Spis treści
Część pierwsza. Oni
Strach
Jak zostać nauczycielką
Pierwsza lekcja
Metody i cele
Pokój nauczycielski
Źli nauczyciele
Kryminalna biurokracja
Bardzo małe pieniądze
Szkoły publiczne i prywatne
Mężczyźni w oświacie
O co chodzi z tą Finlandią?
Część druga. My
Strach po raz drugi
Roszczeniowi rodzice
Nasze rozwydrzone dzieci
Najtrudniejsze przypadki i jak je ogarnąć
Poziom i program
Trudności i porażki
Szkolna polityka, polityka w szkole
Na zakończenie: Ginący zawód
O moich rozmówcach
Bibliografia
Część pierwszaOni
Strach
Strach przed rodzicem ucznia.
Przed uczniem.
Przed innymi nauczycielami, przed dyrekcją, skargą do kuratorium, przed kolejną reformą kolejnego ministra.
Przed ośmieszeniem.
Przed nagraniem kamerką i byciem bohaterem mema.
Przed śmiercią na covid po przedwczesnym powrocie do szkoły po lockdownie.
Strach rządzi życiem polskiej nauczycielki.
Ale nie tylko on.
Bo polska nauczycielka jest też odważna.
Wprowadza zmiany mimo oporu rodziców, innych nauczycieli, dyrekcji, kuratorium, mimo kolejnych ministrów edukacji.
Zwykle ku radości uczniów.
Uczy się. Na błędach – swoich i cudzych, za własne pieniądze.
Robi coś z niczego i przynosi to do szkoły.
Walczy.
Strajkuje, mimo że się boi. Albo nie strajkuje, bo nie umie zostawić uczniów.
Wbija zęby w ścianę i prowadzi lekcję w kuchni, ze swojego laptopa, a wieczorem nagrywa podcasty na bloga.
W Polsce pracuje ponad pięćset osiemdziesiąt siedem tysięcy nauczycieli, zdecydowana większość z nich to kobiety. Dysproporcja między płciami osób uczących nasze dzieci jest tak ogromna, że pragnąc wiernie oddać obraz szkolnej rzeczywistości, zdecydowałam, że pisząc o pedagożkach i pedagogach, będę używała przede wszystkim słowa „nauczycielka”, nie „nauczyciel”. Mam nadzieję, że nie ubodę tym nielicznych, ale tak bardzo potrzebnych, mężczyzn uczących nasze dzieci.
Nieliczni z moich rozmówców i rozmówczyń zgodzili się wystąpić pod swoim imieniem i nazwiskiem. Większość, za zgodą Wydawnictwa, chciała pozostać anonimowa, by pozwolić sobie na szczerość. Imiona, którymi się posługują, są fikcyjne.
Jak zostać nauczycielką
Pozycję społeczną nauczycieli obniża negatywna narracja na temat specyfiki ich pracy. Mówiąc o niej, nauczyciele rzadko wspominają o jej pozytywnych stronach. Ich wypowiedzi koncentrują się raczej na przeciążeniu pracą, problematycznej młodzieży i braku wsparcia ze strony rodziców[1].
W Finlandii, która jest obecnie wzorcem dla większości oświatowców, żeby zostać nauczycielem (żeby w ogóle dostać się na studia pedagogiczne), trzeba być półgeniuszem. O każde miejsce walczy bowiem dziesięcioro kandydatów.
Nabór jest trzyetapowy. Pierwszy etap to egzamin wstępny z podstaw pedagogiki, psychologii i filozofii. Drugi to dyskusja panelowa, której celem jest sprawdzenie, jak kandydat pracuje w grupie. Trzeci polega natomiast na rozmowie kwalifikacyjnej.
Kandydaci przechodzą też testy osobowościowe.
Na studiach, tak jak i u nas, odbywają się praktyki. Każdy uniwersytet kształcący przyszłych nauczycieli współpracuje z modelową szkołą, w której studenci mają staż. Jeżeli opiekun praktykanta oceni, że stażysta nie nadaje się do zawodu, zgłasza to uczelni. Taki student opuszcza uniwersytet. Dlatego mówi się, że w Finlandii do pracy w szkole trafiają najlepsi z najlepszych.
A w Polsce? Złośliwi twierdzą, że jest dokładnie odwrotnie niż w Finlandii – do polskiej szkoły idą najsłabsi; ci, którzy nie nadają się do innej pracy.
Jak w Polsce zostaje się nauczycielką? Jak w grze planszowej, czyli różnie, w zależności od wylosowanych kart czy liczby wyrzuconych oczek na kostce. Poniżej przykładowe scenariusze.
Od dziecka marzysz, żeby uczyć. Kończysz, nie z własnego wyboru, technikum rolnicze i po maturze zaczynasz uczyć dzieci w wiejskim przedszkolu. Odnosisz sukcesy, więc po roku trafiasz do szkoły podstawowej. Całym wsparciem jest dla ciebie jeden podręcznik, który kupujesz w księgarni w pobliskim miasteczku i który otwiera ci oczy na metodykę pracy.
