­ka

Z po­cho­dze­nia jest Ma­le­zyj­czy­kiem. Opu­ścił Ma­le­zję z po­wo­du bez­ro­bo­cia. W 1955 roku w po­szu­ki­wa­niu ja­kiej­kol­wiek pra­cy przy­je­chał do Sin­ga­pu­ru. W ogło­sze­niach pra­so­wych zna­lazł in­for­ma­cję, że po­szu­ki­wa­ni są wię­zien­ni straż­ni­cy. Chęt­nie pod­jął pra­cę w bry­tyj­skiej ko­lo­nial­nej służ­bie wię­zien­nej. W tym cza­sie ama­tor­sko grał w kry­kie­ta. Jesz­cze jako na­sto­la­tek za­po­wia­dał się na świet­ne­go za­wod­ni­ka. Umie­jęt­ność ude­rze­nia pał­ką w pił­kę wy­ko­rzy­sty­wał w pra­cy, tak że nie trze­ba było go uczyć, jak wy­mie­rzać karę chło­sty. Pła­co­no mu wte­dy pięć­dzie­siąt cen­tów za jed­no sma­gnię­cie.

— Tak do­brze wła­da­łem ró­zgą — chwa­lił się Dar­shan — że za­stę­po­wa­łem in­nych straż­ni­ków, a póź­niej nie mia­łem sił grać w kry­kie­ta.

Nikt tak jak on nie bił więź­niów, nie po­zo­sta­wia­jąc przy tym żad­nych śla­dów. Zy­skał dzię­ki temu uzna­nie in­nych straż­ni­ków.

W 1957 roku w wię­zie­niu Chan­gi, w któ­rym pra­co­wał, po­ja­wi­ło się ogło­sze­nie, że jest po­szu­ki­wa­ny ochot­nik na asy­sten­ta kata Joh­na Sey­mo­ura. Ostat­ni bry­tyj­ski ko­lo­nial­ny kat prze­szedł na eme­ry­tu­rę. Kie­dy nikt się nie zgło­sił, kie­row­nic­two wię­zie­nia za­czę­ło na­ma­wiać swo­ich straż­ni­ków. W koń­cu zwró­co­no się do Dar­sha­na Sin­gha. Uwa­ża­no, że jest to do­bry kan­dy­dat na kata, dla­te­go że był bez­względ­ny wo­bec więź­niów i po­ła­mał na nich nie­jed­ną pał­kę. Przy­da­ło się do­świad­cze­nie z kry­kie­ta.

Z wir­tu­oze­rią łoił skó­rę więź­niów pał­ką, jak­by w uszach sły­szał do­ping wi­dzów: „Moc­niej, moc­niej, moc­niej!”. Kie­dy ka­to­wa­ny ska­za­niec mdlał, wów­czas Dar­shan wy­le­wał na nie­go ku­beł lo­do­wa­tej wody, żeby go ocu­cić. W kry­kie­ta grał ama­tor­sko, za dar­mo. Nie za­wa­hał się więc, gdy pro­po­no­wa­no mu pie­nią­dze za wa­le­nie po czło­wie­ku. Dla­te­go dwu­dzie­sto­sied­mio­let­ni wów­czas adept kry­kie­ta wy­ra­ził zgo­dę. Skło­ni­ła go do tego atrak­cyj­na per­spek­ty­wa do­dat­ko­we­go wy­na­gro­dze­nia za eg­ze­ku­cje. Przez rok pod­staw eg­ze­ku­cji uczył się, asy­stu­jąc przy wie­sza­niu. Przed pod­ję­ciem pra­cy pod­pi­sał zo­bo­wią­za­nie, że pod groź­bą kary śmier­ci nie ujaw­ni, czym się zaj­mu­je. Nie zdra­dził tej ta­jem­ni­cy na­wet mał­żon­ce. Ich zwią­zek trwał za­le­d­wie kil­ka lat. Gdy żona do­wie­dzia­ła się, czym się zaj­mu­je mąż, szyb­ko go opu­ści­ła.

W 1960 roku oże­nił się po raz dru­gi. Nie chcąc mieć pro­ble­mów w dru­gim mał­żeń­stwie, jesz­cze przed ślu­bem oznaj­mił przy­szłej mał­żon­ce, że jest ka­tem.

Ofi­cjal­nie pra­co­wał, re­ali­zu­jąc róż­ne ta­jem­ni­cze zle­ce­nia. Z do­ku­men­tów wy­ni­ka­ło, że prze­wo­ził więź­niów z aresz­tów do wię­zień. Czę­sto wy­jeż­dżał w de­le­ga­cje, a jesz­cze czę­ściej sły­szał od żony pre­ten­sje.

— Nie lu­bię być sama w domu — po­wta­rza­ła Dże­le­ha Ha­dżi Said, dru­ga żona — a to zda­rza się co­raz czę­ściej.

Ko­bie­ta od dnia ślu­bu w 1960 roku wie­dzia­ła, że z ich mał­żeń­skie­go ży­cia musi wy­kre­ślić wszyst­kie piąt­ki, każ­dy pią­tek z pięć­dzie­się­ciu dwóch ty­go­dni rok w rok. Ile piąt­ków, tyle ta­jem­nic. Nie­wie­le osób było wta­jem­ni­czo­nych. Ta­jem­ni­ce piąt­ków jako pierw­sza po­zna­ła jego mał­żon­ka.

— Wte­dy mąż peł­nił obo­wiąz­ki kata — zdra­dzi­ła Dże­le­ha po la­tach w wy­wia­dzie wy­słan­ni­kom sin­ga­pur­skie­go ta­blo­idu „The New Pa­per”.

Tego dnia wszyst­ko od­by­wa­ło się z do­kład­no­ścią co do mi­nu­ty. Wsta­wał o 4.30. Na śnia­da­nie zja­dał dwa jaj­ka na su­ro­wo. Po­tem przez pięt­na­ście mi­nut me­dy­to­wał. Do pra­cy w wię­zie­niu Chan­gi wy­cho­dził o 5.30. Wra­cał o go­dzi­nie 23. I mil­czał. Żona mia­ła za­kaz za­da­wa­nia py­tań.

Po­cząt­ku­ją­cy ko­lek­cjo­ner głów

Czę­sto sły­szał o so­bie, że jest stwo­rzo­ny do za­bi­ja­nia. Na­zy­wa­no go „ko­lek­cjo­ne­rem głów”. Pierw­szym ka­tem zo­stał w 1960 roku. Nie wy­ma­ga­no od nie­go do­świad­cze­nia za­wo­do­we­go ani kwa­li­fi­ka­cji. Je­dy­nie go­to­wo­ści do pra­cy, ca­ło­do­bo­wej dys­po­zy­cyj­no­ści i bra­ku mo­ral­nych skru­pu­łów. Eg­za­mi­nem była roz­mo­wa z psy­cho­lo­giem. Było to wy­czer­pu­ją­ce prze­słu­cha­nie w celu usta­le­nia, czy kan­dy­dat nie ma mo­ral­nych skru­pu­łów, któ­re mo­gły­by mu prze­szko­dzić w wy­ko­ny­wa­niu eg­ze­ku­cji. Wów­czas mło­dy Dar­shan nie mógł zro­zu­mieć, że wszy­scy wo­kół są zwo­len­ni­ka­mi kary śmier­ci, ale nikt nie chce być ka­tem.

— Roz­ma­wia­łem ze straż­ni­ka­mi — wspo­mi­na Dar­shan Singh — zwo­len­ni­ka­mi kary śmier­ci. Ale gdy py­ta­łem ich, czy mnie za­stą­pią w za­ło­że­niu pę­tli ska­zań­co­wi, czy na­ci­sną przy­cisk zwal­nia­ją­cy za­pad­nię, od­ma­wia­li. Na­gle zmie­nia­li swo­je po­glą­dy i ak­cep­to­wa­li falę bru­tal­no­ści za­le­wa­ją­cą na­sze spo­łe­czeń­stwo.

Pierw­szy wy­rok, przy któ­rym asy­sto­wał? Rok 1959. Do­stał wte­dy dwa­dzie­ścia dwa do­la­ry. Nie­wie­le szcze­gó­łów pa­mię­ta. Za­po­mniał o na­stęp­nych eg­ze­ku­cjach, tylu było tych ska­zań­ców. Eg­ze­ku­cja trwa­ła dzie­sięć, dwa­dzie­ścia mi­nut i przy­go­to­wy­wał się do na­stęp­nej. Nie­wie­le było piąt­ków bez eg­ze­ku­cji, prze­waż­nie kil­ka. W pa­mię­ci wy­ry­ła mu się eg­ze­ku­cja mor­der­cy Sun­ny’ego Angi w 1967 roku oraz osiem­na­stu więź­niów, któ­rzy w 1963 roku wsz­czę­li bunt w Pu­lau Se­nang. Za­bi­li wów­czas czte­rech straż­ni­ków.

Dar­shan Singh po­wie­sił jed­ne­go dnia osiem­na­stu ska­zań­ców, po trzech na­raz! Stał się jed­nym z re­kor­dzi­stów w hi­sto­rii. Wśród ka­tów wy­daj­no­ścią za­sły­nął Al­bert Pier­re­po­int, któ­ry w 1950 roku wie­szał nie­miec­kich zbrod­nia­rzy. W cią­gu doby za­bił dwu­dzie­stu sied­miu ska­zań­ców. Jo­han Wo­ods, Ame­ry­ka­nin, na­zy­wa­ny ka­tem stu­le­cia, po­wie­sił dzie­się­ciu dy­gni­ta­rzy Trze­ciej Rze­szy w sto trzy mi­nu­ty. Singh po­wie­sił sied­miu ska­zań­ców w cią­gu pół­to­rej go­dzi­ny. Męż­czyzn ska­za­no za ra­bu­nek sztab zło­ta, pod­czas któ­re­go za­mor­do­wa­no biz­nes­me­na i jego dwóch pra­cow­ni­ków.

Singh dum­ny był z tej pra­cy. Gdy po­ja­wiał się w wię­zie­niu, za­pa­da­ła ci­sza. Każ­dy z więź­niów sta­rał się uni­kać jego wzro­ku. Po­tra­fił być twar­dy i groź­ny. Przy każ­dej oka­zji po­wta­rzał, że po­trzeb­na jest kara śmier­ci, bo prze­stęp­czość wy­my­ka się ludz­ko­ści spod kon­tro­li. Naj­lep­szym le­kar­stwem na prze­moc jest prze­moc. Prze­ko­ny­wał, że im bar­dziej lu­dzie czu­ją się za­gro­że­ni, tym mniej jest po­czu­cia bez­pie­czeń­stwa i tym bar­dziej wzra­sta spo­łecz­na su­ro­wość. Był zwo­len­ni­kiem spo­łecz­ne­go ry­go­ry­zmu i nie miał nic prze­ciw­ko ka­rom cie­le­snym. Dla nie­go kara mia­ła od­stra­szać, eli­mi­no­wać sku­tecz­nie mor­der­ców, być uza­sad­nio­ną spo­łecz­nie spra­wie­dli­wą ze­mstą. Kat Dar­shan Singh nie zno­sił py­tań: Czy ludz­kie ży­cie i zdro­wie nie jest dla pana żad­ną war­to­ścią? Kie­dy zo­sta­nie prze­rwa­na tra­dy­cja za­mę­cza­nia i mor­do­wa­nia lu­dzi? Czy czło­wiek jest mor­der­cą z na­tu­ry?

Czę­sto w roz­mo­wach ze zna­jo­my­mi straż­ni­ka­mi wię­zien­ny­mi dzie­lił się swo­ją wie­dzą. Prze­ko­ny­wał, że już sta­ro­żyt­ni uwa­ża­li tor­tu­ry za naj­lep­szy spo­sób na wy­cią­ga­nie ze­znań od po­dej­rza­nych. Przy­wo­ły­wał po­stać ce­sa­rza Ka­li­gu­li, któ­ry na­zy­wał Rzym „mia­stem głów cze­ka­ją­cych na ścię­cie”. Znał spo­so­by rzym­skich ka­tów, któ­rzy wbi­ja­li ska­zań­ców na pal, a ofia­ra­mi byli pierw­si chrze­ści­ja­nie. Wspo­mi­nał o Je­anie-Be­de­lu Bo­kas­sie, do­ży­wot­nim pre­zy­den­cie Re­pu­bli­ki Środ­ko­wo­afry­kań­skiej, jed­nym z naj­strasz­liw­szych dyk­ta­to­rów na Czar­nym Lą­dzie. Ska­zań­ców rzu­cał na po­żar­cie swo­im kro­ko­dy­lom ho­do­wa­nym w spe­cjal­nych ba­se­nach w re­zy­den­cji w Kan­go­lo. Krwio­żer­cze gady za­wsze były głod­ne…

Ak­tor z azja­tyc­kie­go te­atru śmier­ci

Dar­shan Singh już w dzie­ciń­stwie uwiel­biał słu­chać opo­wie­ści o ludz­kim okru­cień­stwie. To od dziad­ka usły­szał, jak w prze­szło­ści za­bi­ja­no ska­zań­ców. Naj­więk­sze wra­że­nie wy­war­ła na nim opo­wieść uko­cha­ne­go dziad­ka o me­to­dzie eg­ze­ku­cji po­le­ga­ją­cej na za­dep­ty­wa­niu ska­zań­ca przez sło­nia. Ta­kie ma­ka­brycz­ne eg­ze­ku­cje od­by­wa­ły się naj­czę­ściej w In­diach i Taj­lan­dii. Opi­sy za­dep­ty­wa­nia ska­zań­ca przez sło­nia moż­na od­na­leźć w hi­sto­rycz­nych źró­dłach. Oto je­den z nich, po­cho­dzą­cy z 1823 roku z dzie­ła pt. Aneg­do­ty Per­r­cy’ego:

Ska­zań­ca uło­żo­no na zie­mi. Nogi zwią­za­no mu trze­ma sznu­ra­mi i przy­mo­co­wa­no je do pier­ście­nia przy za­dniej koń­czy­nie zwie­rzę­cia sto­ją­ce­go o trzy jar­dy do przo­du. Przy każ­dym kro­ku słoń szar­pał zło­czyń­cę nie­mi­ło­sier­nie i po ośmiu czy dzie­się­ciu kro­kach mu­sia­ło na­stą­pić zwich­nię­cie wszyst­kich koń­czyn, a gdy zwie­rzę po­ko­na­ło pięć­set jar­dów, ręce i nogi prze­stęp­cy były już cał­kiem po­ła­ma­ne i bez­wład­ne. Ska­za­niec, choć uma­za­ny bło­tem, zdra­dzał wszel­kie ozna­ki ży­cia i wi­dać było, że cier­pi w naj­wyż­szym stop­niu. Mniej wię­cej po go­dzi­nie znaj­do­wał się poza obrze­żem mia­sta i wów­czas słoń dzię­ki od­po­wied­niej tre­su­rze co­fał się i sta­wiał nogę na gło­wie prze­stęp­cy.

