Pasieka 2023 nr 3 ebook

Table of Contents

Dwumiesięcznik „Pasieka” - czasopismo dla pszczelarzy z pasją

W telegraficznym skrócie

POLSKA

ŚWIAT

Australia

Bee Press Photo 2023

Bee Press Photo

Bee Art

Ocena zdjęć i dzieł

60. Naukowa Konferencja Pszczelarska w Puławach, cz. 1.

I sesja plenarna – biologia pszczół

Sesja posterowa – biologia pszczół

Mechanizmy odporności pszczół w kontekście funkcjonowania ciała tłuszczowego

Typy odporności

Zagrożenia dla odporności

Ciało tłuszczowe

Szczegółowa budowa ciała tłuszczowego

Co wpływa na ciało tłuszczowe?

Dysfunkcje ciała tłuszczowego

Jak można wspomagać ciało tłuszczowe?

Co wiemy o próbach wyhodowania pszczół opornych na warrozę – sukcesy i trudności, cz. 6.

6.0. Przegląd wybranych populacji pszczół otrzymanych na drodze selekcji sztucznej w połączeniu z bond testem

7.0. Komentarz

Wyniki 16 monitoringu strat rodzin pszczelich w Polsce po zimie

Dlaczego wosk jest taki ciemny?

Topienie słoneczne

Topiarki rotacyjne

O węzie

O ramkach

O przechowywaniu plastrów

Trutnie w życiu rodziny pszczelej

Czy rzeczywiście trutnie warto nazywać darmozjadami?

Kanibalizm rezerwą białka w rodzinie pszczelej

Kiedy pojawiają się trutnie?

Czy wszystkie wygryzione trutnie będą zdolne do kopulacji?

Duże i małe trutnie

Trutnie w rodzinie pszczelej

Trutnie a nastrój rojowy

Pasieki oferujące matki pszczele, pakiety, odkłady

Średnie ceny miodów oferowanych w polskich sklepach internetowych

Ceny skupu miodu i pyłku pszczelego

Obliczanie wydajności miodowej bazy pożytkowej na potrzeby własnej pasieki – poradnik krok po kroku

Wydajność miodowa roślin

Nie cały nektar dla pszczół miodnych

Pszczoła też je miód

Etapy obliczania przykładowej bazy pożytkowej pasieki

Zakładanie i pielęgnacja miejskich łąk kwietnych

Czym są miejskie łąki kwietne?

Gdzie byłeś, jak cię nie było? Skąd bierzemy zioła na kwietne łąki?

Miejskie łąki krok po kroku

Wzbogacanie bazy pokarmowej – miododajne rabaty z natury, cz. 1.

O łąkach i ziołoroślach Beskidu Sądeckiego

Kompozycje

Zalety rabat z natury

Ogłoszenia drobne (maj - czerwiec 2023)

Wykaz pasiek hodowlanych oferujących matki pszczele rekomendowanych przez Polskie Stowarzyszenie Hodowców Matek Pszczelich

Polski rynek zalewa miód z Ukrainy?

Zaskakujące dane?

Dużo importujemy

Trochę też eksportujemy

Innymi słowy…

Subiektywny komentarz

Przegląd prasy światowej

Pszczoły uczą się tańczyć „ScienceNews” (dostęp 03/2023)

Gdy jest zimno, muchówki mogą zapylać częściej niż pszczoły „Ecology is Not a Dirty Word” (dostęp 03/2023)

Gdzie podział się świdraczek? „American Bee Journal” 01/2023

Czy pszczelarze „naturalni” dbają o dobrostan pszczół? „American Bee Journal” 02/2023

Wywiad z prof. Tomem Seeleyem, „American Bee Journal” 03/2023

Prenumerata e-Book

Jak pobrać zakupiony e-book?

Pobierz aplikację mobilną "Pasieka24"

Czym jest e-Prenumerata?

Jak mogę rozpocząć e-Prenumeratę?

Jak uzyskać dostęp do e-Prenumeraty na www.pasieka24.pl?

Jak uzyskać dostęp do e-Prenumeraty w aplikacji mobilnej?

Korzyści, jakie niesie ze sobą e-Prenumerata:

Masz pytania?