Albo inaczej: marzysz o studiach na Akademii Wychowania Fizycznego, ale za późno składasz papiery na uczelnię. Żeby nie tracić roku, zdajesz na historię. Dostajesz się. Po roku znów próbujesz dostać się na wychowanie fizyczne, ale uraz stawu skokowego powoduje, że musisz porzucić marzenia o sporcie. Zdajesz na socjologię. Rzucasz ją po semestrze, bo nie możesz pogodzić planów zajęć socjologii i historii.
Efekt? Przez kilkanaście lat dzień po dniu próbujesz nauczyć bandę kompletnie niczym niezainteresowanych dzieciaków czegokolwiek o ich dziedzictwie historycznym. Jesteś tak sfrustrowana i zgorzkniała, że powinnaś wrócić na pole „start” i zacząć od nowa. Ale nie zrobisz tego, bo masz małe dziecko i doceniasz urok długich wakacji, ferii zimowych i popołudni bez nadgodzin.
Wszystko jednak trafia szlag, gdy w 2020 roku szkoła przechodzi na naukę zdalną. Wtedy, ze swoim zawodem i dzieckiem w wieku wczesnoszkolnym, jesteś na podwójnej przegranej.
Brzmi jak instrukcja gry planszowej – rodzisz się tu i tu, trafiasz na pole takie i takie. Zdajesz albo oblewasz egzamin wstępny, przeskakujesz o odpowiednią liczbę pól. Twoje marzenia, ambicje i ideały nie mają żadnego znaczenia.
Możesz marzyć o pracy w szkole, wbrew opinii lekceważącej cię wychowawczyni, zdawać i dostać się(!) na wymarzoną polonistykę, uczyć i latami doskonalić się, w dużej mierze za własne pieniądze, poświęcając wieczory na przygotowywanie pomocy naukowych.
Albo możesz marzyć o biologii, ale za namową matki idziesz do kolegium nauczycielskiego i na pierwszych praktykach odkrywasz, że tak, matka zna cię lepiej niż ty samą siebie: kochasz uczyć!
Możesz skończyć studia, po których zarabia się kokosy, i zacząć nowe, po których zarabia się jeszcze większe kokosy, po to, by – jak dziecko wywabione z miasta przez grającego na zaczarowanym flecie szczurołapa – pójść za głosem serca do niskopłatnej i niewdzięcznej roboty w ogólniaku.
Nie, moi drodzy, Polska to nie Finlandia. U nas nie ma jednej drogi do zawodu nauczyciela. U nas co człowiek, to historia.
————
Olga Skolimowska,nauczycielka wychowania przedszkolnego, która przez semestr studiowała w Finlandii: Nie sposób porównywać studiów nauczycielskich w Polsce i Finlandii. Nie tylko ze względu na to, że tam ciężko dostać się na uczelnię. U nas, gdy ktoś nie zda egzaminu na studiach, ma poprawkę, potem kolejną. Tysiąc poprawek. A tam? W każdej chwili można wylecieć. Na studiach trzeba nauczyć się grać na fortepianie, żeby móc akompaniować dzieciom. Przywiozłam sobie na pamiątkę z Finlandii kantele (prosty ludowy instrument). Dzieci w przedszkolu na nim grają – tak jak u nas na trójkącie. Ale w Finlandii po ukończeniu tego etapu edukacji faktycznie potrafią na tym instrumencie grać.
Sylwia Chwedorczuk,doktor nauk humanistycznych, polonistka, nauczycielka, która odeszła ze szkoły, pisarka: Po liceum bardzo chciałam iść na psychologię, ale uznałam, że na pewno się na nią nie dostanę, bo byłam kiepską uczennicą, a psychologia zawsze należała do obleganych kierunków.
Miałam cudowną polonistkę, Annę Świątek, uwielbiałam jej lekcje. Pomyślałam więc, że polonistyka może być ciekawa. Wybierając kierunek studiów, nie sugerowałam się bowiem tym, co chcę robić w życiu, tylko tym, czego chciałabym się uczyć. A po studiach poszłam do szkoły, o której nie myślałam jak o miejscu pracy, tylko jak o znajomym środowisku. Pomogło mi to, że wcześniej byłam drużynową w ZHP, więc wiedziałam, że mam dobry kontakt z dziećmi. Złożyłam bardzo dużo podań o pracę, przyjęła mnie (na zastępstwo) szkoła katolicka. Zostałam w niej na niemal dziesięć lat.
Irmina, była nauczycielka WF-u ze Śląska: Moja mama była nauczycielką. W technikum i zawodówce uczyła rysunku technicznego. Moja stryjenka, czyli żona brata mojej mamy, uczyła fizyki w technikum mechanicznym. Siostra mojego ojca też była nauczycielką, a jej mąż uczył rosyjskiego i był dyrektorem wiejskiej podstawówki.
Kiedy rodzina przyjeżdżała na imieniny, wszyscy rozmawiali albo o brydżu, albo o szkole.
A ja? Mówiłam, że nigdy w życiu nie zostanę nauczycielką. To było nudne. Rodzina tylko narzekała, że z dziećmi jest trudno, że za dużo mają, że ministerstwo znowu zrobiło coś, co nauczycielom się nie podoba.