Dar­shan Singh wy­cho­wał się na bry­tyj­skiej ka­tow­skiej my­śli. W śre­dnio­wiecz­nej i re­ne­san­so­wej An­glii roz­kwi­ta­ła for­ma tor­tur i eg­ze­ku­cji. Przy­kła­dy? Gwał­ci­cie­li wie­sza­no za ge­ni­ta­lia…

— Po­my­sło­wość bry­tyj­skich ka­tów — zdra­dził Dar­shan Singh — po­bu­dzał al­ko­hol. Oni przed eg­ze­ku­cja­mi ob­fi­cie ra­czy­li się ta­ki­mi na­po­ja­mi. Każ­dy kat chciał być lep­szy od dru­gie­go czy trze­cie­go…

Sin­ga­pur zo­stał ska­za­ny na sto­so­wa­nie kary śmier­ci. Gdy był bry­tyj­ską ko­lo­nią, obo­wią­zy­wa­ło pra­wo Kró­le­stwa Wiel­kiej Bry­ta­nii. Po uzy­ska­niu nie­pod­le­gło­ści kara po­zo­sta­ła. Wiel­ka Bry­ta­nia znio­sła karę śmier­ci w 1969 roku. Sin­ga­pur tego nie zro­bił i do dziś obo­wią­zu­ją tam bry­tyj­skie prze­pi­sy do­ty­czą­ce sto­so­wa­nia naj­wyż­sze­go wy­mia­ru kary. Za­go­rza­łym zwo­len­ni­kiem kary śmier­ci był Lee Kwan Yow, pierw­szy pre­mier Sin­ga­pu­ru. Po­dob­nie było z jego na­stęp­cą Goh Chok Ton­giem.

Do tego w Sin­ga­pu­rze, tym wy­jąt­ko­wym pań­stwie-mie­ście, obo­wią­zu­je bar­dzo re­stryk­cyj­ne pra­wo we­dług za­sa­dy „Czło­wiek jest — pa­ra­graf się znaj­dzie!”. Kara śmier­ci gro­zi za po­sia­da­nie mi­ni­mal­nej ilo­ści nar­ko­ty­ków. Dla­te­go na prze­strze­ni ostat­nie­go pół wie­ku Sin­ga­pur osią­gał je­den z naj­wyż­szych wskaź­ni­ków eg­ze­ku­cji na miesz­kań­ca na świe­cie. W la­tach 1994–1998 wy­no­sił on trzy­na­ście i osiem­dzie­siąt trzy set­ne eg­ze­ku­cji na mi­lion miesz­kań­ców! Prze­waż­nie byli to mor­der­cy, gwał­ci­cie­le, prze­myt­ni­cy i han­dla­rze nar­ko­ty­ków.

— Aż dzie­więć­dzie­siąt pięć pro­cent na­sze­go spo­łe­czeń­stwa jest za karą śmier­ci — nie­zmien­nie od­po­wia­dał Dar­shan Singh.

Za­bi­cie w imię pra­wa za­wsze słu­ży­ło cze­muś wię­cej niż tyl­ko wy­mie­rze­niu spra­wie­dli­wo­ści. W daw­nych cza­sach, i to wca­le nie tak od­le­głych, na pu­blicz­ne eg­ze­ku­cje przy­cho­dzi­ły całe ro­dzi­ny. Wo­kół szu­bie­ni­cy sprze­da­wa­no lody, ciast­ka i na­po­je.

— W ta­kich pu­blicz­nych eg­ze­ku­cjach — chwa­li się Dar­shan Singh — uczest­ni­czył mój dzia­dek. Lu­bi­łem te jego opo­wie­ści spod szu­bie­ni­cy.

Urzęd­nik od śmier­ci

On sam, już jako za­wo­do­wy kat, z kosz­mar­ną do­kład­no­ścią po­tra­fił opo­wia­dać o po­szcze­gól­nych eta­pach bez­li­to­sne­go za­bi­ja­nia. Mó­wił o tym w spo­sób emo­cjo­nal­ny, jak o sztu­ce uśmier­ca­nia. Mógł­by być au­to­rem pod­ręcz­ni­ka dla swo­ich na­stęp­ców, jak wy­ko­ny­wać wzor­co­we eg­ze­ku­cje. Był­by zna­ko­mi­tym od­twór­cą roli kata w ja­kiejś bo­ly­wo­odz­kiej pro­duk­cji fil­mo­wej. Swo­imi opo­wie­ścia­mi stwo­rzył­by te­atr jed­ne­go kata.

Czy w tych se­ryj­nych mor­der­stwach po­znał strasz­ną praw­dę o czło­wie­ku? O so­bie?

— Jak się czu­ję, ma­jąc krew na rę­kach? — zwie­rzał się w ro­dzin­nym gro­nie. — Tyl­ko to umiem. Z tego mam chleb.

A cze­go na­uczył się i do­wie­dział, pa­trząc w oczy ska­zań­com w ostat­nich chwi­lach ich ży­cia? Czy znał frag­ment wiel­kiej po­wie­ści Zbrod­nia i kara Fio­do­ra Do­sto­jew­skie­go:

Gdzieś wy­czy­ta­łem — przy­po­mniał so­bie Ra­skol­ni­kow — jak to pe­wien ska­za­ny na śmierć na go­dzi­nę przed eg­ze­ku­cją, mówi, czy też my­śli, że gdy­by przy­szło mu żyć gdzieś wy­so­ko, na szczy­cie ska­ły, na tak nie­wiel­kim skraw­ku, że le­d­wie moż­na by tam po­sta­wić sto­py — a do­oko­ła prze­past­ne ot­chła­nie, oce­an, wiecz­ny mrok, wiecz­na sa­mot­ność i wiecz­na za­wie­ru­cha — to lep­sze ta­kie ży­cie niż na­tych­mia­sto­wa śmierć! By­le­by tyl­ko żyć, żyć, żyć! Za wszel­ką cenę — tyl­ko żyć! Taka jest praw­da!

On pew­nie nie zna tego frag­men­tu wiel­kiej ro­syj­skiej li­te­ra­tu­ry. Wia­do­mo, że temu sym­pa­tycz­ne­mu star­sze­mu panu nie­ob­ce było oka­zy­wa­nie uczuć. Z dru­giej stro­ny swo­ją pra­cę trak­to­wał jako mi­sję i wie­rzył, że czy­ni to dla wyż­szej ko­niecz­no­ści.

— Wie­rzę, że kara, któ­rą wy­ko­nu­ję — ar­gu­men­to­wał — po­wa­dzi do peł­nej re­ha­bi­li­ta­cji ska­zań­ca. Dzię­ki temu w na­stęp­nym wcie­le­niu bę­dzie lep­szym czło­wie­kiem!

Był czło­wie­kiem bar­dzo wie­rzą­cym. Z is­la­mu prze­szedł na si­khizm i wie­rzył w re­in­kar­na­cję. Z ta­kim du­cho­wym prze­sła­niem w każ­dy pią­tek rano pro­wa­dził ska­zań­ców do celi śmier­ci. Prze­waż­nie byli to męż­czyź­ni. Pod szu­bie­ni­cą wspie­rał ich, kie­dy mię­kły im nogi. Za­wsze do­da­wał im od­wa­gi.

— To czło­wiek wiel­kiej ła­god­no­ści — za­pew­niał je­den z jego zna­jo­mych. — Szcze­gól­ną opie­ką ota­czał tych ska­zań­ców, któ­rych nikt nie od­wie­dzał.

Lu­bił żar­to­wać. Eg­ze­ku­cje prze­pro­wa­dzał ubra­ny zwy­czaj­nie, na spor­to­wo — w T-shir­cie, szor­tach i te­ni­sów­kach. Ubra­ny był ko­lo­ro­wo, ra­czej przy­po­mi­nał klau­na. Stąd się wziął jego przy­do­mek „we­so­ły kat”.

Cza­sa­mi, kie­dy wie­dział, że wcze­śniej ska­za­niec rzu­cił na nie­go klą­twę, wkła­dał na gło­wę kap­tur. Pre­fe­ro­wał ko­lor czer­wo­ny. Kap­tu­ry mu­sia­ły mieć małe dziur­ki na oczy, gdyż był prze­sąd­ną oso­bą. Kap­tur miał chro­nić przed „złym wzro­kiem” tra­co­ne­go, któ­ry mógł pró­bo­wać ścią­gnąć na nie­go nie­szczę­ście. Kat oba­wiał się też, żeby ska­za­niec za po­mo­cą cza­rów nie uda­rem­nił eg­ze­ku­cji. Po­tem za­kła­dał pę­tlę na szy­ję ska­zań­ca. Za­wsze sta­wał za jego ple­ca­mi, żeby ten nie wi­dział jego wzro­ku.

Ilu pła­ka­ło w ostat­nich chwi­lach?

— Mó­wi­łem im, żeby byli dziel­ni — wspo­mi­na — że za­raz bę­dzie po wszyst­kim. Po­wta­rza­łem, że trze­ba się z tym po­go­dzić. A póź­niej szyb­ko po­cią­ga­łem dźwi­gnię.

Nie było ta­jem­ni­cą, że z wie­lo­ma ska­zań­ca­mi zdą­żył się za­przy­jaź­nić. To były dla nie­go naj­trud­niej­sze eg­ze­ku­cje. Dla­te­go do­sko­na­le pa­mię­ta ich twa­rze, bła­gal­ny wzrok, imio­na, na­zwi­ska, gło­sy.

— Ni­g­dy nie mia­łem sen­nych kosz­ma­rów — opo­wia­dał. — Moje ofia­ry mi się nie śni­ły. Z jed­nym wy­jąt­kiem…

Była to pięk­na ko­bie­ta Mimi Wong, ska­za­na za za­bi­cie żony swo­je­go ko­chan­ka Ja­poń­czy­ka. Po­wie­sił ją w 1973 roku. Po­dob­no był nią za­uro­czo­ny.

Nie ma śmier­ci bez bólu

Dar­shan Singh uwa­żał się za rze­mieśl­ni­ka, któ­ry do­sko­na­le zna swój fach. Prze­ko­ny­wał, że na swo­im kon­cie nie ma ani jed­nej spar­ta­czo­nej eg­ze­ku­cji. Pod­kre­ślał, że trze­ba wie­dzieć, jak wie­szać. Ty­dzień przed wy­ko­na­niem wy­ro­ku wa­żył ska­zań­ca, żeby do­pa­so­wać dłu­gość spa­du. A w dniu eg­ze­ku­cji wa­żył po­wtór­nie, dla po­twier­dze­nia. Z ap­te­kar­ską do­kład­no­ścią przy­go­to­wy­wał dłu­gość sznu­ra.

— Zbyt krót­ki sznur nie prze­ry­wa sto­su pa­cie­rzo­we­go — tłu­ma­czył — co po­wo­du­je, że ska­za­ny umie­ra zbyt dłu­go. Pod­czas gdy przy zbyt dłu­gim sznu­rze ska­za­ne­mu może urwać gło­wę, zwłasz­cza gdy jest cięż­ki.

Kil­ka razy w chwi­lach szcze­ro­ści zdra­dził, że nie ma śmier­ci bez bólu. Nie po­ma­ga­ją na­wet spraw­ne ręce kata. Nie ma też hu­ma­ni­tar­nej me­to­dy za­bi­ja­nia, któ­ra czy­ni śmierć ska­za­ne­go spo­koj­ną i bez­bo­le­sną.

Kil­ka razy się zda­rzy­ło, że Dar­shan Singh przy­niósł stry­czek do domu. Trzy­mał go w szu­fla­dzie i ni­ko­mu nie wol­no było go do­ty­kać. Cza­sa­mi w gro­nie przy­ja­ciół wyj­mo­wał go i z dumą po­ka­zy­wał swo­je na­rzę­dzie pra­cy. Kie­dyś po wy­pi­ciu kil­ku kie­lisz­ków whi­sky za­czął de­mon­stro­wać, jak wią­że się sznur na stry­czek. A na­stęp­nie za­wie­sił go na szyi żony i po­ka­zy­wał, jak na­le­ży po­praw­nie go za­ło­żyć. Mał­żon­ka była zszo­ko­wa­na, a po wyj­ściu go­ści po­pro­si­ła męża, żeby wię­cej tego nie ro­bił. In­nym ra­zem je­den z go­ści chciał ku­pić stry­czek. Kosz­to­wał trzy­sta do­la­rów, a gość chciał za nie­go za­pła­cić kil­ka razy wię­cej. Po­dob­no chciał go wy­sta­wić na li­cy­ta­cję na cel do­bro­czyn­ny.

— Za­wsze ich go­ni­łam — wspo­mi­na­ła żona kata. — Wie­lu było ama­to­rów za­ku­pie­nia strycz­ka.

Kat otrzy­my­wał też pro­po­zy­cje sprze­da­ży sznu­ra, na któ­rym po­wie­szo­no ska­zań­ca. Za wi­siel­cze po­wro­zy pro­po­no­wa­no mu kil­ka ty­się­cy do­la­rów. Od wie­ków na ca­łym świe­cie krą­żą le­gen­dy, że ka­wa­łek wi­siel­cze­go sznu­ra przy­no­si szczę­ście i gwa­ran­tu­je dłu­gie ży­cie.

— Mąż za­wsze od­po­wia­dał — wy­ja­śnia­ła mał­żon­ka — że każ­dy sznur na­le­żał do wi­siel­ca i zo­stał spa­lo­ny.

Po każ­dej eg­ze­ku­cji szedł do klu­bu Pa­dang na lunch i na par­tyj­kę kry­kie­ta.

— Może w ten spo­sób so­bie ra­dził — tłu­ma­czy­ła mał­żon­ka — z tym, co czuł. Chciał wy­czy­ścić my­śli.

W domu naj­chęt­niej re­lak­so­wał się, oglą­da­jąc me­cze pił­kar­skie an­giel­skiej Pre­mier Le­ague. Był od­da­nym ki­bi­cem Man­che­ste­ru Uni­ted. Wie­czo­ra­mi upra­wiał jogę. Tłu­ma­czył, że po­trze­bu­je du­cho­wej siły do wy­ko­ny­wa­nia swo­jej cięż­kiej pra­cy.

— Wy­mie­rze­nie su­ro­wej kary — prze­ko­ny­wał Dar­shan Singh — po­win­no speł­niać sym­bo­licz­ną funk­cję. Su­ro­wość jej po­win­na być współ­mier­na z roz­mia­rem wy­rzą­dzo­nej krzyw­dy.

Wia­do­mo, że kil­ka eg­ze­ku­cji ob­cią­ża­ło jego su­mie­nie. Je­den z naj­bar­dziej kon­tro­wer­syj­nych wy­ro­ków wy­ko­nał w 1991 roku. Ska­za­ną była Flor Con­tem­pla­cion, mło­da go­spo­dy­ni do­mo­wa z Fi­li­pin. Wy­rok do­sta­ła za za­bi­cie ko­le­żan­ki po fa­chu, De­lii Magi, oraz jej czte­ro­let­nie­go syn­ka. Wie­lu praw­ni­ków uwa­ża­ło, że do­wo­dy w spra­wie były wąt­pli­we.

