Pasieka 2025 nr 2 ebook

Table of Contents

Dwumiesięcznik „Pasieka” - czasopismo dla pszczelarzy z pasją

W telegraficznym skrócie

POLSKA

ŚWIAT

Polietyzm u pszczół miodnych: zbieraczka –głowa rodziny cz. 2.

Surowce płynne– nektar i spadź

Pyłek kwiatowy

Substancje balsamiczne

Woda

Słodki ciężar

Wbudowany GPS i komunikacja

Ze zbieraczki w opiekunkę

Czy mamy się z czego cieszyć? Wyniki 18 edycji badania strat rodzin pszczelich po zimie w Polsce

Kolejny sezon, kolejne doświadczenia

Najważniejsza jest pogoda

Jak poradziły sobie pszczoły, a jak pszczelarze

Warroza nadal groźna

Co z tym miodem?

Ul optymalny termicznie – nowa jakość w pszczelarstwie

Czy polscy pszczelarze są szczęśliwi?

Od ula do kieliszka: podstawowe zagadnienia prawne miodu pitnego oraz innych miodowych napojów alkoholowych, cz. 1.

Miód pitny – podstawowe regulacje prawne i wymogi jakościowe

Wyroby winiarskie związane z miodem: miód pitny i inne napoje fermentowane

Miód pitny i miód pitny jakościowy

Inne napoje miodowe

Podsumowanie

Propolis i jego ekstrakty aktywne biologicznie

Miododajna rabata w kolorach ognistopomarańczowych

Wykaz pasiek oferujących matki pszczele, pakiety, odkłady (marzec-kwiecień 2025)

Instynkt czy geniusz? Oto jest pytanie...

Co zobaczył niewidomy

Jak rośnie pszczeli plaster?

Co na to pszczoły?

Ul ze szkła

Wnioski?

Ogłoszenia drobne (marzec-kwiecień 2025)

„Warroza jest większym problemem niż zgnilec złośliwy, którego jest łatwiej zwalczyć” – rozmowaze Stanisławem Różyńskim

Niejasności związane z terminami „pszczoła” i „zapylacz” w kampaniach społecznych: uproszczenia, pomyłki, beewashing, cz. 1.

Przegląd prasy światowej

Psowate jako zapylacze?

Zanieczyszczenie sztucznym światłem szkodzi pszczołom

Sadźmy łąki kwietne!

Stosunek pszczelarzy do ochrony przyrody

Skuteczność pułapek na szerszenie żółtonogie

Żołna pszczołojad jako potencjalny regulator szerszenia azjatyckiego

Średnie ceny miodów oferowanych w polskich sklepach internetowych

Pobierz aplikację mobilną "Pasieka24"

Czym jest e-Prenumerata?

Jak mogę rozpocząć e-Prenumeratę?

Jak uzyskać dostęp do e-Prenumeraty na www.pasieka24.pl?

Jak uzyskać dostęp do e-Prenumeraty w aplikacji mobilnej?

Korzyści, jakie niesie ze sobą e-Prenumerata:

Masz pytania?

Prenumerata „Pasieki”

e-Book

sklep.pasieka24.pl

Landmarks

Spis treści

Cover

Dwumiesięcznik „Pasieka” - czasopismo dla pszczelarzy z pasją

Adres redakcji: Pasieka 34-124 Klecza Dolna 148 tel. 33 873-51-40, 33 845-10-11, 33 330-00-32 e-mail: [email protected]

Redaktor naczelna: Teresa Kobiał[email protected]

Sekretarz redakcji: Martyna [email protected]

Redagują: Sławomir Trzybiński, Rafał Krawczyk

Wydawca: BEE & HONEY Sp. z o.o.

Korekta: Teresa Kobiałka

Skład, reklama: Roman [email protected]

Kolportaż, reklama: Wydawnictwo Pasieka, 34-124 Klecza Dolna 148, tel. 33 873-51-40, e-mail: [email protected],

Copyright: Pasieka 2003-2024, ISSN 1730-7619

Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejsza publikacja ani w całości, ani w części nie może być w żaden sposób powielana i rozpowszechniana bez pisemnej zgody wydawcy.