W szkole średniej trenowałam piłkę ręczną, więc wybór uczelni był oczywisty: Akademia Wychowania Fizycznego. Studiowałam zaocznie, bo nie mogliśmy sobie pozwolić na to, bym pięć lat nie pracowała. Mieszkałam we Wrocławiu, a studiowałam w Gdańsku. Daleko? Pierwsze podróże bardzo mi się dłużyły, ale po latach ledwo wsiadłam do pociągu, przeczytałam dwie strony książki, a już byłam w Gdańsku Głównym. Nie chciałam się przeprowadzać. We Wrocławiu miałam chłopaka i pracę. Byłam kelnerką i barmanką w knajpie Lascala, dzięki czemu poznałam kuchnię włoską. Widzisz ludzi w takim miejscu, w drogich ciuchach, zamawiających drogie jedzenie i myślisz, że oni są inni, z innej gliny. Dopiero później uświadomiłam sobie, że są tacy jak my.
Dzięki koledze z knajpy dostałam lepszą pracę – w klubie gejowskim Color. To była olbrzymia knajpa w podziemiach: bary, kolory, występy drag queen. Laski na mnie leciały, ale wiedziałam, że z moją posturą zawsze sobie poradzę, więc czułam się tam bardzo bezpiecznie.
Na studiach byłam najmłodsza w grupie, bo akurat zmieniły się przepisy i absolwenci studium nauczycielskiego natychmiast musieli dorabiać studia magisterskie, jeśli chcieli dalej pracować w szkole. A ja, kiedy już się zorientowałam, że nie będę zawodowo grać w piłkę, nie wiedziałam, czego chcę. Uważałam, że jestem dobra tylko w dwóch rzeczach: sporcie i rozmawianiu z ludźmi. Sport odpadł, więc postanowiłam, że zostanę przedszkolanką. Albo żłobczanką. Jest takie słowo? Kochałam małe dzieci, ale starsze okazały się jednak ciekawsze.
Miałam dwadzieścia sześć lat, tytuł magistra, skończyła mi się renta po ojcu, zastanawiałam się, jak długo jeszcze można być kelnerką. Obeszłam wszystkie szkoły, pracę dostałam w zespole szkół budowlanych pięćdziesiąt metrów od domu.
A.,polonistka w liceum ogólnokształcącym w mieście wojewódzkim: Nigdy nie chciałam być nauczycielką. Poszłam na polonistykę, bo miałam komfort, jakiego nie ma współczesna młodzież: wybierając studia, nie musiałam myśleć o pieniądzach. Wybrałam kierunek, który mnie interesował. A potem zrobiłam magisterkę i poszłam tam, gdzie była praca, czyli do liceum, w którym uczę do dziś.
Piotr Śmiałkowski,wychowawca klas I–III, nauczyciel historii i angielskiego w starszych klasach szkoły podstawowej: Jestem nauczycielem, bo chciałem nim być. Moja bratowa i żona są nauczycielkami. Od liceum wiedziałem, że chcę uczyć.
Radek,logopeda, były wychowawca przedszkolny: Studiowałem dziennie logopedię i andragogikę, czyli pedagogikę dorosłych, i pracowałem jako barman w Planie B[2]. W klubie byłem od osiemnastej do czwartej nad ranem: impreza, alkohol, odsypianie w dzień. Bardzo mnie to zmęczyło, człowiek nie jest stworzony do takiego trybu życia. Mój kolega pracował w prywatnym przedszkolu. Poprosiłem, żeby spytał, czy mogę odbyć u nich praktyki. Zgodzili się na miesiąc. Odniosłem wrażenie, że nie bardzo im się spodobałem. Dwa miesiące później ktoś odszedł z pracy, a ja dostałem propozycję całego etatu. Gdy pracowałem w przedszkolu, zrobiłem magisterkę z edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej.
Basia, nauczycielka muzyki i WF-u w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapeutycznym: Nie miałam pojęcia, co ze sobą zrobić po studiach, trafiłam więc na staż do urzędu pracy. Przekładanie papierów, praca „od-do”. To nie było dla mnie. Poszłam do szkoły, bo co innego można robić po historii?
Ewa Narożniak, nauczycielka biologii w społecznym Wielokulturowym Liceum Humanistycznym im. Jacka Kuronia w Warszawie: Po maturze, jeszcze przed rozpoczęciem studiów, organizowałam wycieczki edukacyjne dla uczniów drugich klas o profilu biologiczno-chemicznym. Po drugim roku studiów zaczęłam uczyć w szkole, do której wcześniej chodził mój brat.
Jarosław,nauczyciel wychowania fizycznego w kieleckiej szkole podstawowej: Mój starszy brat poszedł do liceum. Pomyślałem: „Zda maturę i co? Nie będzie miał fachu”. Zatem poszedłem od technikum mechanicznego. Ale po maturze zdałem sobie sprawę z tego, że nie będę mechanikiem. Poszedłem do dwuletniego studium nauczycielskiego, po którym od razu mogłem uczyć, ale tylko w podstawówce. Praktyki miałem w szkole, do której chodziłem i w której jeszcze pracował mój wychowawca z ósmej klasy, wuefista. Kiedy mnie zobaczył, przekazał mi wszystkie książki, które zbierał latami. Do tej pory ich czasem używam.