Prenumerata „Pasieki”

Zaprenumeruj „Pasiekę” i wygraj 5000 zł

sklep.pasieka24.pl

Landmarks

Spis treści

Cover

Dwumiesięcznik „Pasieka” - czasopismo dla pszczelarzy z pasją

Adres redakcji: Pasieka 34-124 Klecza Dolna 148 tel. 33 873-51-40, 33 845-10-11, 33 330-00-32 e-mail: [email protected]

Redaktor naczelna: Teresa Kobiał[email protected]

Sekretarz redakcji: Martyna [email protected]

Redagują: Sławomir Trzybiński, Rafał Krawczyk

Wydawca: BEE & HONEY Sp. z o.o.

Korekta: Teresa Kobiałka

Skład, reklama: Roman [email protected]

Kolportaż, reklama: Wydawnictwo Pasieka, 34-124 Klecza Dolna 148, tel. 33 873-51-40, e-mail: [email protected],

Copyright: Pasieka 2003-2023, ISSN 1730-7619

Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejsza publikacja ani w całości, ani w części nie może być w żaden sposób powielana i rozpowszechniana bez pisemnej zgody wydawcy.

WIADOMOŚCI Z POLSKI

WIADOMOŚCI ZE ŚWIATA

Martyna Walerowicz

W telegraficznym skrócie

POLSKA

Kocierz

„Szanse i zagrożenia stojące przed organizacjami pszczelarskimi” to konferencja dla prezesów wojewódzkich kół pszczelarskich oraz stowarzyszeń (niezrzeszonych w PZP), która odbyła się 3 marca 2023 r. Podczas spotkania poruszono kilka tematów, np. jak świat nauki może wspomóc organizacje pszczelarskie, gdzie szukać dodatkowych źródeł finansowania i jak prawidłowo stosować RODO.

Cegłów

VII Mazowiecka Konferencja Pszczelarska odbyła się 18 marca w Cegłowie. W wydarzeniu brało udział ponad 200 osób, które nie tylko mogły porozmawiać i zakupić drobny sprzęt czy literaturę, ale również wysłuchać trzech wykładów na temat wykorzystania pożytków pszczelich, odporności pszczół i ich hodowli.

Polska

Pszczelarze mogli od 3.04 do 18.04.2023 r. składać podania o dofinansowanie w ramach interwencji pszczelarskich 2023–2027. Kwota przeznaczona została na trzy programy: inwestycje (czyli wspieranie modernizacji gospodarstw pasiecznych), walkę z warrozą produktami leczniczymi oraz na pomoc na odbudowę i poprawę wartości użytkowej pogłowia pszczół. Kwota przeznaczona na te cele wyniosła łącznie 47 041 740,43 zł.

Polska

Kontrola jakości handlowej miodu odkryła wiele nieprawidłowości i to zarówno samego produktu (np. analiza pyłkowa 81 partii miodów wykazała, że aż 22,2% z nich zostało oznaczonych nieprawidłowo, a część miała pyłki obcego pochodzenia), jak i oznakowania miodu, m.in. nie podawano na etykietach kraju pochodzenia produktu.

ŚWIAT

Europa

Komisja Europejska zmieniła normy dla najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP) dla klationidyny i tiametoksamu (dwóch substancji z grupy neonikotynoidów), obniżając je do najniższego poziomu, jaki można zmierzyć przy użyciu najnowszych technologii. Oznacza to, że żywność i pasze nie mogą zawierać żadnych mierzalnych pozostałości tych pestycydów.

Australia

Anita Long i Jenni Mc Leod (z założonej przez siebie organizacji Sister Hives Australia) ustanowiły dwa rekordy: „Największej liczby pszczelarek na jednym zdjęciu wykonanym podczas jednego spotkania” oraz „Największej liczby zdjęć pszczelarek udostępnionych w ciągu 24 godzin”. Pierwszy rekord pobito, fotografując razem 70 pszczelarek, a drugi, gdy 1300 osób w ciągu 24 godzin, między 12 a 13 stycznia, wrzuciło zdjęcia do Sieci opatrzone hasztagiem #beekeepingworldrecord. Akcję przeprowadzono, by podkreślić, że w środowisku jest coraz więcej kobiet.

Fot. freepik

Australia

Australijscy pszczelarze odkryli, że od 2015 r. wycofano ze szkolenia psów tropiących zapach matek pszczelich. Czworonogi zaczęto szkolić pod kątem wykrywania pszczół ponownie, dopiero gdy na kontynencie pojawił się V. destructor. Pszczelarze nie wiedzieli, że psy tropiące, jedna z pierwszych linii obrony przed nielegalnym przemytem matek pszczelich, nie były na służbie, gdy dręcz zaatakował ich pasieki. Tymczasem eksperci podejrzewają, że to właśnie w klateczkach z królowymi pasożyt przedostał się do kraju.