Drogie Czytelniczki, drodzy Czytelnicy!

Można powiedzieć, że praktycznie już weszliśmy w nowy sezon. A jak minął poprzedni i jakie wnioski możemy z niego wyciągnąć, przeczytacie w artykułach Sławomira Trzybińskiego oraz Ewy Waś i Anny Gajdy. Warto zapoznać się także z kolejną częścią publikacji Marty Burzyńskiej na temat polietyzmu u pszczół miodnych. Jeśli szukacie tematów związanych z gospodarką pasieczną, to odsyłam do wprowadzenia w tematykę ula optymalnego termicznie, którą przygotowałam na podstawie francuskojęzycznej publikacji (jej tłumaczenie wkrótce się ukaże nakładem naszego wydawnictwa). Wiosna to też świetny moment na przygotowanie kolejnych rabat miododajnych i jeśli szukacie inspiracji, to Zuzanna Szela przygotowała dla Was świetną propozycję!

Redaktorka naczelnaTeresa Kobiałka

WIADOMOŚCI Z POLSKI

WIADOMOŚCI ZE ŚWIATA

Teresa Kobiałka

W telegraficznym skrócie

POLSKA

Polska

80-letni pszczelarz z powiatu lipskiego (woj. mazowieckie) został zatrzymany za posiadanie nielegalnej broni i amunicji, które ukrył w ściankach pustych uli. Seniorowi grozi do 8 lat więzienia.

Leżajsk

W okolicach Leżajska (woj. podkarpackie) kilka lat temu podczas wybierania piasku ze żwirowni wydobyto pień dębu, a następnie przewieziono go do pobliskiego tartaku. Dopiero teraz odkryto, że wewnątrz znajduje się gniazdo pszczół i to najprawdopodobniej z ok. 680 r.

Polska

Ogólnopolski Panel Badawczy Ariadna przeprowadził badania dotyczące wyborów konsumenckich. Dla 75% badanych kluczowym czynnikiem jest zaufanie do źródła pochodzenia miodu, dla 27% ważny jest kraj pochodzenia, dla 18% cena. 58% konsumentów kupuje miód bezpośrednio u pszczelarza, 25% na targowiskach, a ponad 30% od pośredników, a do zakupów miodu przez Internet przyznało się 9% respondentów.

Polska

Nieformalna grupa pszczelarzy i pszczelarek oraz miłośników i miłośniczek wszelkich pszczół przedstawiła swoje postulaty, chcąc się włączyć do dyskusji na temat przyszłości pasiecznictwa. Wśród nich znajdują się m.in.: odejście od traktowania przyrody w sposób czysto towarowy, ograniczenie przepszczelenia w Polsce, systemowa selekcja na dręczoodporność, zwiększenie obszarów hodowli zamkniętej, reforma systemu wsparcia pszczelarstwa.

Polska

Pomorsko-Kujawski Związek Pszczelarzy w Bydgoszczy, RZP Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej we Włocławku, RZP w Elblągu WZP w Gdańsku, WZP w Olsztynie oraz WZP w Rzeszowie powołały do życia Klaster Organizacji Pszczelarskich. Klaster dąży do wspólnego rozwiązywania problemów i tworzenia lepszych warunków dla rozwoju pszczelarstwa w Polsce.

ŚWIAT

USA

Firma Meta miała zbudować centrum danych sztucznej inteligencji, które opierałoby się na energii jądrowej. Musiała jednak porzucić swoje plany, ponieważ na terenie zarezerwowanym pod projekt odkryto rzadki gatunek pszczół.

Unia Europejska

Zmieniono przepisy dotyczące importu miodu i innych produktów pszczelich przeznaczonych do spożycia przez ludzi. Teraz mogą być importowane do UE wyłącznie pod warunkiem, że są wysyłane, odbierane i (lub) wyprodukowane przez zakłady wymienione przez właściwy organ kraju eksportującego.

Niemcy

Stowarzyszenie Pszczelarzy Nadrenii-Palatynatu zawnioskowało o wykreślenie „wegańskiego miodu” z rejestru patentowego, ponieważ uważa, że narusza niemieckie rozporządzenie w sprawie miodu i prawa żywnościowego.