Potem przyszedłem do innej szkoły na zastępstwo, bo mojego poprzednika powołali do wojska.
Koledzy mówili: „Jarek, tylko tu nie zostawaj”, a polonistka oceniła: „Najgorszy chłam idzie pracować do szkoły”. Ale mnie się ta praca spodobała. Chodziłem po mieście, a dzieciaki mówiły mi: „Dzień dobry”. Fajnie. Nawet teraz, gdy gdzieś wyjadę (w góry, nad morze, nad jezioro), spotykam kogoś, kto mnie zna. Albo to ktoś z moich uczniów, albo ich rodziców. Mnie się to podoba.
Danusia, nauczycielka wychowania zintegrowanego w wiejskiej szkole podstawowej na Podlasiu: Jako dziecko bawiłam się w szkołę. Sadzałam lalki i je uczyłam. Od początku chciałam być nauczycielką.
Kiedy w ósmej klasie dostaliśmy od wychowawczyni kwestionariusz, w którym trzeba było wpisać, gdzie chcemy się dalej uczyć, wpisałam: „studium wychowania przedszkolnego”.
Prosiłam rodziców, żeby się na to zgodzili. Ale oni z przykrością zaprotestowali, bo byłam najstarsza z rodzeństwa i musiałam pracować na gospodarstwie. Mama pracowała w sklepie, tata w zakładzie, a ja musiałam rano wyprowadzić krowy. Zapytałam ich: „To gdzie mam się dalej uczyć?!”. Odpowiedzieli: „W najbliższej szkole”.
A najbliżej było technikum rolnicze. Z płaczem złożyłam do niego papiery.
W technikum uczyłam się o uprawie roślin i mechanizacji, czym nie byłam zainteresowana. Kiedy zdałam maturę, powiedziałam rodzicom, że nadal chcę być nauczycielką!
Rodzice znowu zaprotestowali, mówiąc: „Masz dwadzieścia lat, nie możesz się dalej uczyć, bo w domu się nie przelewa. Musisz iść do pracy”.
Do jakiej pracy? Usłyszałam, że we wsi szukają przedszkolanki, ale wstydziłam się złożyć tam papiery, bo w rubryce „wykształcenie” wpisano tytuł „technik rolnik”.
Mama zaniosła podanie za mnie. Na szczęście inspektor pamiętał mnie ze szkoły i przyjął do pracy. Po dwóch latach zaproponował: „Masz wspaniałe podejście do dzieci, może byś przeszła do szkoły podstawowej?”.
Mimo że nie należę do odważnych, bardzo chciałam być nauczycielką i nie wyobrażałam sobie tego, by nie skorzystać z tej szansy.
Aneta Korycińska, była polonistka w I Społecznym Liceum Ogólnokształcącym w Warszawie, autorka bloga „Baba od polskiego”: Z całej mojej edukacji pamiętam jeden kadr: wymiotuję do kosza na śmieci przed budynkiem szkoły. Miałam same piątki i szóstki, zawsze czerwony pasek. Rodzice poszli ze mną do lekarza. „Taki «wyrost»” – powiedział. Zrozumiałam, że to jest normalne, po prostu tak się dzieje, kiedy człowiek rośnie.
Co było dla mnie takie trudne?
Wszystko. Szkoła była opresyjna, a relacje trudne. Pamiętam, jak w czwartej klasie koleżanki wyzywały mnie od dziwek. Do tej pory 1 września i rozpoczęcie roku szkolnego są dla mnie niełatwym dniem.
Skąd więc wzięłam się w szkole? W liceum interesowałam się głównie biologią i fizyką, ale kiedy zdałam maturę z polskiego na dziewięćdziesiąt dwa procent, siostra mojego chłopaka zaproponowała: „Słuchaj, to może ty pójdź na filologię polską”. Poszłam na polonistykę na rok, żeby sprawdzić, czy to polubię. I… zakochałam się. Wreszcie miałam z kim rozmawiać! Z kolegami ze studiów słuchaliśmy metalu i death metalu, piliśmy piwo na cmentarzu.
Codziennie wstawałam o czwartej czterdzieści, żeby zdążyć na pociąg o szóstej czternaście i dojechać na uczelnię. Po zajęciach szłam do pracy, wracałam ostatnim pociągiem, w domu byłam po godzinie dwudziestej trzeciej. Na studiach organizowałam konferencje naukowe, tworzyłam teksty do spektakli teatralnych, założyłam koło naukowe im. Juliusza Słowackiego, wreszcie spotykałam inspirujących ludzi! Napisałam pracę magisterską o powieściach grozy Reymonta i zdałam na studia doktoranckie.
Tam jednak nie było już inspiracji, tylko przerzucanie się cytatami. Powtórki, seminaria – zabrakło mi sprawczości, a chciałam coś zmieniać. Muszę mieć poczucie misji; czuć, że to, co robię, wpływa na świat, zmienia go, pomaga komuś. Tymczasem chodziłam na seminaria i pracowałam w portalu Gazeta.pl, robiąc fotostory o tym, która aktorka była na imprezie w ładniejszej sukience.