WIADOMOŚCI ZE ŚWIATA

Bee Press Photo 2023

Tak jak w poprzednich latach „Pasieka” objęła patronatem międzynarodowy konkurs fotograficzny Bee Press Photo i Bee Art organizowany przez naszego słowackiego partnera czasopismo pszczelarskie „Dymak”. Przedstawiciele „Pasieki” po raz kolejny zasiądą też w jury konkursu. Zachęcamy do udziału!

Bee Press Photo

Celem konkursu jest wyłonienie najlepszych fotografii o tematyce pszczelarskiej. Autor może wziąć udział w konkursie, prezentując wyłącznie zdjęcia wcześniej nieopublikowane. Do każdej kategorii konkursowej można przesłać tylko jedno zdjęcie. W konkursie mogą wziąć udział osoby w wieku od 12 do 99 roku życia.

Kategorie

1. Zapylacze w pracy.

2. Pszczelarz i jego pszczoły.

Zdjęcia muszą być przesłane do redakcji przez formularz na stronie:https://www.dymak.online/bee-press-photo/

Wymagania techniczne dla zdjęć

» Maksymalna wielkość: 5 MB.

» Minimalna rozdzielczość: 2000 pikseli dłuższego boku zdjęcia.

» Format: .jpeg, .png.

Nagrody

Pierwsze miejsce w danej kategorii: 100 euro.

Drugie miejsce: 70 euro.

Trzecie miejsce: 50 euro.

Bee Art

Konkurs Bee Art jest przeznaczony dla autorów tworzących dzieła plastyczne o tematyce pszczelarskiej. Twórcy mogą przedstawiać dzieła stworzone w dowolnej technice. Każdy uczestnik może przedstawić maksymalnie dwie prace. Konkurs jest dla osób w wieku od 12 do 99 roku życia.

Kategoria

1. Malowany świat pszczół i pszczelarzy.

Dzieła lub ich skany muszą zostać przesłane do redakcji przez formularz na stronie:https://www.dymak.online/bee-press-photo/

Wymagania techniczne dla skanów

» Maksymalna wielkość: 5 MB.

» Minimalna rozdzielczość: 2000 pikseli dłuższego boku dzieła.

» Format: .jpeg, .png.

Nagrody

Pierwsze miejsce w danej kategorii: 100 euro.

Drugie miejsce: 70 euro.

Trzecie miejsce: 50 euro.

Terminy dla obu konkursów i zgody

Zdjęcia i dzieła można nadsyłać do organizatora od 1 kwietnia do 31 sierpnia 2023 r. Oceny zdjęć i dzieł zostaną opublikowane w czasopiśmie „Dymak”.

Przesyłając zdjęcie lub dzieło, autor deklaruje, że jest wyłącznym właścicielem praw autorskich zdjęcia lub dzieła i że wykonał je samodzielnie, bez udziału osób trzecich. Przesyłając zdjęcie lub dzieło, autor wyraża zgodę dla redakcji czasopisma „Dymak” na ich publikację w papierowej i elektronicznej wersji czasopisma, jak również w mediach społecznościowych. Autorzy biorący udział w konkursie zgadzają się również na publikację zdjęcia lub dzieła na podobnych zasadach w zagranicznych czasopismach partnerskich.

Ocena zdjęć i dzieł

Zwycięzcy konkursu zostaną wyłonieni przez jury ustanowione przez redaktora naczelnego czasopisma „Dymak”. W przypadku uzyskania przez uczestników takiej samej liczby punktów, przewodniczący jury zadecyduje o zwycięstwie zdjęcia lub dzieła poprzez przyznanie mu dodatkowego punktu.

Dane osobowe są chronione zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowymi.

WIADOMOŚCI Z POLSKI

Konferencje

Martyna Walerowicz

60. Naukowa Konferencja Pszczelarska w Puławach, cz. 1.

Po ponad dwóch latach pandemii i ograniczeniach narzuconych na spotkania z radością wzięliśmy udział w jubileuszowej konferencji pszczelarskiej zorganizowanej przez Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Pszczelnictwa w Puławach.