Świat

Naukowcy odkryli, że pszczoły miodne zainfekowane pasożytami przewodu pokarmowego Nosema ceranae i Lotmaria passim spożywają więcej pokarmu (najprawdopodobniej organizm pszczoły próbuje zrekompensować w ten sposób straty energii niezbędne do walki z pasożytami). Ponadto z badań wynika, że N. ceranae wywołuje silniejszą infekcję i szybciej osłabia organizm pszczoły niż L. passim.

Ukraina

W Ukrainie w 2024 r. śmiertelność pszczół na terytorium kontrolowanym wyniosła 20–25%. To znacznie więcej niż przed wojną. Wysoka śmiertelność jest wyjaśniana niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi wiosną i latem, które doprowadziły do zmniejszenia powierzchni kwitnących roślin miododajnych. Wcześniej śmiertelność pszczół w Ukrainie wiązała się głównie z wytruciami, ale odkąd wprowadzono obowiązek informowania o planowanych zabiegach ś.o.r. sytuacja się poprawiła.

NAUKA W PASIECE

Czytaj wszystkie części artykułu na www.pasieka24.pl

Biologia pszczoły

Anatomia i fizjologia pszczoły miodnej

Dr inż. Marta Burzyńska

Z artykułu dowiesz się m.in.:

jak wysoce wyspecjalizowane są poszczególne zadania stawiane przed pszczołami pracującymi na zewnątrz ula;

w jakich okolicznościach i po co zbieraczki wysyłają sygnały wibroakustyczne;

czy ilość gromadzonych zapasów jest warunkowana genetycznie.

Polietyzm u pszczół miodnych: zbieraczka –głowa rodziny cz. 2.

W optymalnych warunkach w rodzinie, pszczoły robotnice znajdują się w różnym wieku i wykonują poszczególne prace wewnątrz ula, które związane są z rozwojem osobniczym i aktualną sytuacją w kolonii. Do pracy poza ulem robotnice przystępują ok. 21 dnia życia. Nazywane są pszczołami lotnymi albo zbieraczkami. Na tym etapie życia pełnią najważniejszą funkcję utrzymania rodziny przy życiu – zdobywają surowce: pokarm (nektar, spadź i pyłek), wodę oraz substancje balsamiczne. To, ile zbieraczek w danej rodzinie zajmuje się pozyskiwaniem danego surowca, zależy od aktualnych potrzeb rodziny i dostępności tych substancji w naturze. Niemniej przeważająca liczba lotnych pszczół zajmuje się zbieraniem nektaru. Wyjątek stanowi wczesna wiosna, gdy zapotrzebowanie na pyłek jest największe, również liczba zbieraczek trudniąca się pozyskiwaniem pyłku dla rodziny jest zdecydowanie większa. Artykuł opisuje, jak wysoce wyspecjalizowane są poszczególne zadania stawiane przed pszczołami pracującymi na zewnątrz ula oraz odpowiada na pytanie, czy zbieraczka może stać się ponownie opiekunką?

Fot. AGAWIELINSKA

Surowce płynne– nektar i spadź

Dowiedziono, że pszczoły cechują się wiernością kwiatową [Grüter i in. 2011; Martin i Farina 2016] i pobierają nektar z większych źródeł pożytku aż do jego wyczerpania [Townsend-Mehler i in. 2011]. Pszczoły posiadają aparat gębowy gryząco-ssący, przystosowany m.in. do zbierania nektaru z nektarników kwiatów roślin za pomocą języczka pokrytego szczecinowatymi włoskami, który zakończony jest łyżeczką [Wu i in. 2015]. Fotografia 2 przedstawia budowę aparatu gębowego. Pszczoła pobiera średnio 25 mg nektaru, który magazynuje w wolu miodowym. W trakcie tego procesu nektar miesza się z wydzielinami dwóch gruczołów: ślinowych i gardzielowych. Jest to wydzielina zawierająca m.in. enzymy hydrolityczne, odpowiedzialne za przemiany węglowodanów w nektarze [White 1992]. Po powrocie do ula pszczoła zbieraczka oddaje nektar kolejnym pszczołom pracującym wewnątrz ula, które zajmują się przerabianiem przyniesionego pokarmu (więcej informacji o podziale prac wewnątrz ula znajduje się w artykule pt. Polietyzm u pszczół miodnych: od sprzątaczki po strażniczkę, cz. 1., „Pasieka” 1/2025). Ilość gromadzonych zapasów jest warunkowana genetyczną skłonnością do zbierania (ang. foraging behaviour), ale i zdolnością do przetwarzania zebranego nektaru w zapasy (ang. hoarding behaviour) [Paleolog 1996; Paleolog i in. 1999].