Po­dob­ne wąt­pli­wo­ści po­ja­wia­ły się przy każ­dym wy­da­nym wy­ro­ku śmier­ci za po­sia­da­nie nar­ko­ty­ków. Wśród ofiar było wie­lu cu­dzo­ziem­ców. Jed­nym z nich był Nguy­en Van Tu­ong, Wiet­nam­czyk z au­stra­lij­skim pasz­por­tem z Mel­bo­ur­ne. Ska­za­ny na karę śmier­ci za han­del nar­ko­ty­ka­mi nie unik­nął jej, mimo że jego przy­pa­dek tra­fił do świa­to­wych me­diów. Zo­stał po­wie­szo­ny 2 grud­nia 2005 roku.

— Nie do mnie na­le­ży oce­na wy­ro­ków — po­wta­rzał przez lata Dar­shan Singh. — One nie ob­cią­ża­ją mo­je­go su­mie­nia.

Na­sy­ce­nie zbrod­nią

Sin­ga­pur­ski kat nie za­prze­czał, że wśród ska­zań­ców, któ­rym za­kła­dał pę­tle, było wie­lu ob­co­kra­jow­ców — przy­naj­mniej kil­ku­na­stu z Eu­ro­py, dużo wię­cej z Azji i Afry­ki. Ku­li­sy sin­ga­pur­skiej tu­ry­sty­ki cze­ka­ją na wy­ja­śnie­nia. Le­gen­dy krą­żą o przy­pad­kach, gdy pod­kła­da­no tu­ry­stom do ba­ga­ży nar­ko­ty­ki z ze­msty. Bo tu­ry­sta wy­wo­łał kłót­nię w ho­te­lu, bo za­warł zna­jo­mość z miej­sco­wą ko­bie­tą, bo nie­po­chleb­nie wy­ra­żał się o ich re­li­gii. Ofia­ry ze­msty tra­fia­ły na wie­le lat do wię­zien­nych cel lub przed ob­li­cze kata. Ilu z nich zgi­nę­ło z rąk Dar­sha­na Sin­gha? Ilu nie­win­nych po­zba­wił ży­cia? Jed­ne­go? Dzie­się­ciu? Od­po­wie­dzią po­zo­sta­je mil­cze­nie. Mil­czy Dar­shan Singh… Mil­czy sin­ga­pur­skie Mi­ni­ster­stwo Spra­wie­dli­wo­ści… Mil­czą sin­ga­pur­skie me­dia…

Czy ni­g­dy nie miał skru­pu­łów? Czy świat stał się lep­szym miej­scem po ty­siącu wy­ko­na­nych przez nie­go wy­ro­ków?

— Ni­g­dy nie mó­wił, że ża­łu­je tego, co ro­bił — tłu­ma­czy Dże­le­ha Ha­dżi Said. — Do­pó­ki był świa­do­my, po­wta­rzał, że taka była jego pra­ca. Kon­se­kwent­nie od czter­dzie­stu lat.

Dziś ma osiem­dzie­siąt osiem lat. Rocz­nik 1932. Ka­tem był przez czter­dzie­ści lat. Jego ży­cie na­zna­czy­ła kara śmier­ci. Toż­sa­mość jego ujaw­nio­no w 2004 roku, gdy udzie­lił wy­wia­du dzien­ni­ko­wi „The Au­stra­lian” w związ­ku z wy­da­niem wy­ro­ku śmier­ci na oby­wa­te­la Au­stra­lii za han­del nar­ko­ty­ka­mi.

— To była na­iw­ność z mo­jej stro­ny — przy­znał Dar­shan Singh rok po pu­bli­ka­cji. — Mo­głem po­zo­stać ano­ni­mo­wy dla opi­nii pu­blicz­nej.

Ostat­ni wy­rok wy­ko­nał w 2005 roku. Ofi­cjal­nie od­szedł ze służ­by wię­zien­nej rok wcze­śniej, a po­wo­dem była pu­bli­ka­cja wy­wia­du. Po jego odej­ściu nie zna­lazł się nikt chęt­ny do za­bi­ja­nia.

— Pró­bo­wa­łem wy­szko­lić dwóch kan­dy­da­tów — opo­wia­dał — Ma­le­zyj­czy­ka i Chiń­czy­ka, któ­rzy pra­co­wa­li w wię­zie­niu. Obaj ucie­kli, kie­dy trze­ba było po­cią­gnąć dźwi­gnię.

Nie wia­do­mo, kto od 2005 roku wy­ko­nu­je kary śmier­ci w Sin­ga­pu­rze. Po­dob­no w 2006 roku były czte­ry eg­ze­ku­cje. Dane z lat na­stęp­nych są taj­ne.

Dar­shan Singh prze­szedł na za­słu­żo­ną eme­ry­tu­rę. Od tego cza­su nie lubi opusz­czać swo­je­go czyn­szo­we­go miesz­ka­nia w wie­żow­cu na dzie­sią­tym pię­trze w dziel­ni­cy Wo­odlands. Ostat­nie lata spę­dził przy­ku­ty do łóż­ka. Nad łóż­kiem wisi jego por­tret. Na nim wid­nie­je twarz pięć­dzie­się­cio­lat­ka o krót­ko ostrzy­żo­nych srebr­nych wło­sach, w oku­la­rach. Z tego zdję­cia bije chłód i kró­lew­ska god­ność.

— Czę­sto dzia­dek mnie pyta, kto jest na tym ob­raz­ku — opo­wia­da wnucz­ka Po­oja. — I śmie­je się swo­im bez­zęb­nym uśmie­chem.

Na­dal chęt­nie przyj­mu­je go­ści, co­raz czę­ściej jed­nak nie jest świa­do­my, kim oni są. Na jego twa­rzy rzad­ko uka­zu­je się błysk zro­zu­mie­nia. Gdy po­ja­wia się świa­do­mość, opo­wia­da cha­otycz­nie o so­bie. Naj­czę­ściej o swo­ich pa­sjach, o fut­bo­lu i o piąt­kach, kie­dy gry­wał w kry­kie­ta.

— Ja­koś nie może za­po­mnieć tego, co ro­bił w piąt­ki — pod­kre­śla mał­żon­ka.

Więk­szość cza­su spę­dza z pi­lo­tem w ręku. Świad­czy o tym po­kaź­ny brzuch. Sie­dzą­cy tryb ży­cia spra­wił, że za­czął cho­ro­wać na cu­krzy­cę, nad­ci­śnie­nie i cho­ro­by ser­ca.

W 2010 roku za­czę­ła mu do­ku­czać de­men­cja. Co­raz trud­niej jest mu za­cho­wać trzeź­wość umy­słu. Czę­sto się wzru­sza. Czę­sto też nie po­zna­je żony i cią­gle pyta ją o imię. Kil­ka­na­ście razy w cią­gu go­dzi­ny. Mał­żon­ka, kil­ka lat młod­sza, jest jego opie­kun­ką. Trak­tu­je go jak jed­no ze swo­ich troj­ga wnu­cząt. Wspól­nie z mę­żem wy­cho­wa­li pię­cio­ro dzie­ci, w tym tro­je ad­op­to­wa­nych.

— Cza­sa­mi mąż za­cho­wu­je się jak dziec­ko — zwie­rza się Dże­le­ha Ha­dżi Said. — Nie chce jeść, brać le­ków ani się wy­ką­pać. Pije tyl­ko coca-colę.

Dar­shan Singh bar­dzo lubi so­bie nu­cić swo­ją ulu­bio­ną me­lo­dię. Tę samą, któ­rą nu­cił, wra­ca­jąc do domu po wy­ko­na­niu każ­de­go wy­ro­ku. Nie jest to ża­den re­li­gij­ny hymn, ale re­fren zna­ny z an­giel­skich pił­kar­skich sta­dio­nów: „Na, na, na, na, hey, hey, say go­od­bye”. Obie­cy­wał so­bie, że po ostat­niej eg­ze­ku­cji za­nu­cił ją po raz ostat­ni. Nie do­trzy­mał jed­nak da­ne­go so­bie sło­wa. Nie może się roz­stać ze swo­ją pie­śnią kata…

Przedmowa do wydania drugiego

Ni­g­dy nie przy­szło mi na myśl, że pew­ne­go dnia po­le­cę do Sin­ga­pu­ru, na­pi­szę książ­kę o jego bu­dzą­cym trwo­gę głów­nym ka­cie i wy­mia­rze spra­wie­dli­wo­ści; że po­tem tra­fię do wię­zie­nia z wy­ro­kiem za ob­ra­zę są­dow­nic­twa, z za­rzu­tem o „prze­stęp­cze znie­sła­wie­nie” oraz o wy­kro­cze­nia ob­ję­te Usta­wą o ochro­nie ta­jem­nic urzę­do­wych. Aresz­to­wa­no mnie o wpół do siód­mej rano w nie­dzie­lę 18 lip­ca 2010 roku. Czte­rech funk­cjo­na­riu­szy Wy­dzia­łu Do­cho­dzeń Kar­nych, ubra­nych po cy­wil­ne­mu, wpa­dło o świ­cie do ho­te­lu, w któ­rym miesz­ka­łem. Na­stą­pi­ło to po tym, jak wie­czo­rem po­przed­nie­go dnia ogło­szo­na zo­sta­ła pu­bli­ka­cja ni­niej­szej książ­ki. Zo­sta­łem wpa­ko­wa­ny na dwa dni do aresz­tu po­li­cyj­ne­go, w któ­rym spać moż­na było tyl­ko na be­to­no­wej po­sadz­ce. Póź­niej przez pięć dni z rzę­du pod­da­wa­no mnie prze­słu­cha­niom w osła­wio­nej „zim­nej sali”, trwa­ją­cym do dzie­się­ciu go­dzin. Wła­dze zgo­dzi­ły się na wpła­tę kau­cji, ale nie mo­głem opu­ścić Sin­ga­pu­ru, po­nie­waż za­bra­no mi pasz­port. W li­sto­pa­dzie 2010 roku ska­za­ny zo­sta­łem na sześć ty­go­dni wię­zie­nia oraz za­pła­ce­nie grzyw­ny w wy­so­ko­ści dwu­dzie­stu ty­się­cy do­la­rów sin­ga­pur­skich i kosz­tów są­do­wych, któ­re wy­nio­sły pięć­dzie­siąt pięć ty­się­cy do­la­rów.

W dru­gim wy­da­niu książ­ki opi­su­ję ku­li­sy tam­tych wy­da­rzeń oraz spo­sób, w jaki usi­ło­wa­no dła­wić moją wol­ność wy­ra­ża­nia po­glą­dów. Wła­dze Sin­ga­pu­ru po­trak­to­wa­ły mnie po bar­ba­rzyń­sku, co spo­tka­ło się z po­wszech­nym po­tę­pie­niem na ca­łym świe­cie i o dzi­wo spra­wi­ło, że ja, nie­zna­ny do­tąd po­dróż­nik, sta­łem się sław­ny, a książ­ka Był so­bie we­so­ły kat zo­sta­ła be­st­sel­le­rem! Hi­sto­ria za­czy­na się w mar­cu 2002 roku, kie­dy to Sin­ga­pur­ska Rada Tu­ry­sty­ki za­pro­si­ła mnie, abym na­pi­sał parę ar­ty­ku­łów ma­ją­cych za­chę­cić Ame­ry­ka­nów do od­wie­dza­nia tego pań­stwa-mia­sta. Sin­ga­pur­ski pta­si park, ogród or­chi­dei, le­gen­da Mer­lio­na, hi­sto­rycz­ne ho­te­le Raf­fles i Ful­ler­ton — wszyst­ko to nie były te­ma­ty, któ­re zwy­kle po­dej­mo­wa­łem. Wy­ciecz­ka trwa­ła za­le­d­wie ty­dzień, lecz w moim do­cie­kli­wym umy­śle, znacz­nie prze­kra­cza­ją­cym wy­obra­że­nie mo­je­go „opie­ku­na”, wnet po­ja­wi­ło się prze­czu­cie, że tak krót­ki ob­jazd nie po­zwo­li mi od­kryć praw­dzi­wej na­tu­ry tego bez­barw­ne­go, au­to­ry­tar­ne­go kra­ju. Ude­rzy­ło mnie, że wła­dze Sin­ga­pu­ru kon­tro­lu­ją pod­da­nych w spo­sób gra­ni­czą­cy z per­fek­cją, któ­rą opi­sy­wał w swo­ich książ­kach Geo­r­ge Or­well. Wszyst­ko było jak na mój gust zbyt ste­ryl­ne, zbyt efek­tyw­ne i po pro­stu za do­sko­na­łe. Tro­chę ko­ja­rzy­ło mi się to z hol­ly­wo­odz­kim fil­mem Żony ze Step­ford, któ­re­go ak­cja to­czy się w mia­stecz­ku w sta­nie Nowy Jork, gdzie wszy­scy i wszyst­ko pod­le­ga ta­jem­ni­czej kon­tro­li. Albo z wy­kwint­nym po­sił­kiem przy­rzą­dzo­nym przez ku­cha­rza, któ­ry za­po­mniał o pod­sta­wo­wym skład­ni­ku.

Prze­rzu­ca­łem kart­ki naj­więk­sze­go sin­ga­pur­skie­go dzien­ni­ka „The Stra­its Ti­mes”, któ­ry — o czym ry­chło się do­wie­dzia­łem — na­zy­wa­ny był drwią­co „Stra­its Jac­ket” („Ka­ftan Bez­pie­czeń­stwa”) ze wzglę­du na to, że sku­tecz­nie dła­wił każ­dą opi­nię, któ­ra nie uzy­ska­ła apro­ba­ty rzą­dzą­cej Par­tii Ak­cji Lu­do­wej. Na­gle za­czą­łem po­dą­żać tro­pem zło­wro­gie­go cią­gu mor­derstw, han­dlu nar­ko­ty­ka­mi i ko­rup­cji po­li­cyj­nej, któ­ry brał po­czą­tek w pań­stwie-mie­ście i któ­ry ni­czym wąż wił się przez Ho­lan­dię, Wiel­ką Bry­ta­nię, Au­stra­lię, Niem­cy, Tu­ne­zję oraz Pa­ki­stan. Tak­że i ja wpa­dłem w sieć po­wią­za­nych z nim dra­ma­tycz­nych wy­da­rzeń. Za­czę­ło się od tak zwa­nych mor­derstw w Or­chard To­wers. Po­dej­rza­nych było dwo­je: bry­tyj­ski mi­lio­ner, do­rad­ca fi­nan­so­wy, oraz jego chiń­ska dziew­czy­na; obo­je ucie­kli naj­pierw do An­glii, a po­tem do Au­stra­lii. Mniej wię­cej w tym sa­mym cza­sie pe­wien oby­wa­tel au­stra­lij­ski na­zwi­skiem Nguy­en Van Tu­ong miał sta­nąć przed są­dem za han­del he­ro­iną i wy­da­wa­ło się nie­unik­nio­ne, że cze­ka go kara śmier­ci. Jego eg­ze­ku­cja wy­wo­ła­ła kam­pa­nię prze­ciw­ko ka­rze głów­nej w Au­stra­lii i wie­lu in­nych kra­jach świa­ta. Za­gro­zi­ła Sin­ga­pu­ro­wi po­waż­nym kry­zy­sem w sto­sun­kach za­gra­nicz­nych.