Kiedy któregoś dnia rano, po dyżurze w redakcji, szefowa poleciła mi jechać do Łodzi na koncert Justina Biebera, wstałam i powiedziałam, że rzucam pracę.
Wyszłam na ulicę i uświadomiłam sobie, że nie wiem, co dalej. Wtedy przypomniałam sobie, że na studiach zrobiłam specjalizację nauczycielską…
Basia: Poszłam na rozmowę kwalifikacyjną do dwóch szkół. Podczas pierwszej czułam się tak sobie. W MOS-ie zostałam od razu ciepło przywitana przez dyrekcję. Więc wybrałam MOS, choć warunkiem zatrudnienia było to, że skończę podyplomowo socjoterapię. To konieczne, bo u nas są inne priorytety niż w zwykłej szkole i dużo więcej pracy wychowawczej. Ale tutaj od razu, podczas tej pierwszej rozmowy, poczułam, że ta praca ma sens.
Jarosław: Po piętnastu latach pracy chciałem zostać dyrektorem. Poszedłem nawet na kurs. Ale zrezygnowałem, bo taki mam charakter – zamiast obowiązki scedować na kogoś, wolę wszystko zrobić sam. Poza tym dyrektor jest odpowiedzialny za szkołę dwadzieścia cztery godziny na dobę. Wiem, bo moja żona jest dyrektorką. Zrobiła uprawnienia dwa–trzy lata po mnie. Kiedy w święta zamarzły i pękły rury, zalało szkołę, to kto miał jechać na miejsce? Wiadomo, ona.
Kurs dla dyrektorów jest dość teoretyczny, wszystkiego praktycznie trzeba się uczyć samemu. Najbardziej w pracy pomaga wszystkowiedzący internet – świat tak szybko zmienia, a tu ciągle trzeba być na bieżąco.
Katarzyna Kabzińska,nauczycielka fizyki i matematyki, prywatny zespół szkół w Warszawie: Chciałam uczyć, ale rodzina mówiła: „Po co masz się marnować w szkole”. Uległam jej i poszłam pracować do firmy ubezpieczeniowej, gdzie trafiał mnie szlag.
Wytrzymałam półtora roku. Wolałam zarabiać mniej, ale robić coś, co ma sens. Kiedy zostałam nauczycielką, wszystko się zmieniło.
Dostałam pracę w dużym zespole szkół (technikum i szkoła zawodowa) pod Warszawą. Ta szkoła ukształtowała mnie jako nauczycielkę.
Irmina: Miałam trzyletnią przerwę w pracy. Kiedy utworzono gimnazja, wyjechałam za granicę. Pojechałam „po dzieci”, bo przez dziesięć lat nie udało mi się zajść w ciążę. Od polskich specjalistów słyszałam tylko: „Wszystko jest w porządku, proszę oddychać, będzie dobrze”. Ale tak nie było. Wyjechałam więc do kraju, w którym wspomaganie rozrodu stoi na wysokim poziomie. Do Polski wróciłam, gdy moje bliźnięta skończyły rok. Zamieszkałam z mamą: ja, dzieciaki i mama na emeryturze. Wszędzie słyszałam: „Nie ma pracy, nie ma pracy”. Brałam więc wszystko, co się nawinęło – opiekę nad dziećmi, lepienie pierogów. Pierwszego września okazało się, że mój kolega nauczyciel idzie na roczny urlop, więc zwalnia się etat. Ale się cieszyłam! Znowu mogłam robić to, co kocham.
Ewelina,nauczycielka chemii w dwóch warszawskich liceach: W ogólniaku wzięłam udział w olimpiadzie chemicznej, więc wybór studiów wydawał się oczywisty. Byłam pewna, że zostanę naukowcem lub ewentualnie zatrudnię się w laboratorium.
Po trzech latach na studiach magisterskich można było dodatkowo wybrać ścieżkę dydaktyczną umożliwiającą pracę w szkole. To świetna opcja i dużo osób ją wybierało. Ale w sesji zimowej trzeba było zdać piętnaście egzaminów! I część ludzi odpadała. Ja wytrwałam. Udzielałam już wtedy korepetycji – dostrzegałam czasem błysk w oczach moich uczniów, dzięki któremu wiedziałam, że dobrze to robię. I to mi się bardzo podobało! Postanowiłam więc, że zostanę nauczycielką.
Działaczka oświatowa (zaangażowana w protesty nauczycieli wobec reformy edukacji, wspierająca pedagogów podczas strajku i podczas ich wystąpień krytykujących kolejne posunięcia ministra oświaty, Przemysława Czarnka): Do tego zawodu łatwo wejść, ale trudno z niego wyjść, dlatego jest tylu przypadkowych nauczycieli. Przyciągają ich warunki pracy. Dyrektor przedszkola pracuje od siódmej do trzynastej. O trzeciej po południu jest już po pracy. A wakacje? Przerwy świąteczne? To przyciąga do pracy w szkole kobiety, które zajmują się dziećmi i domem. Niekoniecznie najlepsze absolwentki. A potem słabych nauczycieli trudno wyrzucić. Osoba zdeterminowana, nawet jeśli słabo uczy, może sobie w szkole uwić ciepłe i wygodne gniazdko na lata.