Fot. Piotr Tomczak

Wydarzenie odbywało się od 14 do 15 marca 2023 r. Konferencję otworzyła prof. Małgorzata Bieńkowska oraz dr hab. Monika Fliszkiewicz. Podczas otwarcia głos zabrali przedstawiciele władz – został odczytany list ministra Czarnka skierowany do pszczelarzy, a prezydent Puław, Paweł Maj, podkreślał, że miasto, w którym od 60 lat spotykają się pszczelarze, łączy uprzemysłowienie z niewątpliwymi walorami przyrodniczymi (na marginesie dodamy, że w ramach podziękowań wręczył pluszową pszczółkę Maję prof. Bieńkowskiej). Profesor dr hab. Wojciech Skowronek (wieloletni kierownik Zakładu Pszczelnictwa w Puławach), wspominał jak przez lata zmieniała się nie tylko konferencja, ale również polskie pszczelarstwo – opowiadał jak w latach 70. głównym tematem zaprzątającym umysły pszczelarzy był napływ rasy kaukaskiej do Polski i jak w latach 80. atmosferę rozgrzała wiadomość o pojawieniu się w naszym kraju Varroa destructor (wtedy jeszcze myślano, że gatunek ten to V. jacobsoni).

Pierwsze wystąpienie należało do prof. Małgorzaty Bieńkowskiej, która przedstawiła krótką historię wydarzenia, podkreślając, że z każdym rokiem prelegenci prezentowali coraz więcej doniesień naukowych. Natomiast podczas tegorocznej 60. sesji prelegenci zaprezentowali w sumie 35 referatów i 32 postery. Jak podkreśliła „ważną funkcją Naukowej Konferencji Pszczelarskiej jest integracja środowiska pszczelarskiego przez spotkania przyjaciół, wymianę poglądów, miłe rozmowy w kuluarach i w czasie wieczornych spotkań towarzyskich”.

W czasie otwarcia konferencji uczciliśmy też minutą ciszy tych, którzy odeszli od nas w ostatnim czasie: prof. dr. hab. Jerzego Woyke, prof. dr hab. Aleksandrę Hartwig, Mariana Karolczaka oraz dr. Piotra Skubidę.

I sesja plenarna – biologia pszczół

Pierwszy dzień spotkania z Puławach był bardzo intensywny. Wykłady trwały od 10:15 do 18:30 z zaledwie dwiema przerwami kawowymi i dłuższą obiadową. Prelegenci mieli tylko 12 minut na przedstawienie wyników prac (w tym roku część posterowa była prezentowana na wyświetlaczu w sali wykładowej i omawiana w zawrotnym tempie 2 minut – takie rozwiązanie doskonale się jednak sprawdziło i sesja ta cieszyła się większym zainteresowaniem niż w poprzednich latach). Mimo intensywności i sztywnych ram czasowych wszystko przebiegało sprawnie. Materiały z abstraktami można znaleźć na stronie internetowej organizatora – my prezentujemy skróty wystąpień i ich najważniejszy przekaz.

Sesję plenarną o biologii pszczół prowadził prof. dr hab. Jerzy Wilde. Natomiast pierwszy referat „Przeżywalność pszczół zimujących w rodzinach niewychowujących czerwiu jesienią” zaprezentował dr Jakub Gąbka. Ze względu na zmiany klimatyczne matki dłużej czerwią, jednak z powodu niewystarczającej ilość pokarmu w środowisku robotnice nie są w stanie wytworzyć odpowiedniej ilości ciała tłuszczowego i dożyć do wiosny. Poza tym karmienie nowych larw skraca życie pszczół, które powinny wychowywać czerw wiosną. Dlatego naukowcy zbadali, jaka jest różnica w przeżywalności pszczół z rodzin niewychowujących czerwiu jesienią w porównaniu do tych, które wychowują wtedy młodsze siostry. Ustalono, że przez zimę przeżyło o 35% więcej rodzin, w których robotnice nie wychowywały czerwiu jesienią, w porównaniu do rodzin wychowujących. Zachęcamy do zapoznania się z oryginalnymi badaniami, ponieważ efekt ograniczenia czerwienia matki jesienią osiągnięto dzięki zastosowaniu izolatorów – wyższa przeżywalność pszczół dała w efekcie lepszy rozwój wiosenny.