Fot. 2. Preparat mikroskopowy: głowa pszczoły miodnej, zdjęcie mikroskopowe przy powiększeniu 100×.

Fot. Marta Burzyńska

Pyłek kwiatowy

Zbieraczki mające za zadanie przynieść do rodziny pyłek kwiatowy, przed wylotem z ula zabierają ze sobą zapas miodu jako prowiant na drogę, ale także jako spoiwo dla ziaren pyłków, które bez dodatku lepkiej substancji tak dobrze nie formowałyby się w obnóża pyłkowe. Jeżeli w tym samym kwiecie, z którego pobierają pyłek, znajduje się także nektar, często służy on do zlepiania ziaren w większe aglomeracje. Aby ziarna pyłku z dojrzałych pylników się osypały, pszczoła musi wprawić je w ruch, dlatego strząsa je, potrącając pylniki języczkiem i żuwaczkami. Osypane ziarna pyłku pszczoła sczesuje szczoteczkami piętek przedniej pary odnóży. W przypadku kwiatów o budowie kielichowej pszczoła bardzo często zostaje dodatkowo obsypana ziarnami pyłu, co wymaga dokładniejszego wyczesywania. Oczyszczanie z pyłku najczęściej wykonuje podczas przelotu na następny kwiat. Zbieraczki potrafią przenosić pyłek o masie do 30% większej od ich masy własnej. Ich ciało pokrywa blisko 3 mln włosków pokrywających z różną gęstością oczy i ciało. Na odnóżach pszczół znajduje się więcej włosków niż na oczach i są 5-krotnie gęstsze. Schemat oczyszczania segmentów ciała z pyłku rozpoczyna się od oczyszczenia pierwszej pary odnóży przez kolejne pary, następnie przeczesywany jest aparat gębowy i na końcu odnóża oczyszczają oczy z zalegających na włoskach ziaren pyłku. Proces jest powtarzany aż do całkowitego oczyszczenia oczu i zebrania nadmiaru pyłku z włosków do koszyczków pyłkowych [Amador i in. 2017]. Po przylocie do ula zbieraczka za pomocą dużego kolca zlokalizowanego na drugiej parze odnóży wyjmuje z koszyczków obnóża pyłkowe i pozostawia je w komórce przeznaczonej na magazynowanie pyłku. Dalszym magazynowaniem zajmują się pszczoły pracujące w ulu.

Wybór źródła pyłku zależy od jego wartości odżywczej. Jeżeli w rodzinie jest duży zapas pierzgi, to pszczoły zbierają pyłek najbardziej bogaty w białko. Gdy zapasów pierzgi jest mało, a zapotrzebowanie rodziny wzrasta, zbieraczki dostarczają pyłek z roślin obficie pylących niezależnie od jego jakości. Wydajność pyłkowa oraz preferencje pszczół w wyborze źródła pyłku są silnie uwarunkowane genetycznie [Prabucki 1998], dlatego cecha ta jest wykorzystywana w programach hodowlanych pszczół.

Mechanizmy zbierania pyłku i nektaru przez pszczoły lotne są odmienne. Zbieraczki wylatujące po nektar kierują się długoterminową maksymalizacją zysku. Oznacza to, że czy jest zapotrzebowanie, czy też go nie ma, pszczoły i tak zbierają nektar, który w dłuższej perspektywie będzie im potrzebny [Wilde 2008]. Zbieraczki wylatujące po pyłek kierują się celem krótkoterminowym, czyli podejmują tę pracę wtedy, kiedy jest taka potrzeba. Zbiór pyłku stymulują: duża ilość czerwiu niezasklepionego oraz brak zapasów pierzgi, a hamują: brak miejsca w plastrach, mała ilość czerwiu i duże zapasy pierzgi [Borsuk 2011].