[1] M. Smak, D. Walczak, Pozycja społeczno-zawodowa nauczycieli. Raport z badania jakościowego, Instytut Badań Edukacyjnych 2015, s. 3.
[2] Plan B to bardzo popularny klub przy pl. Zbawiciela w Warszawie, miejscu uchodzącym za hipsterskie serce miasta.
Pierwsza lekcja
Metody i cele
Pokój nauczycielski
Źli nauczyciele
Kryminalna biurokracja
Bardzo małe pieniądze
Szkoły publiczne i prywatne
Mężczyźni w oświacie
O co chodzi z tą Finlandią?
Część drugaMy
Strach
po raz drugi
Strach przed jedynką.
Przed panią od matematyki, która traktuje każdego jak debila.
Przed panią z sekretariatu, która zawsze ma zły humor.
Przed ośmieszeniem.
Przed byciem nagranym kamerką i przerobionym na mema.
Strach, że twojemu dziecku się nie uda.
Bo źle wybrałaś szkołę.
Bo nie ma korepetycji.
Bo ma korepetycje.
Bo pyskujesz i to się zemści na dziecku.
Bo milczysz i to zaszkodzi dziecku.
Strach przed panią z sekretariatu, panią od matematyki i panią od WOS-u.
Przed innymi rodzicami.
Przed ośmieszeniem.
Roszczeniowi rodzice
Nasze rozwydrzone dzieci
Najtrudniejsze przypadki i jak je ogarnąć
Poziom i program
Trudności i porażki
Szkolna polityka, polityka w szkole
Na zakończenie:
Ginący zawód
O moich rozmówcach
A. – polonistka w liceum ogólnokształcącym w mieście wojewódzkim – całe życie zawodowe związana jest z tą samą szkołą średnią.
Aneta – anglistka. Jako nastolatka chciała zostać weterynarzem. Co roku, przez dwanaście lat, w wakacje zajmowała się zwierzętami: była wolontariuszką w fokarium na Helu, ptasim azylu, schronisku dla psów i koni w Korabiewicach, w Tiger Temple w Tajlandii, świątyni tygrysiej, prowadzonej przez buddyjskich mnichów, o której mówi: „straszne miejsce”. W Kapsztadzie oczyszczała pingwiny z ropy naftowej, w hiszpańskiej Maladze opiekowała się osłami. Ma psa, któremu codziennie między jedną a drugą pracą stara się zapewnić długie spacery. Po roku pracy w prywatnym liceum wróciła do liceum państwowego i jest szczęśliwa.
Aneta Korycińska – kiedy rozmawiałyśmy, uczyła w I Społecznym Liceum Ogólnokształcącym w Warszawie. W 2022 roku odeszła ze szkoły, nadal udziela korepetycji. Terminy na nadchodzący rok szkolny znikają w marcu, gdy tylko ogłasza zapisy. Między innymi dlatego udostępnia w internecie podcasty ze swoich lekcji. Zaczęła je nagrywać podczas pandemii. Prowadzi stronę „Baba od polskiego”, gdzie radzi, jak pisać rozprawki i interpretować szkolne lektury. Opiekuje się psami ze schroniska. Jednego z nich ugryzła, gdy źle się zachowywał. Pomogło, pies zrozumiał, kto tu jest opiekunem.
Aniela – chemiczka. Jest emerytką, udziela korepetycji. Ma pięcioro dzieci i troje wnucząt.
Anna – anglistka, metodyk. Przez dwadzieścia trzy lata uczyła przyszłych pedagogów. Zaczęła, mając zaledwie trzyletnie doświadczenie w nauczaniu i dwa lata intensywnych szkoleń, które zorganizowano dla metodyków. Uczyła się między innymi w Danii i Wielkiej Brytanii. Dziś mówi, że trzyletnie kolegium nauczania języka angielskiego, które współtworzyła, wydało na świat kilkanaście roczników rewelacyjnych nauczycieli. Przez piętnaście lat pisała podręczniki, z których wciąż korzysta się na całym świecie. Odeszła z kolegium, gdy zaczęło przygotowywać nauczycieli klas I–III. Uważa bowiem, że nie zna się na nauczaniu małych dzieci. Przeszła na emeryturę, ale nadal pracuje. Przyjaciele od lat proszą ją, by napisała książkę na podstawie swoich przemyśleń i szkolnych anegdot.
B. – dyrektorka niepublicznego zespołu szkół w niedużej miejscowości, edukacja jest jej pasją. Ma dwoje dzieci, raz do roku zostawia je pod opieką męża i rusza z przyjaciółkami w egzotyczną podróż.
Basia – uczy muzyki i WF-u w Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapeutycznym. Nawet na imprezach opowiada o swojej pracy. Inni tańczą, piją alkohol, palą skręty, a Basia mówi o tym, jak bardzo mało czasu ludzie poświęcają dzieciom. Jest mężatką, ma dwoje dzieci.
Beata – historyczka w publicznej szkole podstawowej. Jest ciepła, serdeczna, łatwo zdobywa sympatię i dzieci, i ich rodziców.