„Ocena jakości matek pszczoły miodnej na podstawie pomiarów skrzydeł” to tytuł referatu zaprezentowanego przez prof. Adama Tofilskiego. Naukowiec zaproponował ocenianie matek pszczelich przez hodowców i producentów nie na podstawie masy (wysoka zazwyczaj wskazuje na większą liczbę rureczek jajnikowych), a wielkości skrzydła. Cechy te są bowiem skorelowane pozytywnie i królowa o większej masie ma też większe skrzydła. Jednak, co jest niewątpliwą zaletą oceny tego parametru, wielkość skrzydła nie zmienia się w zależności od zmian fizjologicznych i środowiskowych, i pszczelarz może ocenić matkę w każdym momencie sezonu – jest tylko jeden warunek – musi być martwa. Naukowiec porównał matki wychowywane z larw jednodniowych (wyższej jakości) do matek wychowanych z larw dwudniowych i trzydniowych (gorszej jakości). Ocena opiera się na 19 punktach charakterystycznych skrzydła i została opracowana przez profesora. Każda osoba zainteresowana współpracą z Uniwersytetem Rolniczym w Krakowie, która chce sprawdzić jakość otrzymanych matek, może kontaktować się z prof. Adamem Tofilskim przez stronę ocena-matek.pl. W Sieci dostępny jest również program DrawWing i identyfly: https://drawwing.org/identifly.

Profesor Marian Surowiec przedstawił referat „Ultradźwiękowa stymulacja pszczół do zachowań obronnych w obecności kwasu szczawiowego i mrówkowego”. O pierwszych badaniach profesora, dotyczących samych ultradźwięków pisaliśmy w „Pasiece” nr 4/2021. Tym razem naukowiec połączył wykorzystanie ultradźwięków z aplikacją kwasów mrówkowego i szczawiowego. Wyniki wstępnych analiz mówią, że zastosowanie ultradźwięków w obecności kwasu mrówkowego daje trzykrotnie większy osyp w porównaniu do zastosowania kwasu szczawiowego (w obu przypadkach stosowane są emitery soniczne, które prawdopodobnie wzmacniają działanie wymienionych środków ochrony pszczół).

Wyniki badań swojego zespołu przedstawił dr Paweł Migdał w referacie „Zmiany stężenia białka, glukozy i trójglicerydów w hemolimfie pszczoły miodnej poddanej oddziaływaniu pola elektrycznego w ekstremalnie niskiej częstotliwości”. Wyniki pracy były bardzo interesujące – potwierdzają one bowiem poprzednie wyniki badań, głoszące, że pole elektromagnetyczne może wywołać w organizmie pszczoły stan niedożywienia, a zmiany w poziomach białka, glukozy i trójglicerydów w ciele mogą mieć długoterminowe skutki. Naukowiec podkreślił jednak, że wstawianie uli pod linie wysokiego napięcia nie spowoduje nagłej śmierci owadów, ale rzeczywiście może je osłabić.

„Pszczoły usuwają metale ciężkie z nektaru oraz ze swoich organizmów” to tytuł referatu zaprezentowanego przez prof. Grzegorza Borsuka. Jego zespół wykazał, że pszczoły miodne mają niezwykłe zdolności odfiltrowywania z nektaru metali ciężkich podczas przerabiania go na miód. Część omawianych niebezpiecznych pierwiastków, ale nie wszystkie, jest wydalana z kałem. Dowodzi to więc, że miód nie jest dobrym bioindykatorem zanieczyszczenia środowiska.

Doktor Piotr Dziechciarz przedstawił wyniki obserwacji w referacie „Zbieranie wosku jako bardzo rzadkie zachowanie pszczół miodnych”. Okazuje się, że pszczoły czasem zbierają pozostawiony np. na pasiece wosk do koszyczków zlokalizowanych na tylnej parze odnóży. Dzięki temu pszczoły minimalizują straty energetyczne, ponieważ maksymalnie wykorzystują zasoby dostępne w środowisku. Zważywszy na to, jak energochłonne jest wypacanie wosku, to duża oszczędność miodu dla rodziny pszczelej. Ponadto zaobserwowany proces odbywa się statycznie, w miejscu, gdzie znajduje się wosk – pszczoły nie wzbijają się w powietrze, gdy zbierają ten surowiec, tak jak dzieje się podczas formowania obnóży pyłkowych, co wskazuje na mniejszy wydatek energetyczny zbieraczek.