Substancje balsamiczne

Zbieraniem substancji balsamicznych i żywicznych (np. z pąków kwiatowych i liściowych drzew), zajmują się najstarsze z pszczół lotnych, stanowiące wyspecjalizowaną grupę zbieraczek. Zbieraczka zeskrobuje lub odrywa kawałki lepkich substancji za pomocą żuwaczek, wspomagając się pierwszą parą odnóży. Tak jak pyłek kwiatowy, substancje balsamiczne również są transportowane w koszyczkach na trzeciej parze odnóży, ale wkładane są nogami drugiej pary odnóży od zewnątrz bezpośrednio do koszyczków. Rozładowaniem zajmują się pszczoły wewnątrz ula, które specjalizują się budową gniazda lub aktualnie zajmują się porządkami. Partiami pobierają przyniesione substancje z koszyczków zbieraczki i żują, mieszając ze śliną i woskiem pszczelim, powodując jej uplastycznienie. Następnie tak przygotowaną masą (nazywaną już kitem pszczelim lub propolisem) uszczelniają wszelkie szczeliny, regulując w ten sposób wentylację wewnątrz ula. W rezultacie zbieraczka trudniąca się pozyskiwaniem substancji balsamicznych niekiedy musi czekać kilka godzin na całkowity rozładunek. Ilość zbieranego i wykorzystywanego przez pszczoły propolisu zależy od rasy pszczół (zdolności do kitowania).

Woda

Przynoszeniem do ula wody zajmują się pszczoły lotne w różnym wieku. Największe zapotrzebowanie przypada na okres wczesnej wiosny, zanim rozpocznie się dopływ do ula większych ilości nektaru, a w gnieździe rozwija się coraz więcej czerwiu. Latem, podczas najwyższych temperatur, przynoszona przez zbieraczki woda wykorzystywana jest do obniżania temperatury w gnieździe. Woda nie jest magazynowana w ulu, a stopniowo i w miarę potrzeb odbierana od pszczół przynoszących je w wolu miodowym. W chłodne dni pszczoły lotne magazynują w wolu jednorazowo mniej wody, ze względu na szybkie wychłodzenie i związany z tym wysoki wydatek energetyczny.

Fot. Marta Burzyńska

Słodki ciężar

Praca poza ulem wymaga wysokiej sprawności fizycznej. Masa nektaru przynoszonego do ula przez jedną pszczołę lotną wynosi średnio ok. 25 mg (15–40 mg), a obnóży pyłkowych 10–30 mg i zależy od gatunku roślin, a więc od rozmiaru ziaren pyłku oraz od jego obfitości. Obnóża składają się zazwyczaj z jednego gatunku rośliny. Masa przynoszonej wody jest największa, gdyż jednorazowo zbieraczka jest w stanie przylecieć do ula z wodą o masie 50–55 mg, a pobranie jej trwa 1–3 min. Na zebranie jednego ładunku nektaru pszczoła lotna musi poświęcić 30–80 min (przy trudnodostępnym nektarze nawet 150 min!). Zebranie substancji balsamicznych trwa ok. godziny. Zbieraczki nektaru wykonują w ciągu dnia ok. 10 lotów. Najaktywniejsze wylatują średnio 15 razy w ciągu dnia po pokarm płynny lub pyłek.