Wie­le mie­się­cy póź­niej po­sta­no­wi­łem opu­ścić moje ro­dzin­ne Las Ve­gas, żeby być na bie­żą­co z obie­ma tymi spra­wa­mi. Cho­dzi­ło mi rów­nież po gło­wie, by prze­pro­wa­dzić pierw­szy od cza­sów ko­lo­nial­nych wy­wiad z głów­nym ka­tem Sin­ga­pu­ru. Sta­no­wi­ło to nie lada wy­zwa­nie, ale po mie­sią­cach wy­trwa­łych po­szu­ki­wań zdo­ła­łem od­na­leźć Dar­sha­na Sin­gha, czło­wie­ka, któ­ry po­noć po­wie­sił oko­ło ty­sią­ca męż­czyzn i ko­biet, głów­nie za za­bój­stwa i han­del nar­ko­ty­ka­mi. Co jesz­cze bar­dziej za­ska­ku­ją­ce, skło­ni­łem go do mó­wie­nia. Do­pro­wa­dzi­ło mnie to do dro­bia­zgo­wej kwe­ren­dy akt i pro­to­ko­łów są­do­wych, się­ga­ją­cej wstecz aż do 1963 roku. Jed­no­cze­śnie prze­pro­wa­dza­łem wy­wia­dy ze zwo­len­ni­ka­mi znie­sie­nia kary śmier­ci oraz praw­ni­ka­mi bio­rą­cy­mi udział w sen­sa­cyj­nych pro­ce­sach, o któ­rych me­dia do­no­si­ły mało albo wca­le. Po­zwo­li­ło mi to stwo­rzyć uni­ka­to­wy szkic ma­ka­brycz­nej ka­rie­ry czło­wie­ka, któ­ry jest przy­pusz­czal­nie naj­bar­dziej wy­daj­nym ka­tem wszech cza­sów, wie­rzą­cym, że Sin­ga­pur jest jed­nym z naj­bez­piecz­niej­szych kra­jów świa­ta i że w du­żej mie­rze wła­śnie on — kat — się do tego przy­czy­nił. Przy oka­zji od­kry­łem pe­wien zło­wiesz­czy ele­ment: otóż wy­miar spra­wie­dli­wo­ści Sin­ga­pu­ru dzia­ła czę­sto­kroć po­ta­jem­nie, o tym zaś, kto bę­dzie żył, a kto za­wi­śnie na szu­bie­ni­cy, za­de­cy­do­wać może po­li­ty­ka, biz­nes i han­del mię­dzy­na­ro­do­wy.

Lu­dzie czę­sto za­da­ją mi py­ta­nie — a i ja się nad nim za­sta­na­wiam — w jaki spo­sób i dla­cze­go się w to wszyst­ko za­an­ga­żo­wa­łem. Chwi­la­mi mia­łem wra­że­nie, że na­pę­dza mnie ta­jem­ni­cza, nie­wi­dzial­na siła. Jed­nak z dru­giej stro­ny, choć wie­lu może to uznać za ab­surd, nie wy­klu­czam, że przy­czy­ną mo­gła być klą­twa. Wy­po­wie­dzia­ła ją jed­na z ofiar bu­dzą­cej trwo­gę sin­ga­pur­skiej szu­bie­ni­cy, mło­dy Ma­le­zyj­czyk Vi­gnes Mo­ur­thi, tuż przed tym, jak po­wie­sił go Dar­shan Singh. Vi­gnes rzu­cił ją, kie­dy bru­tal­nie wy­pro­wa­dza­no go z sali są­do­wej. Jego obroń­ca, M. Ravi, pod­jął ostat­nią pró­bę oca­le­nia go, a prze­wod­ni­czą­cy skła­du sę­dziow­skie­go, Yong Pung How, skwi­to­wał ją zim­no sło­wa­mi: „Le­piej niech pan się z nim po­że­gna. Tyl­ko tyle może pan zdzia­łać”. Ravi po­wie­dział mi: „Ostat­ni raz wi­dzia­łem twarz Vi­gne­sa, kie­dy wy­pro­wa­dza­li go z sali są­do­wej. W drzwiach od­wró­cił się do mnie i rzekł: »Rzu­ci­łem klą­twę na Sin­ga­pur. Ni­g­dy nie za­po­mną, co mi zro­bi­li«”. Rzad­ko mie­wam drę­czą­ce kosz­ma­ry, ale w okre­sie, kie­dy zbie­ra­łem klu­czo­we ma­te­ria­ły, za­czę­ły mnie na­wie­dzać wi­zje ta­jem­ni­czych twa­rzy, peł­nych bólu i nie­roz­po­zna­wal­nych. Na­pie­ra­ły na mnie, wi­ro­wa­ły, osa­cza­ły mnie ze wszyst­kich stron, jak­by chcia­ły mnie za­du­sić, a po­tem od­pły­wa­ły. Było to coś nie­po­ko­ją­ce­go, cze­go ni­g­dy wcze­śniej nie za­zna­łem. Pew­nej nocy roz­pacz­li­wie usi­ło­wa­łem wy­bu­dzić się z ta­kie­go snu. Mia­łem wra­że­nie, że wsy­sa mnie wir. Na­gle otwo­rzy­łem sze­ro­ko oczy i trzę­sąc się ze stra­chu, pró­bo­wa­łem od­gad­nąć, co to wszyst­ko zna­czy. Uspo­ko­iłem się, za­mkną­łem oczy i usną­łem, ale wte­dy udrę­czo­ne twa­rze znów mnie ob­le­gły i prze­ra­zi­ły. Czy to był „zna­czą­cy sen”, po­dob­ny do tych, któ­re mie­wa­łem cza­sa­mi w dzie­ciń­stwie i któ­re się spraw­dza­ły? Je­śli tak, to jaki był jego sens?

Od­po­wiedź na moje py­ta­nia przy­szła na­gle. Być może na­wie­dza­ją­ce mnie twa­rze na­le­ża­ły do licz­nych nar­ko­ty­ko­wych „mró­wek” oraz in­nych nie­szczę­śni­ków — zdję­cia nie­któ­rych za­miesz­czo­ne są w tej książ­ce — ska­za­nych na karę śmier­ci. Za­wsze mia­łem ich w pa­mię­ci pod­czas gro­ma­dze­nia ma­te­ria­łów i mo­je­go pro­ce­su. Byli to: Flor Con­tem­pla­cion — słu­żą­ca-nie­wol­ni­ca, Ama­ra To­chi — ni­ge­ryj­ski chło­pak ma­rzą­cy o tym, by zo­stać gwiaz­dą pił­ki noż­nej, Shan­mu­gam Mu­ru­ge­su, An­gel Mou Pui-Peng, Cheuk Mei Mei, Tsang Kai Mong Elke, Lam Hoi-ka z Hong­kon­gu oraz wie­lu in­nych, zwa­bio­nych na dro­gę śmier­ci przez ob­rot­nych do­ro­słych cwa­nia­ków, któ­rzy wraz z sze­fa­mi kar­te­li nar­ko­ty­ko­wych za­wsze uni­ka­li kary. Czy były to te same twa­rze, któ­re prze­wi­ja­ły się w mo­ich nie­po­ko­ją­cych kosz­ma­rach? Czy były to wi­zje ze świa­ta du­chów, po­na­gla­ją­ce mnie, bym kon­ty­nu­ował wal­kę o spra­wie­dli­wość dla nich? A może kry­ło się za tym coś, co swo­im ogro­mem prze­kra­cza­ło wy­obraź­nię? Tego ni­g­dy się nie do­wie­my.

Książ­ka ta nie po­wsta­ła­by bez nie­oce­nio­nej po­mo­cy wie­lu osób. Może naj­waż­niej­szy­mi z nich są sin­ga­pur­scy ak­ty­wi­ści praw czło­wie­ka i prze­ciw­ni­cy kary śmier­ci. Nie jest ich wie­lu, lecz ich gro­no sta­le ro­śnie. Ci od­waż­ni męż­czyź­ni i ko­bie­ty czę­sto­kroć udzie­la­li mi klu­czo­wych in­for­ma­cji po­zwa­la­ją­cych od­kryć za­ta­jo­ne skan­da­le wy­mia­ru spra­wie­dli­wo­ści zwią­za­ne z eg­ze­ku­cja­mi wie­lu osób. Po­mo­gli wy­cią­gać na wierzch to, cze­go ujaw­nie­nia bały się wła­dze, i w ten spo­sób bu­rzy­li sta­ran­nie pie­lę­gno­wa­ny, a za­ra­zem fał­szy­wy wi­ze­ru­nek Sin­ga­pu­ru jako kra­ju nie­ska­zi­tel­nie czy­ste­go. Przy­rze­kłem, że usza­nu­ję ich ano­ni­mo­wość, nie mogę więc wy­mie­nić ich wszyst­kich z na­zwi­ska. Wy­ja­wie­nie źró­deł na­ra­zi­ło­by ich w przy­szło­ści na od­wet sin­ga­pur­skich władz, któ­re nie to­le­ru­ją żad­ne­go sprze­ci­wu ani kry­ty­ki. Mo­gli­by stra­cić pra­cę lub na­wet tra­fić do wię­zie­nia, co przy­tra­fi­ło się już wie­lu i na­dal przy­tra­fia. Nie­któ­rzy mają małe dzie­ci, a ja nie chciał­bym, by stra­ci­li swo­je źró­dła utrzy­ma­nia, wol­ność czy ma­rze­nia. Los taki stał się bo­wiem udzia­łem licz­nych dy­sy­den­tów, kry­ty­ków i prze­ciw­ni­ków władz tego kra­ju. Ci, któ­rzy z oba­wy przed od­we­tem do­ma­ga­li się, abym ni­g­dy nie ujaw­nił ich na­zwisk, mogą spać spo­koj­nie. Pe­wien wy­bit­ny ad­wo­kat, chwi­lę przed wyj­ściem z waż­ne­go se­kret­ne­go spo­tka­nia, uści­snął mi dłoń, spoj­rzał mi w oczy i po­wie­dział: „Nie znam pana. Pan nie zna mnie. Ni­g­dy wię­cej nie wol­no panu się ze mną kon­tak­to­wać!”. Po czym od­szedł. Od tej pory już się nie spo­tka­li­śmy i nie roz­ma­wia­li­śmy. Są inni, któ­rych na­zwisk nie mogę po­dać, choć bar­dzo bym chciał, w tym byli funk­cjo­na­riu­sze Cen­tral­ne­go Biu­ra An­ty­nar­ko­ty­ko­we­go (Cen­tral Nar­co­tics Bu­re­au). Tak­że i oni, zgod­nie z moim przy­rze­cze­niem, mu­szą po­zo­stać w tej książ­ce ano­ni­mo­wi. Miej­my jed­nak na­dzie­ję, że kie­dyś, w nie­zbyt da­le­kiej przy­szło­ści, bę­dzie moż­na ich ujaw­nić i uho­no­ro­wać. Nie­któ­rych mogę wy­mie­nić po na­zwi­sku. W pierw­szym rzę­dzie chciał­bym po­dzię­ko­wać jed­ne­mu z nie­wie­lu na­praw­dę dziel­nych mło­dych lu­dzi: ad­wo­ka­to­wi M. Ra­vie­mu, nie­ustra­szo­ne­mu bo­jow­ni­ko­wi o pra­wa czło­wie­ka i abo­li­cjo­ni­ście, któ­ry sto­czył dłu­go­trwa­łe ba­ta­lie o oca­le­nie ży­cia trzech mło­dych męż­czyzn z Sin­ga­pu­ru, Ma­le­zji i Ni­ge­rii. Uli­ca bie­gną­ca wzdłuż Sądu Naj­wyż­sze­go po­win­na kie­dyś zo­stać prze­mia­no­wa­na na ale­ję M. Ra­vie­go. Chciał­bym wy­ra­zić wdzięcz­ność naj­wy­bit­niej­szej po­sta­ci ru­chu praw czło­wie­ka w Sin­ga­pu­rze, mimo że spo­tka­łem ją tyl­ko raz, krót­ko przed śmier­cią. Był nią zna­ko­mi­ty praw­nik Jo­shua Ben­ja­min Jey­aret­nam, któ­re­go przy­ja­cie­le i zwo­len­ni­cy na­zy­wa­li czu­le JBJ. Lek­tu­ra re­la­cji o jego wal­ce o spra­wie­dli­wość i uczci­wość, któ­rą to­czył przez całe ży­cie, za­in­spi­ro­wa­ła mnie do kon­ty­nu­owa­nia mo­ich po­szu­ki­wań. Dziel­ną po­sta­wą i ani­mu­szem, a tak­że przej­rzy­sty­mi opi­nia­mi praw­ny­mi i po­li­tycz­ny­mi za­słu­żył na to, by za­li­czyć go do praw­dzi­wych bo­ha­te­rów Sin­ga­pu­ru i nadać jego imię któ­rejś z głów­nych ar­te­rii mia­sta. Na Ale­xa Au na­tkną­łem się w In­ter­ne­cie dzię­ki jego blo­go­wi o na­zwie „Yaw­ning Bre­ad”, póź­niej zaś spo­tka­łem się z nim oso­bi­ście i prze­pro­wa­dzi­łem sze­reg waż­kich wy­wia­dów. Jemu rów­nież pra­gnę wy­ra­zić moją wdzięcz­ność. To ko­lej­ny we­te­ran wal­ki o pra­wa czło­wie­ka i god­ność, a jego ko­men­ta­rze za­wsze były dla mnie wstrzą­sa­ją­cy­mi re­we­la­cja­mi. Mło­dy ak­ty­wi­sta Se­elan Pa­lay, któ­re­mu tak­że zda­rzy­ło się sie­dzieć w wię­zie­niu, wy­do­był mnie o pół­no­cy z po­li­cyj­ne­go aresz­tu; póź­niej ob­ja­śnił mi, w jaki spo­sób wła­dze za­stra­sza­ją oby­wa­te­li, zmu­sza­jąc ich tym sa­mym do mil­cze­nia. Fil­mo­wiec Mar­tyn See, inny nie­ulę­kły ak­ty­wi­sta, tak­że za­słu­gu­je na wzmian­kę. Wie­lo­krot­nie usi­ło­wał przed­sta­wiać hi­sto­rię z punk­tu wi­dze­nia opo­zy­cji i jak­że czę­sto spa­da­ła nań za to że­la­zna pięść Lee Kuan Yewa. John Tan, były wy­kła­dow­ca psy­cho­lo­gii na Uni­wer­sy­te­cie Joh­na Co­oke’a, zo­stał zwol­nio­ny przez au­stra­lij­skie­go dzie­ka­na za to, że poza go­dzi­na­mi pra­cy wziął udział w po­ko­jo­wej de­mon­stra­cji. Dzie­kan speł­nił ta­jem­ni­cze po­le­ce­nie fi­gu­ran­ta dzia­ła­ją­ce­go na po­le­ce­nie władz, jesz­cze za­nim Tana ska­za­no. To zło­wro­gie wy­da­rze­nie oba­la mit, ja­ko­by w Sin­ga­pu­rze ist­nia­ła na wyż­szych uczel­niach swo­bo­da wy­po­wie­dzi, na­wet wśród aka­de­mi­ków za­gra­nicz­ne­go po­cho­dze­nia.