C. – nauczycielka z wiejskiej szkoły na Podkarpaciu, mimo wielu ofert pracy, nie chce zatrudnić się w mieście.
Danusia – nauczycielka klas I–III w gminnej szkole na Podlasiu. Przez blisko trzydzieści lat mieszkała w zakładowej kawalerce w malutkim budynku tuż przy szkole. Wszyscy jej znajomi dziwili się, że składa podanie o służbowe mieszkanie, skoro w domu rodziców miała dobre warunki. Ona jednak postawiła na swoim: chciała być u siebie. Było tak, jakby mieszkała w szkole. Kiedy z okna kawalerki widziała, że ktoś zapomniał zgasić światło w sali, szła na górę i je gasiła. Gdy usłyszała szum wody, w porę zareagowała na awarię. Kiedy gmina zdecydowała, że budynek, w którym mieszka Danusia, trzeba zburzyć, bo oszpeca centrum miejscowości, koleżanki ją pocieszały, że teraz wróci do rodziców i będzie miała więcej spokoju i czasu dla siebie. Bracia, pracujący w Belgii, zaoferowali się, że zapłacą za remont domu.
Dorota Oleszczak – polonistka z warszawskiego liceum. Lubi gry RPG, zwłaszcza komputerowe, i haft krzyżykowy. Ostatnio ucieka od złych wiadomości w układanie puzzli. Razem z narzeczonym, a obecnie mężem, adoptowali starego, chorego na cukrzycę kota rosyjskiego.
Ewa Narożniak – biolożka w Wielokulturowym Liceum Humanistycznym im. Jacka Kuronia. Zaczęła pracować w szkole, gdy miała dwadzieścia lat. Uczy w społecznym, demokratycznym i krytycznym liceum w Warszawie. Skończyła liceum im. Batorego, z którym była długo związana. Uczył ją Jarek Szulski. W trakcie studiów doktoranckich współtworzyła Naukę dla Przyrody – ruch społeczny zrzeszający naukowców z całej Polski powstały początkowo w celu ochrony Puszczy Białowieskiej przed wycinką. Aktywistka na rzecz klimatu.
Ewelina – chemiczka, zaczęła uczyć jako studentka, udzielając korepetycji. Ma świetne podejście do dzieci i łatwość przedstawiania w zrozumiały sposób trudnych kwestii. Tuż po obronie pracy magisterskiej znalazła zatrudnienie w szkole.
Irmina – była nauczycielka WF-u. Jest samotną mamą bliźniąt. Ma duże wsparcie ze strony swojej mamy, brata i jego żony. Jej dzieci nie znają dziadków od strony taty. Jest waleczna i nigdy się nie poddaje. Gdy kilka lat temu wracała z dzieciakami z wakacji, padła jej skrzynia biegów w samochodzie. Wróciła na lawecie do ośrodka wczasowego, w holu ustawiła słoik na datki i zebrała od znajomych na naprawę.
Jarosław – nauczyciel wychowania fizycznego w kieleckiej szkole podstawowej, ojciec dwóch synów (studenta i licealisty). Jego żona jest dyrektorką szkoły. Oboje pracują w różnych placówkach. W szkole podstawowej trenował narciarstwo biegowe i grał w ping-ponga. Skończył technikum mechaniczne, a potem Akademię Wychowania Fizycznego. Jako młody nauczyciel był obiektem westchnień wielu uczennic. Do dziś dorosłe już panie robią maślane oczy na samo wspomnienie o nim. To one znalazły dla mnie kontakt do dawnego ulubionego nauczyciela i zaaranżowały nasze spotkanie.
K. – matematyczka, często zmienia pracę. Potrafi dostrzec brylant nawet w trudnym uczniu.
Katarzyna Kabzińska – matematyczka i fizyczka, dyrektorka niepublicznego zespołu szkół w Warszawie. Jest samotną mamą, lubi podróżować, chodzi po górach.
Ksiądz Marek – katecheta w integracyjnej szkole podstawowej w „złej” dzielnicy dużego miasta. Mieszka w dużym, ładnym pokoju z łazienką i minianeksem kuchennym w domu księży. Gra na gitarze.
M. – dyrektorka w popularnej warszawskiej niepublicznej szkole, jest związana z oświatą od ponad trzydziestu lat. Ma troje wnucząt, lubi podróżować.
Mariusz – wychowawca w świetlicy. Przez lata grał w zespole rockowym i dorabiał do szkolnej pensji jako muzyk i wodzirej na weselach. Myśli o napisaniu książki reporterskiej o tym, jak Polacy balują. Niedawno urodziło mu się pierwsze dziecko.
N. – polonistka, pracuje na niecały etat, bo ma dwoje dzieci w wieku wczesnoszkolnym, które musi wozić i odbierać ze szkoły. Uwielbia swojego psa i pracę w ogródku.
Olga Skolimowska – nauczycielka przedszkolna, która przez semestr studiowała w Finlandii. Powiedziała o sobie zdanie, które zapadło mi w pamięć: „Zawsze chciałam mieć wpływ na to, co się dzieje na świecie”. Dlatego już drugą kadencję jest radną z ramienia KO. Przewodniczy komisji edukacji w swojej gminie. Skończyła podyplomowe studia z zarządzania oświatą. Lubi rękodzieło.