Optymalny (a więc ekonomiczny z punktu widzenia pszczelarza) zasięg lotu zbieraczek to 1,5–2 km, gdyż przy takiej odległości pszczoła relatywnie niewiele zużyje zebranego pokarmu na cele energetyczne, większość dostarczy do ula w celu zmagazynowania. Wytrzymałość lotnych pszczół pozwala na wiele więcej i potrafią one pokonać drogę (w celu zebrania atrakcyjnego pożytku) nawet do ok. 8 km. Takie loty są jednak mało efektywne, gdyż zbieraczki wykonują mniej lotów w ciągu dnia, a po drodze część zgromadzonego w wolu nektaru jest spożytkowana na cele energetyczne. Liczba i zasięg lotów są uzależnione od warunków pogodowych. W chłodniejsze dni, z początkiem kwitnienia sadów owocowych, zbieraczki oblatują przeważnie drzewa w odległości do 200 m od ula. Niesprzyjające warunki to także wiatry, które utrudniają zbieraczkom pracę w każdej porze sezonu, przy podmuchach z prędkością 25 km/h zbiory pokarmów nie są wykonywane. Średnia temperatura rozpoczęcia lotów to 12°C, najniższa ok. 8°C, przy temp. powyżej 36°C robotnice wylatują głównie w poszukiwaniu wody.

Wbudowany GPS i komunikacja

Pszczoły zbieraczki lecąc na miejsce występowania pożytku, kierują się położeniem Słońca lub stopniem nasilenia światła spolaryzowanego, ale nie mniejszą rolę odgrywa wygląd krajobrazu i stałe punkty (linia brzegowa rzeki czy lasu). Orientacja według Słońca jest uważana za cechę wrodzoną pszczół.

Kwiaty owadopylne stosują szereg wskazówek mających na celu naprowadzić potencjalnego zapylacza do wnętrza kwiatu. Kolorowo ubarwione płatki, wabiący zapach i słodki nektar – to wszystko ma zachęcić owady do przenoszenia pyłku i pomoc w przedłużeniu gatunków roślin. Obserwowane bardzo często masowe obloty pożytku, takich jak np. pola uprawne gryki, facelii czy lawendy, wymagają od zbieraczek nienagannej organizacji i doskonałego przepływu informacji. Już w latach 60., Frisch [1967] odkrył, że pszczoły porozumiewają się poprzez wykonywanie specyficznych i powtarzalnych ruchów, a w wiadomości tej zaszyfrowane są informacje o odległości źródła pożytku, jego obfitości i kierunku, w jakim należy lecieć. Ten rodzaj tanecznej komunikacji skrywa bardzo istotną tajemnicę, zbieraczki wykonujące taniec wysyłają sygnały wibroakustyczne, które dodatkowo wzmacniają przekaz nadawanej informacji. W trakcie tzw. tańca werbunkowego zbieraczka w fazie wywijania porusza się w linii prostej, po czym w fazie powrotu wraca do punktu, z którego rozpoczyna kolejną fazę wywijania. W efekcie pszczoła porusza się po torze zbliżonym do ósemki [Łopuch i Tofilski 2017]. Poszczególnym fazom tańca towarzyszą drgania o różnej częstotliwości, tworząc drogę wibroakustyczną dla pozostałych zbieraczek. Taniec werbunkowy pszczół informuje również o atrakcyjności źródła pożytku, która zależy od wielu czynników, np. rodzaju i obfitości pokarmu, czy odległości od gniazda. Prawdopodobieństwo wykonania tańca, czas jego trwania i liczba wykonanych „ósemek” zwiększa się wraz z opłacalnością pożytku. Pewne informacje przenoszone są także drogą chemiczną. Tańczące pszczoły wytwarzają związki chemiczne (alkany), które sprawiają, że więcej zbieraczek wylatuje w poszukiwaniu pokarmu [Thom i in. 2007]. Istotną rolę odgrywa również dotyk, ponieważ część pszczół zainteresowanych spektaklem (25–56%), wchodzi w bezpośredni kontakt z tancerką, podążając za nią i dotykając ją czułkami przez ponad 60% czasu trwania fazy wywijania [Łopuch i Tofilski 2017].

Ze zbieraczki w opiekunkę

Zmiany kontekstu społecznego rodziny pszczelej, np. wywołane przez choroby, nagłe zmiany pogody czy głód, mogą prowadzić do przyśpieszenia tempa rozwoju behawioralnego robotnicy, jego opóźnienia, a nawet odwrócenia[Amdam 2011]. To ostatnie zjawisko, tzn. powrót zbieraczki do pełnienia funkcji opiekunki potomstwa, nosi nazwę rewersjibehawioralnej