Człon­ko­wie dwóch ko­cha­ją­cych ro­dzin osób ska­za­nych i po­wie­szo­nych po pro­ce­sach, w któ­rych do­wo­dy bu­dzi­ły wąt­pli­wo­ści — w jed­nej z tych spraw brał udział sko­rum­po­wa­ny funk­cjo­na­riusz po­li­cji — zgo­dzi­li się ze mną współ­pra­co­wać i do­star­czy­li mi po­ra­ża­ją­cych in­for­ma­cji. Vasu Mo­ur­thi, jego żona i trzy cór­ki za­pro­si­li mnie do swo­je­go domu w Ipoh w Ma­le­zji, by po­mó­wić o Vi­gne­sie Mo­ur­thim, swo­im uko­cha­nym synu i bra­cie. Ży­cie tych po­rząd­nych, pra­co­wi­tych lu­dzi le­gło w gru­zach po tym, co go spo­tka­ło; ni­g­dy nie prze­sta­ną opła­ki­wać jego stra­ty. Oby­wa­te­le Sin­ga­pu­ru zwie­si­li­by gło­wy ze wsty­du, gdy­by mie­li peł­ną wie­dzę o tym, w jak bru­tal­ny spo­sób, w ich imie­niu, prze­rwa­no ży­cie tego czło­wie­ka. To samo moż­na po­wie­dzieć o ro­dzi­nie Shan­mu­ga­ma Mu­ru­ge­su, jego mat­ce, pani Let­chu­mi Amah, oraz o jego sy­nach bliź­nia­kach, któ­rych po­ma­ga­ła wy­cho­wy­wać w Ju­rong w Sin­ga­pu­rze. Pani Let­chu­mi i ci dwaj dziel­ni mło­dzi lu­dzie po tym, jak do­tknę­ła ich ża­ło­ba, od­waż­nie przy­łą­cza­li się do pro­te­stów upa­mięt­nia­ją­cych rze­sze ofiar, któ­re tak­że zgi­nę­ły na szu­bie­ni­cy.

Ho­len­der­ski spo­łecz­nik Guus van Bla­del, któ­ry w cza­sie aresz­to­wa­nia Ma­rii Krol-Hme­lak miesz­kał na sta­łe w Sin­ga­pu­rze, zo­stał wy­zna­czo­ny jako jej obroń­ca; uczest­ni­czył w roz­pra­wach i wol­no mu było re­gu­lar­nie od­wie­dzać ją w aresz­cie. Pro­wa­dził dzien­nik, za­pra­szał mnie do swo­je­go domu w Me­la­ce, a na­wet po­zwa­lał mi na­gry­wać to, co dzia­ło się na sali są­do­wej i pod­czas od­wie­dzin w celi. Był to nad­zwy­czaj­ny przy­wi­lej dla ko­goś, kto mógł do­stać karę śmier­ci. Mar­ga­ret John z Amne­sty In­ter­na­tio­nal Ca­na­da udzie­li­ła mi mnó­stwa na­der po­ży­tecz­nych in­for­ma­cji, któ­re po­twier­dza­ły wie­le in­nych, zdo­by­tych w toku mo­ich wła­snych po­szu­ki­wań. Czu­ję się zo­bo­wią­za­ny od­dać hołd wszyst­kim wspa­nia­łym lu­dziom, któ­rzy przy­szli mi w su­kurs po moim bru­tal­nym aresz­to­wa­niu 18 lip­ca 2010 roku. Byli to przed­sta­wi­cie­le Amne­sty In­ter­na­tio­nal: Lo­uise Vi­scher, Lan­ce Lat­tig, Mar­ga­ret John (wy­mie­niam ją po raz dru­gi); ak­ty­wi­sta praw czło­wie­ka Mic­key Spie­gel z No­we­go Jor­ku; He­ather Bla­ke i Vin­cent Bros­sel z or­ga­ni­za­cji Re­por­te­rzy bez Gra­nic w Lon­dy­nie i Pa­ry­żu; Jo­na­than He­awo­od, dy­rek­tor an­giel­skie­go PEN Clu­bu; pi­sar­ka i człon­ki­ni PEN Clu­bu Vic­to­ria Glen­din­ning, któ­ra od­wie­dzi­ła mnie w Sin­ga­pu­rze, przy­wo­żąc wy­ra­zy wspar­cia; lord An­tho­ny Le­ster, któ­ry wraz z He­ather Bla­ke włą­czył moją spra­wę do de­ba­ty o ka­rze śmier­ci w bry­tyj­skiej Izbie Lor­dów. Pra­gnę rów­nież wspo­mnieć praw­ni­ka i mię­dzy­na­ro­do­we­go dzia­ła­cza praw czło­wie­ka Boba Am­ster­da­ma oraz in­nych, któ­rzy wspa­nia­ło­myśl­nie i bez­in­te­re­sow­nie wspie­ra­li na od­le­głość M. Ra­vie­go, do­star­cza­jąc waż­nych ar­gu­men­tów praw­nych świad­czą­cych na moją ko­rzyść: Bena Si­lver­sto­ne’a, Pa­rva­isa Jab­ba­ra i Sau­la Leh­freun­da. Saul i Pa­rva­is, współ­za­ło­ży­cie­le i głów­ni dy­rek­to­rzy De­ath Pe­nal­ty Pro­ject, sto­wa­rzy­sze­nia dzia­ła­ją­ce­go przy kan­ce­la­rii Si­mons Mu­ir­he­ad & Bur­ton So­li­ci­tors w Lon­dy­nie, są za­ra­zem czo­ło­wy­mi eks­per­ta­mi w dzie­dzi­nie prze­strze­ga­nia praw czło­wie­ka i sto­so­wa­nia kary śmier­ci. Pra­gnę po­dzię­ko­wać set­kom Sin­ga­pur­czy­ków i Bry­tyj­czy­ków, któ­rzy przy­sy­ła­li mi wy­ra­zy wspar­cia; szcze­gól­nie je­stem wdzięcz­ny za do­broć i go­ścin­ność, któ­rej udzie­li­li mi Ju­sti­ne Bur­ley i jej mąż Alan oraz dwóm in­nym ofia­rom re­pre­sji po­li­tycz­nych: Teo Soh Lung, au­tor­ce książ­ki Bey­ond the Blue Gate, oraz jej przy­ja­ciół­ce, dru­giej „mark­si­stow­skiej kon­spi­ra­tor­ce”, Wong Souk Yee; obie były tor­tu­ro­wa­ne w wię­zie­niu. Je­stem rów­nież wdzięcz­ny za nie­stru­dzo­ną kam­pa­nię w mo­jej obro­nie po moim aresz­to­wa­niu, pro­wa­dzo­ną przez Kri­sti­nę Stoc­kwo­od na fo­rum or­ga­ni­za­cji In­ter­na­tio­nal Fre­edom of Expres­sion Exchan­ge (IFEX). Mu­szę tak­że wspo­mnieć o nie­ugię­tym praw­ni­ku Go­pa­la­nie Na­irze, któ­re­go tak­że mia­łem za­szczyt po­znać, a któ­ry jest obec­nie oby­wa­te­lem ame­ry­kań­skim. Za­miesz­ka­ły w San Fran­ci­sco Nair na swo­im blo­gu „Sin­ga­po­re Dis­si­dent” re­gu­lar­nie ata­ku­je Lee Kuan Yewa, a kie­dy w 2008 roku wró­cił na krót­ko do oj­czy­zny, zo­stał aresz­to­wa­ny; po­sta­wio­no mu za­rzu­ty i uwię­zio­no za to, że w jed­nym z ar­ty­ku­łów „ob­ra­ził” sę­dzie­go okrę­go­we­go.

Na sa­mym koń­cu wy­pa­da mi wy­mie­nić „gwiaz­do­ra” ni­niej­szej książ­ki, Dar­sha­na Sin­gha, być może naj­nie­zwy­klej­sze­go kata urzę­do­we­go w hi­sto­rii, któ­re­mu — choć za­brzmi to dziw­nie — będę na za­wsze wdzięcz­ny. Tym, któ­rzy go nie zna­ją, wy­ja­śniam, że nie jest on po­sęp­nym żni­wia­rzem ze świa­ta ba­śni, lecz sym­pa­tycz­nym, twar­do stą­pa­ją­cym po zie­mi męż­czy­zną, do­brym oj­cem i dziad­kiem ja­kich wie­lu. Mimo że jego po­wo­ła­nie za­wo­do­we po­le­ga­ło na tym, że w imie­niu pań­stwa za­bi­jał lu­dzi, nie czy­nił tego w spo­sób okrut­ny, lecz z ła­god­no­ścią i tro­ską. Bar­dzo go po­lu­bi­łem, choć nie za to, co ro­bił, kie­dy był mi­strzem szu­bie­ni­cy.

Alan Sha­dra­ke

Słowo wstępne

Wy­ro­ki śmier­ci w Sin­ga­pu­rze bu­dzą ogrom­ną i wciąż ro­sną­cą od­ra­zę wśród obroń­ców praw czło­wie­ka na ca­łym świe­cie i wła­śnie to spo­wo­do­wa­ło, że książ­ka Był so­bie we­so­ły kat do­cze­ka­ła się wzno­wie­nia. Jej przy­kład po­ka­zu­je rów­nież, jak wie­le tru­du rzą­dzą­ca par­tia tego kra­ju za­da­je so­bie, by trwać przy sto­so­wa­niu tej skom­pro­mi­to­wa­nej kary wbrew po­wszech­nym dą­że­niom in­nych kra­jów, pra­gną­cym uwol­nić świat od eg­ze­ku­cji. Za­czę­ło się tuż po star­cie kam­pa­nii pro­mu­ją­cej książ­kę w Sin­ga­pu­rze: au­to­ra aresz­to­wa­no kil­ka go­dzin póź­niej, po­sta­wio­no mu za­rzu­ty i ska­za­no za ob­ra­zę sądu („skan­da­licz­na ob­ra­za są­dow­nic­twa”) na sześć ty­go­dni wię­zie­nia i grzyw­nę w wy­so­ko­ści dwu­dzie­stu ty­się­cy do­la­rów sin­ga­pur­skich. Ak­ty­wi­ści dzia­ła­ją­cy w tym kra­ju na rzecz znie­sie­nia kary śmier­ci tak­że byli póź­niej nę­ka­ni i oskar­ża­ni. Sy­tu­ację po­gar­sza to, że sie­dem­dzie­się­cio­sze­ścio­let­ni Alan Sha­dra­ke cier­pi na po­waż­ne scho­rze­nia. Or­ga­ni­za­cja Amne­sty In­ter­na­tio­nal twier­dzi, że wła­dze Sin­ga­pu­ru od­po­wia­da­ją na kry­ty­kę, wsa­dza­jąc jej au­to­rów do wię­zie­nia, to zaś spra­wia, że ma­ją­ce tam miej­sce lek­ce­wa­że­nie wol­no­ści sło­wa zwra­ca jesz­cze więk­szą uwa­gę ob­ser­wa­to­rów na ca­łym świe­cie.

Książ­ka Był so­bie we­so­ły kat sta­no­wi bar­dzo ak­tu­al­ny wkład w na­ra­sta­ją­ce po­tę­pie­nie ha­nieb­ne­go pro­ce­de­ru, ja­kim jest wy­ko­rzy­sty­wa­nie w Sin­ga­pu­rze kary śmier­ci. „The Eco­no­mist” okre­ślił kie­dyś Sin­ga­pur mia­nem świa­to­wej sto­li­cy eg­ze­ku­cji, bo uwa­ża się, że kraj ten wciąż ma je­den z naj­wyż­szych na świe­cie wskaź­ni­ków wy­ko­ny­wa­nia kary śmier­ci. Tym sa­mym ra­żą­co roz­mi­ja się z re­gio­nal­ny­mi i mię­dzy­na­ro­do­wy­mi ten­den­cja­mi zmie­rza­ją­cy­mi do po­wszech­ne­go znie­sie­nia tej sank­cji. Wa­ha­dło hi­sto­rii się roz­pę­dza, Sin­ga­pur na­to­miast chce dą­żyć w prze­ciw­ną stro­nę.

Eg­ze­ku­cje nie są już we­wnętrz­ną spra­wą wy­mia­ru spra­wie­dli­wo­ści w da­nym kra­ju. Z całą pew­no­ścią sta­no­wią obec­nie kwe­stię mię­dzy­na­ro­do­wą. Głos nie­licz­nych, lecz wciąż ro­sną­cych sze­re­gów prze­ciw­ni­ków kary śmier­ci w Sin­ga­pu­rze, współ­brz­mią­cy z opi­nia­mi or­ga­ni­za­cji mię­dzy­na­ro­do­wych, sta­je się co­raz sku­tecz­niej­szy. Stan­dar­dy usta­no­wi­ła Or­ga­ni­za­cja Na­ro­dów Zjed­no­czo­nych. Wy­da­na w 2008 roku re­zo­lu­cja, wzy­wa­ją­ca do ogól­no­świa­to­we­go mo­ra­to­rium na wy­ko­ny­wa­nie wy­ro­ków śmier­ci, któ­re zmie­rza ku cał­ko­wi­te­mu ich znie­sie­niu, jest bra­na pod uwa­gę przez co­raz wię­cej państw. Ale nie przez Sin­ga­pur. Od 1991 roku stra­co­no w tym kra­ju czte­ry­sta dwa­dzie­ścia osób, prze­waż­nie za han­del nar­ko­ty­ka­mi, któ­ry usta­wo­wo jest tam ka­ra­ny śmier­cią. Wie­le kra­jów opo­no­wa­ło prze­ciw­ko wy­ko­ny­wa­niu wy­ro­ków śmier­ci na ich oby­wa­te­lach w Sin­ga­pu­rze, a pro­ce­sy tych osób oma­wia­ne były na naj­wyż­szym szcze­blu. Świa­to­wej kam­pa­nii abo­li­cyj­nej nie da się po­wstrzy­mać. Wal­ka z karą głów­ną w Sin­ga­pu­rze każe zwró­cić rów­nież uwa­gę na inne za­gad­nie­nia zwią­za­ne z pra­wa­mi czło­wie­ka: na trud­no­ści, z ja­ki­mi bo­ry­ka­ją się wszy­scy, któ­rzy wy­ra­ża­ją sprze­ciw wo­bec po­li­ty­ki rzą­dzą­cej Par­tii Ak­cji Lu­do­wej, spra­wu­ją­cej tam wła­dzę od po­nad pół wie­ku; na rzą­do­wą kon­tro­lę me­diów i or­ga­ni­za­cji spo­łecz­nych, sta­no­wią­cą ka­ga­niec dla de­ba­ty pu­blicz­nej i ogra­ni­cza­ją­cą nie­za­leż­ną kon­tro­lę sto­so­wa­nia praw czło­wie­ka; na re­stryk­cje, ja­kim pod­le­ga­ją uczest­ni­cy ma­ni­fe­sta­cji spo­łecz­nych.