Fot. Piotr Tomczak

Kolejny wykład „Wpływ monodiety na przykładzie pyłku facelii i nawłoci na wielkość acini gruczołów gardzielowych pszczoły miodnej – badania wstępne” poprowadził Maciej Bryś. W przytoczonym badaniu sprawdzono wyłącznie wpływ dwóch gatunków pyłku (nawłoci i facelii) na rozwój gruczołów gardzielowych pszczół, produkujących mleczko pszczele. Przedstawione badania ukazują ogólną istotność pyłku – nawet monodieta jest lepsza dla organizmu pszczoły niż całkowity brak pyłku w diecie cukrowej. Nie oznacza to jednak, że niezróżnicowana dieta jest tak samo dobra jak różnorodna. W badaniach wskazano wyłącznie, że gruczoły gardzielowe (a konkretniej acini – więcej w artykule pt. „Mechanizmy odporności pszczół w kontekście funkcjonowania ciała tłuszczowego” na str. 10) rozwijały się lepiej, jeśli pszczoła spożywa białko, a nie tylko cukry.

Sesja posterowa – biologia pszczół

Po części wykładowej przyszła kolej na omówienie posterów, czyli plakatów naukowych, na których przedstawiane są wyniki badań. Każdy prelegent miał tylko dwie minuty na omówienie prezentowanych zagadnień.

Jako pierwsza przedstawiła badania prof. Małgorzata Bieńkowska. Tytuł posteru brzmiał „Jakość nasienia trutni przechowywanego w warunkach chłodniczych”. W badaniach oceniano jakość nasienia trutni w zależności od czasu przechowywania. Niewątpliwą zaletą analiz było ich wykonanie zarówno w warunkach in vitro (w szkle), jak i in vivo (badając zawartość nasienia w układzie rozrodczym matki). Sprawdzano też śmiertelność matek unasienionych nasieniem różnej świeżości. Nasienie przechowywano przez trzy, sześć lub 12 tygodni w temperaturze 13–15°C. Najwięcej żywych plemników było oczywiście w nasieniu świeżo pobranym, kontrolnym. Natomiast nasienie z dodatkiem antybiotyku zastosowanego jako bufor antybakteryjny już po trzech tygodniach ulegało całkowitej degradacji. Najwięcej matek umarło w grupie zaplemnianej nasieniem najstarszym, dwunastotygodniowym. Matki zaplemniane nasieniem świeżym nie tylko miały najmniejszą śmiertelność, lecz także miały najwięcej plemników w zbiorniczku nasiennym. Naukowczyni nie stwierdziła różnic wypełnienia zbiorniczków nasiennych między matkami unasienianymi nasieniem przechowywanym przez trzy i sześć tygodni. Wyniki badań wykazały, że nasienie ulega stopniowej degradacji, a jakość unasieniania matek nasieniem przechowywanym była gorsza w porównaniu z matkami unasienianymi nasieniem świeżym. Natomiast liczba plemników w zbiorniczku nasiennym matek unasienianych nasieniem przechowywanym przez trzy i sześć tygodni jest zadowalająca (sięga 3 mln), ponieważ w praktyce hodowlanej nie jest wymagane długie i obfite czerwienie matek.

Patrycja Pawłowska zaprezentowała wyniki pracy pt. „Analiza zależności między usytuowaniem pasieki a ekspresją receptorów oktopaminy związanej z tworzeniem pamięci długotrwałej u zbieraczek pszczoły miodnej Apis mellifera”. Badanie było dość skomplikowane, ponieważ w pracy naukowcy skupili się na „analizie możliwej plastyczności neurofizjologicznej, która może zmienną ekspresją receptorów β-adrenergicznych oktopaminy w mózgu zbieraczek w zależności od stopnia urbanizacji i usytuowania pasieki nad poziomem gruntu”. Wyniki wskazują, że mózgi (a właściwie neuroprzekaźnictwo) pszczół są plastyczne, a wysokość usytuowania pasieki stymuluje zdolności poznawcze pszczół, natomiast jej otoczenie nie ma takiego wpływu.