Piotr Śmiałkowski – nauczyciel edukacji początkowej, angielskiego, historii i etyki. Był wychowawcą mojego najstarszego dziecka. Uczy w publicznej szkole podstawowej, ma troje dzieci. Starsze chodzą do rejonowej podstawówki w podwarszawskiej miejscowości. I Piotr, i jego żona, która również jest nauczycielką, pracują w warszawskich szkołach (każde w innej). Choć to byłoby wygodne, żadne z nich nie chciało, by ich dzieci uczyły się w placówce, w której oni pracują. Latem 2022 roku zdecydował się na zmianę pracy: został wicedyrektorem w innej publicznej szkole podstawowej.
Radek – absolwent logopedii, pedagogiki dorosłych, edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej. Swoją żonę poznał w pracy – jej synek był w jego grupie. Teraz wychowują dwoje dzieci. Radek pracuje cały czas w tym samym przedszkolu, choć teraz w innej roli – jako logopeda, nie wychowawca. Prowadzi też terapię logopedyczną w prywatnej klinice stomatologicznej.
Renata – pedagog szkolny i nauczycielka wiedzy o społeczeństwie w prywatnej szkole podstawowej i publicznym liceum w Warszawie. Kiedy przyszła do nowej szkoły, okazało się, że nie ma dla niej miejsca. Znalazła schowek, który wysprzątała i urządziła tak, by miejsce zachęcało do rozmów. Przyniosła dywan, fotele, lampkę, precelki i herbatę. Oprócz herbaty i precelków wszystko przytargała ze śmietnika.
Sylwia Chwedorczuk – doktor nauk humanistycznych. Po odejściu ze szkoły napisała książkę Kowalska. Ta od Dąbrowskiej o miłości dwóch pisarek – Anny Kowalskiej i Marii Dąbrowskiej. Myśli o kolejnej biografii, może napisze o żydowskiej fotoreporterce Julii Pirotte. Nie chce wracać do szkoły, ale tęskni za relacją nauczycielka–uczeń. Mówi, że radzi sobie z tym, sporadycznie udzielając prywatnych lekcji dzieciom znajomych.
Weronika – przez siedemnaście lat uczyła matematyki w niepublicznych liceach. Od niedawna jest wykładowczynią w szkole wyższej. Kocha zwierzęta. Ma dwa psy i trzy konie. Mieszka z rodziną w domu pod Warszawą, codziennie wozi swoją córkę, trenującą skoki, do stadniny odległej o trzydzieści kilometrów. Nie tęskni za pracą w szkole, jest zachwycona relacjami ze studentami.
Z. – trenerka w ośrodku szkoleń dla nauczycieli, mama dwójki dzieci.
Bibliografia
Nauczyciele. Wielki zawód
Joanna Sokolińska
Współpraca: Justyna Mrowiec
© Wydawnictwo RM, 2023Wydawnictwo RM, 03-808 Warszawa, ul. Mińska [email protected]
Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana, w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny) włącznie z fotokopiowaniem, nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów, bez pisemnej zgody wydawcy.Wszystkie nazwy handlowe i towarów występujące w niniejszej publikacji są znakami towarowymi zastrzeżonymi lub nazwami zastrzeżonymi odpowiednich firm odnośnych właścicieli.Wydawnictwo RM dołożyło wszelkich starań, aby zapewnić najwyższą jakość tej książce, jednakże nikomu nie udziela żadnej rękojmi ani gwarancji. Wydawnictwo RM nie jest w żadnym przypadku odpowiedzialne za jakąkolwiek szkodę będącą następstwem korzystania z informacji zawartych w niniejszej publikacji, nawet jeśli Wydawnictwo RM zostało zawiadomione o możliwości wystąpienia szkód.
ISBN 978-83-8151-299-2
ISBN 978-83-8151-300-5 (ePub)
ISBN 978-83-8151-301-2 (mobi)
Edytor: Justyna MrowiecRedaktor prowadząca: Barbara Ramza-KołodziejczykRedakcja: Justyna MrowiecKorekta: Anita RejchNadzór graficzny: Grażyna JędrzejecProjekt graficzny okładki: Magdalena BetlejProjekt graficzny książki: Dolina LiterekEdytor wersji elektronicznej: Tomasz ZajbtOpracowanie wersji elektronicznej: Marcin FabijańskiWeryfikcja wersji elektronicznej: Justyna Mrowiec
W razie trudności z zakupem tej książki prosimy o kontakt z wydawnictwem: [email protected]
Table of Contents
Oni
Strach
Jak zostać nauczycielką
Pierwsza lekcja
Metody i cele
Pokój nauczycielski
Źli nauczyciele
Kryminalna biurokracja
Bardzo małe pieniądze
Szkoły publiczne i prywatne
Mężczyźni w oświacie
O co chodzi z tą Finlandią?
My
Strach
Roszczeniowi rodzice
Nasze rozwydrzone dzieci
Najtrudniejsze przypadki i jak je ogarnąć
Poziom i program
Trudności i porażki
Szkolna polityka, polityka w szkole
Na zakończenie: Ginący zawód
O moich rozmówcach
Bibliografia