Au­tor ni­niej­szej książ­ki ujaw­nia in­for­ma­cje nowe i mało zna­ne. W spo­sób prze­ko­nu­ją­cy do­wo­dzi, że eg­ze­ku­cjom cu­dzo­ziem­ców uda­ło się za­po­biec tyl­ko wte­dy, gdy ich spra­wy mo­gły wy­wrzeć ne­ga­tyw­ne dla władz skut­ki po­li­tycz­ne bądź go­spo­dar­cze. Wy­do­by­wa na świa­tło dzien­ne tra­gicz­ną sy­tu­ację lu­dzi ubo­gich, nie­pi­śmien­nych lub zde­spe­ro­wa­nych nar­ko­ty­ko­wych „mró­wek”, któ­re nie mogą się po­wo­ły­wać na ko­nek­sje z waż­ny­mi oso­bi­sto­ścia­mi. Zwra­ca też uwa­gę na strasz­li­wą i szy­der­czą wy­mo­wę fak­tu, że Sin­ga­pur nie ma so­bie rów­nych w po­mo­cy go­spo­dar­czej dla bez­względ­nych władz Mjan­my, kra­ju bę­dą­ce­go źró­dłem po­cho­dze­nia znacz­nej czę­ści prze­my­tu nar­ko­ty­ków. Wy­wia­dy Ala­na Sha­dra­ke’a z Dar­sha­nem Sin­ghem, urzę­do­wym ka­tem Sin­ga­pu­ru, do­star­cza­ją uni­ka­to­wych opi­sów praw­dzi­wych eg­ze­ku­cji. Au­tor uka­zu­je rów­nież wy­sił­ki nie­wiel­kiej gru­py ak­ty­wi­stów dzia­ła­ją­cych w Sin­ga­pu­rze na rzecz znie­sie­nia kary śmier­ci, do któ­rej to gru­py na­le­ży bo­ha­ter­ski ad­wo­kat i bo­jow­nik praw czło­wie­ka M. Ravi. Na­sza or­ga­ni­za­cja jest dum­na, że może z nim współ­pra­co­wać. A co naj­waż­niej­sze, czy­tel­nik ma oka­zję do­strzec sed­no spra­wy: cier­pie­nie i ból ofiar.

Amne­sty In­ter­na­tio­nal wi­dzi w ka­rze śmier­ci naj­wyż­szą tor­tu­rę, okrut­ną, nie­hu­ma­ni­tar­ną i po­ni­ża­ją­cą, za­ka­za­ną z punk­tu wi­dze­nia mię­dzy­na­ro­do­wych stan­dar­dów praw czło­wie­ka. Opi­nię tę po­dzie­la co­raz wię­cej rzą­dów państw, na­bie­ra­jąc prze­ko­na­nia, że kara ta jest da­rem­na, nie roz­wią­zu­je pro­ble­mu prze­stęp­czo­ści i nie ma war­to­ści od­stra­sza­ją­cej; jest na­to­miast wię­cej niż praw­do­po­dob­ne, że sto­su­je się ją w nie­pro­por­cjo­nal­nie sze­ro­kim za­kre­sie wo­bec osób zmar­gi­na­li­zo­wa­nych przez spo­łe­czeń­stwo. A po­nie­waż ma cha­rak­ter nie­od­wra­cal­ny, może skut­ko­wać po­zba­wia­niem ży­cia nie­win­nych lu­dzi. Poza tym eg­ze­ku­cje sze­rzą kul­tu­rę prze­mo­cy, co czy­ni z nich ak­cep­to­wa­ny spo­sób ra­dze­nia so­bie z pro­ble­ma­mi. Przy­wód­cy Sin­ga­pu­ru kur­czo­wo trzy­ma­ją się prze­sta­rza­łych ar­gu­men­tów, zgod­nie z któ­ry­mi w spra­wie kary śmier­ci nie ist­nie­je mię­dzy­na­ro­do­wy kon­sen­sus; po­wta­rza­ją, że ma ona war­tość pre­wen­cyj­ną, że sto­su­je się ją wy­łącz­nie w przy­pad­ku naj­cięż­szych prze­stępstw; twier­dzą, że kwe­stia ta nie ma związ­ku z pra­wa­mi czło­wie­ka, że sys­tem praw­ny Sin­ga­pu­ru dzia­ła trans­pa­rent­nie i jest spra­wie­dli­wy oraz że Amne­sty In­ter­na­tio­nal myli fak­ty. Ar­gu­men­ty te co­raz trud­niej jest utrzy­my­wać w zde­rze­niu ze świa­to­wy­mi stan­dar­da­mi i tren­da­mi.

Mar­ga­ret John

Ko­or­dy­na­tor­ka ds. Sin­ga­pu­ru i Ma­le­zji

Amne­sty In­ter­na­tio­nal Ca­na­da

1. Debata o karze śmierci

Pod­sta­wo­wym ar­gu­men­tem za karą śmier­ci, pod­no­szo­nym w Sin­ga­pu­rze i wszę­dzie in­dziej, gdzie się ją sto­su­je, jest to, że po­ma­ga ona utrzy­mać pra­wo i po­rzą­dek, za­po­bie­ga prze­stęp­czo­ści i eli­mi­nu­je zja­wi­sko re­cy­dy­wy. Poza tym sta­no­wi rze­ko­mo spra­wie­dli­wą i ade­kwat­ną sank­cję za od­ra­ża­ją­ce prze­stęp­stwa. Opo­nen­ci twier­dzą, że nie speł­nia ta­kich funk­cji, że nie od­stra­sza i ni­g­dy nie od­stra­sza­ła prze­stęp­ców bar­dziej niż kara do­ży­wot­nie­go wię­zie­nia. Prze­ko­nu­ją rów­nież, że kara głów­na sta­no­wi po­gwał­ce­nie praw czło­wie­ka, skut­ku­je eg­ze­ku­cja­mi osób nie­win­nie ska­za­nych oraz dys­kry­mi­na­cją mniej­szo­ści i ubo­gich. W książ­ce opi­sa­ne są licz­ne przy­kła­dy mło­dych, bez­bron­nych lu­dzi, któ­rzy zna­leź­li się w roz­pacz­li­wej sy­tu­acji i po­peł­nia­li prze­stęp­stwa ze stra­chu przed gro­żą­cy­mi im śmier­cią kar­te­la­mi nar­ko­ty­ko­wy­mi; wcze­śniej te same kar­te­le zwa­bi­ły ich w or­bi­tę swo­ich wpły­wów i uczy­ni­ły prze­woź­ni­ka­mi nar­ko­ty­ków. Bos­so­wie kar­te­li rzad­ko — je­śli w ogó­le — wpa­da­ją w ręce po­li­cji i sta­ją przed są­dem. Dys­po­nu­ją na­to­miast pie­niędz­mi i nie­jed­no­krot­nie wy­ko­rzy­sty­wa­li je do wy­wi­nię­cia się z ta­ra­pa­tów. W Sin­ga­pu­rze prze­pro­wa­dzi­łem wie­le śledztw dzien­ni­kar­skich do­ty­czą­cych ta­kich spraw i oka­zy­wa­ło się, że po­li­cja an­ty­nar­ko­ty­ko­wa, ko­rzy­sta­jąc z usług do­brze opła­ca­nych in­for­ma­to­rów, or­ga­ni­zo­wa­ła pu­łap­ki na drob­nych prze­myt­ni­ków ma­ri­hu­any. Ze­bra­ny­mi w ten spo­sób do­wo­da­mi obar­cza­no wła­śnie ich, dą­żąc do tego, by tra­fi­li na szu­bie­ni­cę. Pew­ne­go dwu­dzie­sto­jed­no­lat­ka po­wie­szo­no po pro­ce­sie, w któ­rym wy­ko­rzy­sta­ne zo­sta­ły wąt­pli­we do­wo­dy przed­sta­wio­ne przez funk­cjo­na­riu­sza Cen­tral­ne­go Biu­ra An­ty­nar­ko­ty­ko­we­go (CNB). Ów funk­cjo­na­riusz do­stał póź­niej wy­rok pięt­na­stu mie­się­cy wię­zie­nia po pro­ce­sie za ko­rup­cję w związ­ku z inną spra­wą. Choć­by ta jed­na tra­ge­dia sta­no­wi do­sta­tecz­ny i nie­pod­wa­żal­ny po­wód prze­ma­wia­ją­cy za znie­sie­niem kary śmier­ci w Sin­ga­pu­rze.

Naj­wyż­szy wy­miar kary od daw­na wy­wo­łu­je kon­tro­wer­sje w wie­lu czę­ściach świa­ta. Jej zwo­len­ni­cy nie bio­rą pod uwa­gę po­my­łek i zda­rza­ją­cych się co ja­kiś czas ma­tactw pro­ku­ra­tor­skich; twier­dzą, że do nie­pra­wi­dło­wo­ści w prak­ty­ce są­dow­ni­czej do­cho­dzi rzad­ko. W Sin­ga­pu­rze zda­je się obo­wią­zy­wać po­dej­ście, we­dług któ­re­go le­piej jest po­wie­sić wszyst­kich prze­stęp­ców, niż pu­ścić wol­no jed­ne­go nie­win­ne­go. Spór, w któ­rym przy­ta­cza­ne są ar­gu­men­ty za do­bry­mi i zły­mi stro­na­mi kary śmier­ci, wrze od se­tek lat — od cza­su, gdy upań­stwo­wio­ne za­bi­ja­nie prze­stęp­ców i prze­ciw­ni­ków po­li­tycz­nych sta­ło się przed­mio­tem de­ba­ty pu­blicz­nej. W nie­mal wszyst­kich kra­jach wy­ko­rzy­sty­wa­no je do tego, by ka­rać za zbrod­nie i dła­wić opo­zy­cję po­li­tycz­ną. Jed­nak­że od trzy­dzie­stu lat ist­nie­je ogól­no­świa­to­wy trend zmie­rza­ją­cy ku znie­sie­niu naj­wyż­sze­go wy­mia­ru kary. Obec­nie we wszyst­kich pań­stwach eu­ro­pej­skich (z wy­jąt­kiem Bia­ło­ru­si), w więk­szo­ści państw Ame­ry­ki Środ­ko­wej i Po­łu­dnio­wej oraz w mniej wię­cej po­ło­wie państw Afry­ki karę głów­ną albo usu­nię­to z ko­dek­sów, albo jej się nie sto­su­je. Ze wszyst­kich re­gio­nów świa­ta to Azja naj­moc­niej opie­ra się fali abo­li­cjo­ni­zmu. Od Środ­ko­we­go Wscho­du po Ja­po­nię eg­ze­ku­cje są re­alia­mi spo­łecz­ny­mi, cho­ciaż w Ja­po­nii za­czy­na się dys­ku­to­wać o efek­tyw­no­ści kary śmier­ci. Ale na­wet na tym kon­ty­nen­cie część państw nie opar­ła się cał­ko­wi­cie dą­że­niom abo­li­cyj­nym: na przy­kład w Azji Po­łu­dnio­wo-Wschod­niej, w Kam­bo­dży, na Fi­li­pi­nach i w Ti­mo­rze Wschod­nim kara śmier­ci nie gro­zi już za żad­ne prze­stęp­stwo.

Oko­ło pięć­dzie­się­ciu ośmiu kra­jów wciąż jesz­cze ją sto­su­je. Zwy­kle za­gro­żo­ne nią są po­waż­ne prze­stęp­stwa ta­kie jak za­bój­stwo z pre­me­dy­ta­cją, szpie­go­stwo i zdra­da sta­nu; wy­stę­pu­je tak­że w ko­dek­sach woj­sko­wych. Jed­nak­że w nie­któ­rych pań­stwach kara głów­na sta­no­wi sank­cję za prze­stęp­stwa o cha­rak­te­rze sek­su­al­nym: gwałt, cu­dzo­łó­stwo i so­do­mię. W Chi­nach na śmierć ska­zu­je się tak­że za ko­rup­cję na dużą ska­lę oraz za han­del ludź­mi. W re­żi­mach woj­sko­wych na ca­łym świe­cie sądy woj­sko­we wy­da­wa­ły wy­ro­ki śmier­ci za ta­kie wy­kro­cze­nia jak tchó­rzo­stwo, nie­sub­or­dy­na­cja i bunt.

Prze­pro­wa­dzo­ne przez ONZ w 2001 roku ba­da­nia po­zwo­li­ły stwier­dzić, że Sin­ga­pur ma zde­cy­do­wa­nie naj­wyż­szy wskaź­nik eg­ze­ku­cji na świe­cie, trzy­krot­nie więk­szy niż dru­ga w ko­lej­no­ści Ara­bia Sau­dyj­ska. W cią­gu na­stęp­nej de­ka­dy sy­tu­acja ta nie ule­gła po­pra­wie, Sin­ga­pur zaś cie­szy się po­nu­rą sła­wą wy­ni­ka­ją­cą z su­ro­wo­ści swo­ich prze­pi­sów. Ci, któ­rym sta­wia się za­rzu­ty po­peł­nie­nia prze­stępstw zwią­za­nych z uży­ciem bro­ni lub han­dlem nar­ko­ty­ka­mi, ska­zy­wa­ni są na śmierć. Usta­wa o nad­uży­wa­niu nar­ko­ty­ków prze­wi­du­je karę śmier­ci za co naj­mniej dwa­dzie­ścia wy­kro­czeń. Już po­sia­da­nie wię­cej niż pię­ciu­set gra­mów ha­szy­szu bądź ma­ri­hu­any ka­ra­ne jest śmier­cią. To samo do­ty­czy po­sia­da­nia wię­cej niż pięt­na­stu gra­mów twar­dych nar­ko­ty­ków, ta­kich jak he­ro­ina lub am­fe­ta­mi­na.