„Mikrobiologiczna ocena gniazd rodzin pszczelich” to tytuł posteru zaprezentowanego przez Annę Żebracką – jak stwierdziła prelegentka, możliwość ustalenia, jakie mikroorganizmy i w jakiej ilości znajdują się w gnieździe, pomoże ocenić warunki higieniczne panujące w ulu i ułatwi zapobieganie chorobom. W badaniach sprawdzano w powietrzu ulowym, na powałce, ścianach ula i powierzchniach plastra obecności bakterii i grzybów, a także poziom skażenia bakteriami E. coli. Ilość bakterii i grzybów w powietrzu była bardzo niska, a większe zanieczyszczenie mikrobiologiczne stwierdzono tylko na ocenianych powierzchniach. Natomiast E. coli wykryto w wymazach pobranych z powałek uli i przypuszcza się, że ma to związek z zanieczyszczeniem daszków odchodami ptaków, a także bezpośrednią stycznością ze środowiskiem zewnętrznym. Redakcja „Pasieki” uważa, że przytoczone wyniki są nie tylko przydatne dla samych pszczelarzy w ocenie pojawienia się patogenów bytujących w ulu, lecz także dla osób, które oferują apiterapeutyczne inhalacje powietrzem ulowym. Dodatkowe dane świadczące o bezpieczeństwie takiego zabiegu są bardzo cenne.

Anita Skorus przedstawiła badania „Wpływ niedożywienia na odporność pszczoły miodnej”. Mówiąc najprościej – podczas eksperymentu naukowcy głodzili pszczoły, ale wcześniej przez osiem dni podawali im różne rodzaje pokarmu energetycznego: gotowy syrop lub sacharozowy, a jako kontrolę sytę miodową. Oczywiście nie pozostało to bez wpływu na organizmy pszczół, w których zmieniały się aktywności lub stężenia wybranych markerów biochemicznych (poziomu glukozy, białka, triglicerydów w hemolimfie). Wszelkie niedobory powodowały rozregulowanie wybranych markerów (TAS i GGTP) systemu immunologicznego. Zwłaszcza podanie syty miodowej przed okresem głodzenia powodowało niekorzystne zmiany w wybranych markerach biochemicznych. Dzięki tym badaniom zebrano wstępne informacje, który pokarm najdłużej zapewnił poszczególne składniki odżywcze organizmowi pszczoły.

Po przedstawieniu referatów i posterów nastąpiła ożywiona dyskusja, a następnie przerwa kawowa. Przebieg kolejnej sesji, dotyczącej hodowli i genetyki pszczół opiszemy w następnej części relacji z 60. Naukowej Konferencji Pszczelarskiej.

NAUKA W PASIECE

Biologia pszczoły

Martyna Walerowicz, Dr. Aneta Strachecka

Z artykułu dowiesz się m.in.:

jakie rodzaje odporności pszczół można wyróżnić;

co osłabia kondycję tych owadów i dlaczego ciało tłuszczowe jest tak ważne;

jak możesz wzmocnić odporność pszczół.

Mechanizmy odporności pszczół w kontekście funkcjonowania ciała tłuszczowego

Początkiem roku odbyło się międzynarodowe sympozjum pszczelarskie w Pszczelej Woli pod hasłem „Z pszczołami nigdy nic nie wiadomo”. Podczas wydarzenia prof. Aneta Strachecka opowiedziała o mechanizmach odporności pszczoły miodnej - to wykład, który każdy pszczelarz powinien znać na pamięć!

Fot. lifeonwhite z freepik

Niemal wszystkie związki związane z odpornością pszczoły są produkowane w ciele tłuszczowym. Dlatego warto poznać jego budowę i działanie, by lepiej zrozumieć nie tylko same owady, którymi się opiekujemy, ale też w jaki sposób choroby i niepoprawnie użyte pestycydy i akarycydy wpływają na ich organizmy i je osłabiają.

Typy odporności

Pszczoły wykształciły następujące typy odporności:

Społeczną

(zwaną też odpornością zbiorową lub rodzinną), do której zaliczane są:

odporność sekrecyjna związana z produktami pszczelimi, np. propolisem – o tym, że wytworzenie ras niekitujących wpłynęło na osłabienie odporności pszczół, mówił prof. Jerzy Demetraki-Paleolog podczas swojego wykładu. Wkrótce będzie on dostępny na naszej stronie internetowej.

odporność behawioralna, czyli zachowania pszczół w celu usunięcia źródła zagrożenia. Przykładem tego typu odporności jest np. czyszczenie komórek, usuwanie martwego czerwiu itd.

Indywidualną

, ważniejszą od odporności zbiorowej, opartą na mechanizmach odpornościowych samego ciała pszczoły.

Zagrożenia dla odporności

Na owady wpływają również czynniki związane ze zmianami środowiskowymi, które sprawiły w ostatnich dziesięcioleciach, że odporność pszczół spadła nawet o 60% (według kilku źródeł literaturowych). Podobne wyniki uzyskała Aneta Strachecka, gdy zbadała bardzo stare próbki pszczół (sprzed 40–50 lat), które pozyskiwała z terenu poprzednia kadra naukowców. Jak stwierdziła profesorka „były to próby schowane gdzieś w lodówkach instytutu”. Po analizach starych owadów i porównaniu ich ze współczesnymi egzemplarzami okazało się, że odporność pszczół spadła o 40–50%.

Ten niepokojący trend wynika ze zmian w świecie. Pszczoły kiedyś miały do dyspozycji porządne bazy pożytkowe i mogły budować układ odpornościowy na zróżnicowanym pokarmie dobrej jakości, ponieważ w środowisku rolniczym było więcej łąk i zadrzewień. Wykorzystanie pestycydów w rolnictwie nie było tak powszechne, więc te związki nie obciążały pszczół w takim stopniu jak teraz. Również oparcie współczesnego rolnictwa na nawozach sztucznych powoduje, że w pyłku i nektarze brakuje niezbędnych pierwiastków. Do gleby dodaje się bowiem głównie potas, azot, wapń i magnez (pierwiastki odpowiadające przede wszystkim za wzrost roślin i wytworzenie dużej masy) i nie wzbogaca się jej w mikroelementy potrzebne do prawidłowego rozwoju organizmów (w tym ludzi). Wspomniane cztery pierwiastki wyparły z gleby ultrapierwiastki, które znajdują się w organizmach w bardzo małych ilościach, ale jednocześnie są niezbędne do ich prawidłowego funkcjonowania i wytworzenia procesów odpornościowych. Brak tych składników w glebie (i przeniesienia ich do nektaru i pyłku) sprawia, że organizm staje się o nie uboższy (można stwierdzić, że nawet upośledzony) i układ immunologiczny pszczoły nie funkcjonuje prawidłowo. To wszystko dzieje się na poziomie jednostki. Uprawy dają więc duże plony, ale niekoniecznie dobrej jakości.

Ponadto podczas stosowania nieprawidłowych dawek akarycydów i pestycydów uszkodzony zostaje biofilm pszczoły, czyli związki tłuszczowe, woskowe i inne oraz mikroorganizmy, które wyścielają kutikulę (zewnętrzną część pancerza pszczoły), układ pokarmowy i oddechowy. Jest to pierwsza warstwa zabezpieczająca pszczołę przed chorobami. Dzięki tej barierze bakterie i wirusy mają utrudniony dostęp do ciała owada. Gdy stosujemy akarycydy w niedozwolonych dawkach, to uszkadzamy warstwę ochronną ciała i patogen wdziera się do środka.

Ciało tłuszczowe

Składa się ono z części wisceralnej (w postaci małych grudek oraz pasemek oplatających układ oddechowy, układ pokarmowy i rozrodczy), która głównie pełni funkcje energetyczne (szybkie dostarczanie energii do konkretnych tkanek). Natomiast o wiele większą rolę w kwestiach odpornościowych odgrywa część ścienna ciała tłuszczowego (zwana też subkutikularną lub kutikularną). Wyściela ono całą wewnętrzną powierzchnię pancerza pszczoły.

Ciało tłuszczowe pszczoły letniej składa się z maksymalnie pięciu warstw komórek. Dlaczego? Ponieważ następuje wtedy szybka przemiana pokoleń, a pszczoły mają dostęp do pożytków, mogą szybko uzupełnić rezerwy białkowe i węglowodanowe, więc nie potrzebują gromadzić zapasów – ciało tłuszczowe służy wtedy głównie do wytworzenia białek odpornościowych.

Fot. 2. Komórki ciała tłuszczowego pokrywające wewnętrzną ścianę pancerza pszczoły. Na zdjęciu widać też szare serce ciągnące się w poprzek odwłoka, a także jasne worki powietrzne. Zdjęcie pochodzi z książki Anety Stracheckiej i Martyny Walerowicz pt. „Anatomia i fizjologia pszczoły miodnej”. Fot. Łukasz Wójcik, Bernard Staniec, Aneta Strachecka

Natomiast u pszczół zimowych, bytujących w naszym klimacie, jest aż 35 warstw komórek ciała tłuszczowego. Jednak, ponieważ klimat się ociepla, wytwarzają coraz mniej warstw. Natomiast pszczoły, które żyją na północy, np. na Syberii, tych warstw mają więcej, niektóre źródła podają, że nawet 50.