Ska­la i za­kres sto­so­wa­nia kary głów­nej wy­wo­łu­ją sprze­ci­wy. Pra­wo to było ostro kry­ty­ko­wa­ne przez or­ga­ni­za­cje praw czło­wie­ka za to, że ich zda­niem za­wie­ra prze­pi­sy gwał­cą­ce za­sa­dę do­mnie­ma­nia nie­win­no­ści. Sta­ło się tak w przy­pad­ku mło­dej na­dziei ni­ge­ryj­skiej pił­ki noż­nej, któ­rą pe­wien spryt­ny męż­czy­zna pod­stęp­nie na­kło­nił, by wstą­pi­ła do sin­ga­pur­skie­go klu­bu. Na­wet sę­dzia ska­zu­ją­cy tego mło­de­go czło­wie­ka na śmierć stwier­dził cał­ko­wi­ty brak do­wo­dów świad­czą­cych o tym, że był on świa­dom tego, iż prze­wo­zi nar­ko­ty­ki. Z po­wo­du ob­li­ga­to­ryj­no­ści kary śmier­ci wy­ko­na­no wy­ro­ki na wie­lu oso­bach uza­leż­nio­nych, za to że zna­le­zio­no przy nich sto­sun­ko­wo małą ilość nar­ko­ty­ku. Pod ko­niec 2005 roku mło­de­go Au­stra­lij­czy­ka po­cho­dze­nia wiet­nam­skie­go Nguy­ena Van Tu­on­ga zła­pa­no z pacz­ką he­ro­iny wa­żą­cą pra­wie czte­ry­sta gra­mów, kie­dy był w dro­dze po­wrot­nej do ro­dzin­ne­go Mel­bo­ur­ne. Mimo wie­ców pro­te­sta­cyj­nych i proś­by au­stra­lij­skie­go rzą­du o uła­ska­wie­nie go — któ­rą wy­sto­so­wa­no w ostat­niej chwi­li, za co ów­cze­sny pre­mier John Ho­ward był oskar­ża­ny o ocią­ga­nie się w sta­ra­niach o oca­le­nie ska­zań­co­wi ży­cia — dwu­dzie­sto­pię­cio­la­tek za­wisł na szu­bie­ni­cy. Krót­ko przed­tem mło­da Niem­ka Ju­lia Bohl, o któ­rej wie­dzia­no, że jest za­mie­sza­na w lu­kra­tyw­ny han­del nar­ko­ty­ka­mi w Sin­ga­pu­rze, ska­za­na zo­sta­ła tyl­ko na pięć lat; od­sie­dzia­ła trzy i zwol­nio­no ją za do­bre spra­wo­wa­nie. Było to ni­czym lek­ki klaps w po­rów­na­niu z lo­sem wie­lu in­nych nie­szczę­śni­ków. Wy­rok na Bohl usta­lo­no za­ku­li­so­wo, gdyż rząd Sin­ga­pu­ru bał się kosz­tow­nych re­per­ku­sji go­spo­dar­czych i po­li­tycz­nych, ta­kich sa­mych, ja­kie na­stą­pi­ły po stra­ce­niu na szu­bie­ni­cy w 1995 roku fi­li­piń­skiej słu­żą­cej Flor Con­tem­pla­cion. Wła­dze Sin­ga­pu­ru usły­sza­ły, że po­dob­ne­go od­we­tu będą się do­ma­ga­ły Niem­cy po stra­ce­niu ich oby­wa­tel­ki; wcze­śniej bo­wiem pe­wien ta­blo­id wsz­czął kam­pa­nię w jej obro­nie. Dla po­rów­na­nia ubo­ga trzy­dzie­sto­sze­ścio­let­nia sin­ga­pur­ska nar­ko­man­ka Yen May Woen, han­dlu­ją­ca po to, by za­ra­biać na swój na­łóg, zo­sta­ła stra­co­na za po­sia­da­nie trzy­dzie­stu gra­mów he­ro­iny.

Więk­szość spraw trak­to­wa­na jest przez wy­miar spra­wie­dli­wo­ści Sin­ga­pu­ru bar­dzo su­ro­wo, a mimo to w cią­gu mi­nio­nych czte­rech lat wskaź­ni­ki za­ży­wa­nia he­ro­iny wy­ka­zy­wa­ły ten­den­cję wzro­sto­wą. Fakt ten stoi w jaw­nej sprzecz­no­ści z twier­dze­nia­mi władz, we­dle któ­rych dzię­ki za­gro­że­niu karą śmier­ci kraj jest ste­ryl­nie „czy­sty”. Kie­dy pi­szę te sło­wa, trzy­dzie­ści sześć mło­do­cia­nych nar­ko­ty­ko­wych „mró­wek” cze­ka w ce­lach śmier­ci na od­wie­dzi­ny kata. Ze sta­ty­styk po­da­wa­nych przez Cen­tral­ne Biu­ro An­ty­nar­ko­ty­ko­we wy­ni­ka, że spo­śród ty­sią­ca ośmiu­set sie­dem­dzie­się­ciu sze­ściu osób aresz­to­wa­nych w 2009 roku oko­ło sześć­dzie­się­ciu pro­cent sta­no­wi­li he­ro­ini­ści; w 2008 roku czter­dzie­ści sześć pro­cent z ty­sią­ca dzie­wię­ciu­set dwu­dzie­stu pię­ciu było uza­leż­nio­nych od tego nar­ko­ty­ku. Dy­rek­tor Biu­ra są­dzi, że jed­ną z przy­czyn tego wzro­stu jest bli­skość jed­ne­go z naj­więk­szych ob­sza­rów pro­duk­cji opium, tak zwa­ne­go Zło­te­go Trój­ką­ta, któ­ry zaj­mu­je pięć­set czter­dzie­ści czte­ry ty­sią­ce ki­lo­me­trów kwa­dra­to­wych gór­skich te­re­nów na­le­żą­cych do Mjan­my, Wiet­na­mu, La­osu i Taj­lan­dii.

Wie­le zba­da­nych prze­ze mnie spraw — co zo­sta­ło po­twier­dzo­ne przez Amne­sty In­ter­na­tio­nal — świad­czy o tym, że sys­tem są­dow­ni­czy Sin­ga­pu­ru wy­ka­zu­je ra­żą­ce uprze­dze­nia wo­bec osób sła­bych i bez­bron­nych, fa­wo­ry­zu­je na­to­miast za­moż­nych i uprzy­wi­le­jo­wa­nych. Szcze­gól­nie do­ty­czy to cu­dzo­ziem­ców przy­by­wa­ją­cych z bo­ga­tych i wpły­wo­wych państw, któ­re są sko­re do wy­ko­rzy­sta­nia swo­jej po­tę­gi eko­no­micz­nej po to, by chro­nić swo­ich oby­wa­te­li przed wy­ro­ka­mi śmier­ci. Biz­nes jest dla Sin­ga­pu­ru nie­sły­cha­nie waż­ny, to­też wła­dze nie chcą, aby utrud­nia­ły go ta­kie drob­ne lo­kal­ne kwe­stie jak po­zba­wie­nie ko­goś ży­cia.

Głów­ne ar­gu­men­ty prze­ma­wia­ją­ce za znie­sie­niem naj­wyż­sze­go wy­mia­ru kary są wła­ści­wie nie­pod­wa­żal­ne. Hugo Adam Be­dau, eme­ry­to­wa­ny pro­fe­sor fi­lo­zo­fii na Uni­wer­sy­te­cie Tu­fts, któ­ry jest rów­nież zna­mie­ni­tym człon­kiem Ame­ry­kań­skiej Unii Wol­no­ści Oby­wa­tel­skich oraz ne­sto­rem ru­chu abo­li­cyj­ne­go w Sta­nach Zjed­no­czo­nych, w roz­pra­wie The Case Aga­inst the De­ath Pe­nal­ty pi­sze tak: „Wy­rok śmier­ci jest ar­bi­tral­ny i nie­odwo­łal­ny. Na za­wsze po­zba­wia jed­nost­kę szan­sy sko­rzy­sta­nia z no­wych do­wo­dów i no­wych prze­pi­sów, któ­re mo­gły­by spo­wo­do­wać zmia­nę wer­dyk­tu lub znie­sie­nie kary głów­nej”. Do­sko­na­łym tego przy­kła­dem w Sin­ga­pu­rze jest spra­wa funk­cjo­na­riu­sza po­li­cji, któ­ry — wie­le na to wska­zu­je — pod­ra­so­wał do­wo­dy prze­ciw­ko dwu­dzie­sto­jed­no­lat­ko­wi, tak aby ten za­wisł na szu­bie­ni­cy. Dwa lata po wy­ko­na­niu wy­ro­ku ten sam funk­cjo­na­riusz po­szedł do wię­zie­nia na pięt­na­ście mie­się­cy za ko­rup­cję, któ­ra wy­szła na jaw przy oka­zji in­nej spra­wy. Sę­dzia sądu okrę­go­we­go Sia Aik Kor orzekł, że po­czy­na­nia jego „no­si­ły zna­mio­na wy­pa­cza­nia spra­wie­dli­wo­ści”. Wszy­scy wy­żsi ran­gą funk­cjo­na­riu­sze wy­mia­ru spra­wie­dli­wo­ści, ma­ją­cy stycz­ność ze spra­wą, za­pew­ne byli świa­do­mi tego, co się dzie­je za ku­li­sa­mi. Ale je­śli o tym wie­dzie­li, to nie zro­bi­li nic, by za­kwe­stio­no­wać uczci­wość funk­cjo­na­riu­sza po­li­cji ani przed pro­ce­sem, ani po jego za­koń­cze­niu. Gdy­by osą­dzo­no go naj­pierw — obie spra­wy roz­po­czę­ły się prak­tycz­nie jed­no­cze­śnie — wąt­pli­wo­ści mo­gły zo­stać roz­strzy­gnię­te na ko­rzyść mło­de­go czło­wie­ka i być może dano by wia­rę jego ze­zna­niom. Spe­cjal­ny spra­woz­daw­ca ONZ, zaj­mu­ją­cy się eg­ze­ku­cja­mi po­za­praw­ny­mi i ar­bi­tral­ny­mi, Phi­lip G. Al­ston, za­kwe­stio­no­wał inny pro­ces są­do­wy w Sin­ga­pu­rze, w któ­rym za­padł wy­rok śmier­ci. Do­szedł bo­wiem do wnio­sku, że pro­ces ten nie speł­niał wa­run­ku, ja­kim jest sto­so­wa­nie za­sa­dy do­mnie­ma­nia nie­win­no­ści: „Za­sa­da do­mnie­ma­nia nie­win­no­ści, bę­dą­ca jed­nym z pod­sta­wo­wych praw czło­wie­ka, sta­no­wi, że każ­dy jest nie­win­ny, do­pó­ki nie udo­wod­ni mu się winy”. I do­dał: „Wła­dze Sin­ga­pu­ru nie mogą jej od­wra­cać i do­ma­gać się, by pod­sąd­ny zrzu­cił z sie­bie cię­żar winy, udo­wad­nia­jąc po­nad wszel­ką wąt­pli­wość, że nie był świa­dom fak­tu, iż prze­wo­zi nar­ko­ty­ki”.

Abo­li­cjo­ni­ści twier­dzą, że eks­tre­mal­ne sank­cje ta­kie jak kara śmier­ci ni­g­dy nie od­stra­sza­ły oby­wa­te­li od po­peł­nia­nia czy­nów prze­stęp­nych. Nie uwzględ­nia się tak­że fak­tu, że prze­stęp­czość z przy­pad­ku, sta­no­wią­ca sie­dem­dzie­siąt pro­cent ogó­łu prze­stępstw w kra­jach roz­wi­ja­ją­cych się, bie­rze się w du­żej mie­rze z in­stynk­tu prze­trwa­nia, a nie z tego, że spraw­cy fol­gu­ją swo­im żą­dzom. „Kara śmier­ci gwał­ci kon­sty­tu­cyj­ną gwa­ran­cję rów­nej ochro­ny praw­nej. Sta­no­wi po­zo­sta­łość pier­wo­cin sys­te­mu kar­ne­go, cza­sów nie­wol­nic­twa, kie­dy to pięt­no­wa­nie oraz inne kary fi­zycz­ne wy­stę­po­wa­ły na po­rząd­ku dzien­nym. W cy­wi­li­zo­wa­nym spo­łe­czeń­stwie nie ma miej­sca dla eg­ze­ku­cji, tak samo jak nie ma go dla tych bar­ba­rzyń­skich prak­tyk”, mówi Be­dau.

Po­le­ga­nie na ka­rze śmier­ci, twier­dzą jej prze­ciw­ni­cy, za­ciem­nia rów­nież praw­dzi­we źró­dła prze­stęp­czo­ści i od­wra­ca uwa­gę od me­tod spo­łecz­ne­go od­dzia­ły­wa­nia, któ­re po­zwa­la­ją ją sku­tecz­nie kon­tro­lo­wać. „Po­li­ty­cy gło­szą­cy po­trze­bę sto­so­wa­nia eg­ze­ku­cji jako środ­ka kon­tro­li prze­stęp­czo­ści wpro­wa­dza­ją opi­nię pu­blicz­ną w błąd, a za­ra­zem wy­ko­rzy­stu­ją ten ar­gu­ment jako pre­tekst uspra­wie­dli­wia­ją­cy ich z tego, że nie wspie­ra­ją me­tod prze­ciw­dzia­ła­nia prze­stęp­czo­ści, któ­re na­praw­dę przy­no­szą sku­tek”, prze­ko­nu­je Be­dau. Kara głów­na to tak­że mar­no­traw­stwo na­kła­dów. Po­wo­du­je, że trwo­nio­ne są czas i ener­gia sę­dziów, pro­ku­ra­to­rów, obroń­ców, przy­się­głych, per­so­ne­lu są­dów oraz za­kła­dów pe­ni­ten­cjar­nych. Nie­po­trzeb­nie ob­cią­ża seg­ment kar­ny wy­mia­ru spra­wie­dli­wo­ści, jest za­tem prze­ciw­sku­tecz­nym in­stru­men­tem kon­tro­li cięż­kich prze­stępstw. Jak w so­czew­ce sku­pia się w niej tra­gicz­na nie­wy­dol­ność sys­te­mu oraz go­to­wość się­ga­nia po bru­tal­ne środ­ki, za­stę­pu­ją­ca dąż­ność do roz­wią­zy­wa­nia na­brzmia­łych pro­ble­mów spo­łecz­nych. „Spo­łe­czeń­stwo kie­ru­ją­ce się po­czu­ciem przy­zwo­ito­ści i za­sa­da­mi hu­ma­ni­zmu nie za­bi­ja świa­do­mie istot ludz­kich” — twier­dzi Be­dau. „Eg­ze­ku­cja to dra­ma­tycz­ne, pu­blicz­ne wi­do­wi­sko, ja­kim czy­ni się za­bi­cie ska­zań­ca w okrut­ny spo­sób. Uczy, że wol­no jest od­bie­rać lu­dziom ży­cie po to, by roz­wią­zy­wać pro­ble­my spo­łecz­ne, i sta­no­wi dla spo­łe­czeń­stwa naj­gor­szy przy­kład”.

Przez więk­szą część mi­nio­ne­go stu­le­cia rzą­dy państw na­zbyt czę­sto uspra­wie­dli­wia­ły swo­ją fu­rię za­bi­ja­nia rze­ko­my­mi do­bro­dziej­stwa­mi, ja­kie spo­łe­czeń­stwom mają przy­no­sić eg­ze­ku­cje. Wła­dze Sin­ga­pu­ru rów­nież pod­no­szą je jako pierw­szo­rzęd­ny ar­gu­ment prze­ma­wia­ją­cy na ko­rzyść kary głów­nej. Obec­ny mi­ni­ster pra­wa i spraw we­wnętrz­nych K. Shan­mu­gam stwier­dził w wy­wia­dzie dla „To­day”, dar­mo­wej ga­ze­ty kon­tro­lo­wa­nej przez rząd, że kara śmier­ci za wy­kro­cze­nia nar­ko­ty­ko­we to cena, jaką wła­dze mu­szą pła­cić za ochro­nę ży­cia ty­się­cy lu­dzi, któ­rzy by­li­by za­gro­że­ni po le­ga­li­za­cji do­stę­pu do nar­ko­ty­ków. Do­dał, że gdy­by w kwiet­niu 2011 roku nie od­rzu­co­no ape­la­cji Yong Vui Kon­ga, nie­wie­le zna­czą­cej nar­ko­ty­ko­wej „mrów­ki” ska­za­nej na śmierć, ba­ro­no­wie nar­ko­ty­ko­wi uzna­li­by to za sy­gnał świad­czą­cy o tym, że mło­do­cia­ni han­dla­rze będą oszczę­dza­ni, a za­tem moż­na ich czę­ściej wy­ko­rzy­sty­wać do trans­por­tu nar­ko­ty­ków. „Oszczę­dza się ży­cie jed­ne­go czło­wie­ka, a dzie­się­ciu in­nych je tra­ci. Jaki jest wy­bór?”, za­koń­czył py­ta­niem mi­ni­ster. Po­zwo­lę so­bie za­su­ge­ro­wać, że je­śli ktoś po­wi­nien być po­wie­szo­ny, to na­le­ża­ło­by do­ło­żyć wię­cej sta­rań, by chwy­tać bos­sów wiel­kich kar­te­li. Te­raz bo­wiem czę­sto się ich wy­pusz­cza, tak jak to się sta­ło w przy­pad­ku jed­ne­go z naj­więk­szych zna­nych ba­ro­nów nar­ko­ty­ko­wych w Sin­ga­pu­rze Gu­igi Ly­esa Ben La­ro­us­sie­go, któ­ry za­opa­try­wał so­cje­tę kra­ju aż do 2004 roku. Wte­dy go aresz­to­wa­no, a po­tem po­zwo­lo­no „zbiec” do oj­czy­stej Tu­ne­zji.

Kara śmier­ci do­tkli­wie szko­dzi wraż­li­wo­ści spo­łecz­nej, a pły­ną­ce z niej ko­rzy­ści są ilu­zo­rycz­ne. Poza tym sto­so­wa­na jest w spo­sób bar­dzo dys­kry­mi­nu­ją­cy. Dzia­ła­ją­cy lo­kal­nie ak­ty­wi­ści spo­łecz­ni są za­nie­po­ko­je­ni tym, że imi­gran­ci za­rob­ko­wi pra­cu­ją i żyją w złych wa­run­kach, co spra­wia, iż są bar­dziej od in­nych grup spo­łecz­nych na­ra­że­ni na kon­flik­ty z pra­wem.

Wła­dze pań­stwo­we Sin­ga­pu­ru od daw­na opie­ra­ją się na­ci­skom, pły­ną­cym głów­nie z kra­jów Za­cho­du oraz ze stro­ny or­ga­ni­za­cji mię­dzy­na­ro­do­wych, by znieść karę śmier­ci. Twier­dzą, że od­gry­wa klu­czo­wą rolę w wal­ce z prze­stęp­czo­ścią. In­ter­ne­to­we ba­da­nie opi­nii spo­łecz­nej wy­ka­za­ło, że więk­szość Sin­ga­pur­czy­ków po­pie­ra karę głów­ną. Pięć­dzie­siąt pięć pro­cent spo­śród dwóch ty­się­cy ośmiu­set dzie­więć­dzie­się­ciu dzie­wię­ciu re­spon­den­tów opo­wie­dzia­ło się za jej utrzy­ma­niem, jako ar­gu­ment po­da­jąc to, że „po­ma­ga ogra­ni­czać wskaź­nik prze­stęp­czo­ści”. Dwa­dzie­ścia sie­dem pro­cent po­par­ło karę śmier­ci, lecz do­da­ło, że jej sto­so­wa­nie po­win­no być ogra­ni­czo­ne. Za­le­d­wie czter­na­ście pro­cent opo­wie­dzia­ło się prze­ciw, a dwa pro­cent osób nie mia­ło okre­ślo­ne­go zda­nia. Ak­ty­wi­sta dzia­ła­ją­cy na rzecz znie­sie­nia kary śmier­ci, Alex Au, ne­gu­je wy­ni­ki an­kie­ty. Twier­dzi, że kwe­stia ta cał­ko­wi­cie wy­kra­cza poza ob­szar wie­dzy oby­wa­te­li kra­ju. „Ni­g­dy ofi­cjal­nie się o niej nie dys­ku­tu­je i nikt na­praw­dę nie wie, co się dzie­je, kie­dy ktoś jest wie­sza­ny”, mówi i do­da­je, że jego zda­niem w krót­kiej per­spek­ty­wie nie moż­na się spo­dzie­wać żad­nych po­waż­nych zmian w pra­wie:

Na­stą­pi to do­pie­ro wte­dy, gdy karę śmier­ci znio­są naj­więk­si part­ne­rzy han­dlo­wi Sin­ga­pu­ru, czy­li Sta­ny Zjed­no­czo­ne i Chi­ny. To zaś może się w tych kra­jach do­ko­nać je­dy­nie w sfe­rze świa­do­mo­ści spo­łecz­nej, a nie na po­zio­mie rzą­do­wym. Na­sze spo­łe­czeń­stwo ma cha­rak­ter na­śla­dow­czy, nie ma w nim ani krzty in­no­wa­cyj­no­ści, więc lu­dzie mogą pójść za przy­kła­dem tych wiel­kich, wio­dą­cych po­tęg. O ka­rze śmier­ci nie mówi się na­wet na plat­for­mach in­ter­ne­to­wych, to zaś świad­czy o cha­rak­te­rze tego spo­łe­czeń­stwa i o tym, czy do­strze­ga ja­kąś kwe­stię, czy nie. Kie­dy z po­wo­du eg­ze­ku­cji wsz­czę­to w Sin­ga­pu­rze pro­test — co zda­rza się rzad­ko — wła­dze zro­bi­ły wszyst­ko, by stor­pe­do­wać kam­pa­nię. Szyb­ko zdła­wio­no spo­tka­nie zor­ga­ni­zo­wa­ne przez pro­te­stu­ją­cych, któ­rzy wy­na­ję­li w tym celu salę w ho­te­lu. Po pro­stu za­stra­szo­no dy­rek­to­ra, a jed­no­cze­śnie przy­sła­no po­li­cję, by za­stra­szyć tych oby­wa­te­li, któ­rzy przy­szli wy­ra­zić sprze­ciw wo­bec wy­ko­na­nia wy­ro­ku. Rząd nie za­mie­rza do­pu­ścić do tego, by po­wsta­ło pu­blicz­ne fo­rum, ta­kie jak kie­dyś w Zjed­no­czo­nym Kró­le­stwie, któ­re to fo­rum osta­tecz­nie do­pro­wa­dzi­ło do znie­sie­nia w tym kra­ju kary śmier­ci. Wła­dze nie chcą, by ktoś usły­szał re­la­cje kata lub wi­siel­cze żar­ty za­miesz­cza­ne w ga­ze­tach bądź na stro­nach in­ter­ne­to­wych, z któ­rych moż­na się do­wie­dzieć o ści­na­niu gło­wy albo o tym, że „ska­za­niec po­dry­gi­wał na koń­cu sznu­ra jak ryba na ha­czy­ku”.

Tak wy­ra­zi­ste ob­ra­zy dzia­ła­ją na ko­rzyść kam­pa­nii abo­li­cyj­nej, ale wła­dze Sin­ga­pu­ru wolą, by szcze­gó­ły tego ro­dza­ju nie prze­do­sta­wa­ły się na bie­żą­co do opi­nii pu­blicz­nej. Pi­sze da­lej Au:

Rzą­dzą­cy nie lu­bią spo­łecz­ne­go opo­ru i uczy­nią wszyst­ko, by nie za­czął żyć wła­snym ży­ciem. Wy­sła­no po­li­cję, żeby prze­rwa­ła ze­bra­nie prze­ciw­ni­ków kary śmier­ci. Był to ty­po­wy po­stę­pek tej wła­dzy, któ­ra sta­ra się za­blo­ko­wać każ­dy nie­wy­god­ny dla niej ar­gu­ment. Tego ro­dza­ju dzia­ła­nia pre­wen­cyj­ne, ma­ją­ce zdła­wić opór, mogą się od­by­wać swo­bod­nie, po­nie­waż pra­sa ma na­ło­żo­ny ka­ga­niec, a spo­łe­czeń­stwo oby­wa­tel­skie jest po­tul­ne i ule­głe. Nikt nie rzu­ca wy­zwa­nia re­pre­sjom, wszy­scy się na nie go­dzą i dzię­ki temu kam­pa­nia rzą­do­wa jest jesz­cze sku­tecz­niej­sza. Za­chę­ca to rzą­dzą­cych do wzmo­żo­nej su­ro­wo­ści, a cza­sa­mi na­wet do dzia­łań nie­zgod­nych z pra­wem. Nikt jed­nak nie sprze­ci­wia się dła­wie­niu swo­bo­dy my­śle­nia, nikt otwar­cie nie pro­te­stu­je. Prze­rwa­nie zgro­ma­dze­nia abo­li­cjo­ni­stów było bar­dzo cha­rak­te­ry­stycz­ne. Gło­sze­nie po­glą­dów nie­wy­god­nych dla władz jest z ich per­spek­ty­wy rów­no­znacz­ne z pro­pa­go­wa­niem owych po­glą­dów. Za­stra­sza­ją więc wszyst­kich, za­wsze w ten spo­sób po­stę­po­wa­ły.

Wła­dze Sin­ga­pu­ru były kry­ty­ko­wa­ne przez Or­ga­ni­za­cję Na­ro­dów Zjed­no­czo­nych i Unię Eu­ro­pej­ską, któ­ra wy­ra­zi­ła szcze­gól­ne za­nie­po­ko­je­nie ob­li­ga­to­ryj­nym orze­ka­niem kary śmier­ci oraz wy­so­kim wskaź­ni­kiem jej wy­ko­ny­wa­nia. Jed­nak rząd usta­wicz­nie pod­no­si ar­gu­ment, że sto­so­wa­nie kary głów­nej nie wcho­dzi w za­kres praw czło­wie­ka. Za­pal­czy­wie bro­ni sta­no­wi­ska, zgod­nie z któ­rym eg­ze­ku­cje sku­tecz­nie od­stra­sza­ją od prze­stęp­czo­ści, zwłasz­cza w od­nie­sie­niu do han­dlu nar­ko­ty­ka­mi. Czy­ni tak w ob­li­czu do­wo­dów świad­czą­cych o tym, że wskaź­nik uży­wa­nia nar­ko­ty­ków w ostat­nich la­tach ro­śnie i że han­del nimi trwa na prze­kór strasz­li­wym kon­se­kwen­cjom. W li­ście skie­ro­wa­nym do spe­cjal­ne­go ob­ser­wa­to­ra ONZ ds. eg­ze­ku­cji po­za­praw­nych, zbior­czych i sa­mo­wol­nych, roz­pro­wa­dza­nym wśród uczest­ni­ków pięć­dzie­sią­tej siód­mej se­sji Ko­mi­sji Praw Czło­wie­ka, sta­ły przed­sta­wi­ciel Sin­ga­pu­ru przy ONZ Ki­sho­re Mah­bu­ba­ni na­pi­sał:

Kara śmier­ci na­le­ży do sfe­ry kar­ne­go wy­mia­ru spra­wie­dli­wo­ści, pod­le­ga więc su­we­ren­nej ju­rys­dyk­cji każ­de­go kra­ju. Pra­wo do ży­cia nie jest je­dy­nym pra­wem, obo­wiąz­kiem spo­łe­czeństw i rzą­dów jest za­tem rów­no­wa­że­nie róż­nych ko­li­du­ją­cych praw.

W roku 2002 Mah­bu­ba­ni ostro za­ata­ko­wał ów­cze­sną spe­cjal­ną ob­ser­wa­tor­kę, uzna­ną obroń­czy­nię praw czło­wie­ka, po­cho­dzą­cą z Pa­ki­sta­nu Asmę Ja­han­gir, twier­dząc, że „wie­lo­krot­nie wy­kra­cza­ła poza swój man­dat i osła­bi­ła wia­ry­god­ność spra­wo­wa­ne­go urzę­du”; sta­ło się to po tym, jak ob­ser­wa­tor­ka wy­ra­zi­ła za­nie­po­ko­je­nie z po­wo­du ska­za­nia dwóch męż­czyzn na śmierć za han­del nar­ko­ty­ka­mi. Sin­ga­pur pod­pi­sał oświad­cze­nie, w któ­rym od­ciął się od przy­ję­tej w kwiet­niu 2003 roku re­zo­lu­cji ONZ, za­wie­ra­ją­cej we­zwa­nie do ogło­sze­nia mo­ra­to­rium na wy­ko­ny­wa­nie wy­ro­ków śmier­ci aż do cza­su cał­ko­wi­te­go ich znie­sie­nia. Na­pi­sa­no w niej tak­że, że znie­sie­nie kary śmier­ci przy­czy­nia się do po­stę­pu w dzie­dzi­nie praw czło­wie­ka. Wła­dze Sin­ga­pu­ru po­da­ją, że w la­tach 1994–2001 ogól­na licz­ba osób za­ży­wa­ją­cych nar­ko­ty­ki spa­dła; twier­dzą przy tym, że kara śmier­ci po­zwo­li­ła sku­tecz­nie ogra­ni­czyć han­del nimi. Jed­nak­że uza­leż­nie­nie od nar­ko­ty­ków na­dal sta­no­wi pro­blem, zwłasz­cza wśród osób sła­bo wy­kształ­co­nych i ubo­gich, bez­ro­bot­nych oraz mło­do­cia­nych, któ­re po­cho­dzą z roz­bi­tych ro­dzin.

W mie­sią­cach po­prze­dza­ją­cych stra­ce­nie ska­za­ne­go za prze­wóz nar­ko­ty­ków Nguy­ena Van Tu­on­ga w Au­stra­lii i na ca­łym świe­cie roz­go­rza­ła de­ba­ta, w któ­rej przy­ta­cza­no ar­gu­men­ty za karą śmier­ci i prze­ciw­ko niej. Wła­dze Sin­ga­pu­ru były zde­ter­mi­no­wa­ne, by nie ulec mię­dzy­na­ro­do­wej pre­sji i po­wie­sić mło­de­go czło­wie­ka bez wzglę­du na wszyst­ko. Się­ga­ły po wszel­kie środ­ki, żeby do­wieść swo­ich ra­cji. Su­ge­ro­wa­no, że kon­tro­lo­wa­ne przez nie oso­by spre­pa­ro­wa­ły list opu­bli­ko­wa­ny w ga­ze­cie „The Stra­its Ti­mes”, któ­ry zo­stał rze­ko­mo na­pi­sa­ny przez Au­stra­lij­czy­ka. Au­to­rzy wy­ra­ża­li w nim po­par­cie dla eg­ze­ku­cji Nguy­ena i twier­dzi­li, że ich zda­nie po­dzie­la wie­lu współ­o­by­wa­te­li!