Nigdy się nie bałam. Jak polskie lekarki pisały historię medycyny ebook

Karta tytułowa

Wszystkim Lekarkom, kontynuatorkom dzieła swoich poprzedniczek w tym pięknym zawodzie. Z prośbą o pamięć o tych, które przecierały szlaki kobietom w medycynie. Wiek XXI należy do Was, ale XIX i XX zbudowały One.

Wstęp

Jeszcze nie tak dawno, bo na początku XIX wieku, kodeks O prawidłach i examinach urzędników medycznych ustanawiał: „życząca bydź babą położniczą powinna złożyć świadectwo o swoiem prowadzeniu się i umieć czytać i pisać iakiemkolwiek używanym w Europie językiem”1. „Baba położnicza” to był usankcjonowany prawnie szczyt marzeń kobiety o pracy w świecie medycyny, mimo że Magdalena Bendzisławska już w XVII stuleciu dokonywała chirurgicznych zabiegów, a Regina Pilsztynowa, niezwykle barwna postać, była okulistką znaną w Europie i Azji. Długo odmawiano kobietom prawa wykonywania zawodu i długa była droga do tego, by uznano je za pełnoprawne, równe mężczyznom lekarki. Uważano, że nie mają rozumu, sił i kompetencji.

Dużo zmienił wiek XIX, kiedy to w wielu krajach Europy kobiety mogły zacząć studia medyczne na równi z kolegami płci męskiej, ale i tak nadal postrzegano je głównie jako lekarki kobiet i dzieci. Polskie prekursorki medycyny – Anna Tomaszewicz-Dobrska, Justyna Budzińska-Tylicka, Bronisława Dłuska – musiały studiować w Szwajcarii lub we Francji, a jednak miały siłę i odwagę, by walczyć o prawo kobiet do pracy w służbie zdrowia. Dlatego zamieszczam w książce portrety tych, które torowały drogę swoim następczyniom. Dzięki nim kobiety weszły falą do zawodu lekarza po drugiej wojnie światowej. Pokazały, że mogą być także chirurgami, onkologami, naukowcami, dyrektorami placówek medycznych. Są silne, chociaż wrażliwe. Potrafią stawić czoła nie tylko chorobom, ale także ciosom losu, tak jak Bohaterki tej książki.

W moim przypadku często dzieje się tak, że jedna książka rodzi następną. Do tej zainspirowała mnie praca nad powieścią Doktor Irka. Wojna, miłość i medycyna. Zbierając materiały i śledząc losy doktor Ireny Sitowskiej, rozmawiałam z sędziwymi lekarkami, które pamiętały dawne lata, epokę powojenną, same też miały niezwykłe przeżycia, refleksje i wspomnienia. Były świadkami wieku XX, tego, jak zmieniała się rodzima medycyna – ba, one same ją zmieniały. Niektóre zdobywały szlify podczas wojny, także w czasie powstania warszawskiego, inne współtworzyły rozwój medycyny w PRL-u. Szkoda byłoby, by ich doświadczenia i przeżycia znikły gdzieś w otchłani niepamięci. Zgodziły się ze mną porozmawiać, bym mogła zapisać ich wspomnienia.

Serdecznie dziękuję moim Bohaterkom, zwłaszcza że lwia część pracy nad książką przypadła na rok 2020, kiedy wszyscy stanęliśmy wobec próby losu, jaką okazała się pandemia. Utrudniła ona spotkania, ale jednocześnie pokazała, jak ważna jest w naszym życiu medycyna.

Moje bohaterki to lekarki o różnych specjalizacjach i doświadczeniach. Mają różne osobowości i w swoich opowieściach eksponują różne etapy życia, bo uważają je za najważniejsze. Praktykowały lub nadal praktykują w różnych miejscach Polski, a nawet świata. Ale łączy je to, że większość życia poświęciły leczeniu i pacjentom. I jedno ważne słowo: odwaga. W pokonywaniu barier i w walce z wrogiem, jakim jest choroba i śmierć.

Wszystkim Paniom Doktor: dziękuję.

Katarzyna Droga

Część I PIONIERKI. ONE PRZECIERAŁY SZLAKI

Rozdział 1Pierwsza była Magdalena

Prawo do wykonywania zawodu dał jej król August II Mocny. Stało się to dokładnie 6 października roku pańskiego 1697. Siedemnasty wiek, Wieliczka, „gabinet” przy kopalni soli. Chirurgia to w tym czasie szanowane rzemiosło, a chirurdzy tworzą silny cech. Ale są to także czasy, w których kobiety nie zostają chirurgami. Zatem jak to się stało w przypadku Magdaleny?

Cyruliczka z patentem

„Ja, Magdalena Bendzisławska, przysięgam, iż szczerze, pilnie, wiernie i życzliwie chorych górników opatrywać, dobrymi maściami goić i aby żaden przez niedbalstwo moje umorzony nie był. Od żadnego zapłaty nie będę wyciągać nad to, co z żupy względem tego biorę. Z wszelką pilnością około zdrowia chorych górników bez żadnego braku między osobami chodzić będę”2.

Tak brzmiała przysięga, którą złożyła przed specjalną komisją pierwsza polska cyruliczka. Termin „cyruliczka” jest odpowiedniejszy niż „chirurg” – i to nie tylko ze względu na karkołomną odmianę specjalizacji chirurgicznej w rodzaju żeńskim: „chirurżka”. Brzmi dziwnie, być może dlatego, że chirurgami przez wieki byli mężczyźni, a i dzisiaj, kiedy kobiet chirurgów jest sporo, niełatwo przełamywać schematy myślenia i nieraz słyszy się anegdotę, w której pacjent przed operacją pyta pochyloną nad nim lekarkę: „A gdzie pan doktor?”.

W czasach Magdaleny Bendzisławskiej, której przyszło żyć i praktykować na przełomie XVII i XVIII wieku, działo się nieco inaczej. Cyrulik, inaczej balwierz, to był zawód – rzemiosło zrzeszone w cechu. W mentalności ludzi odrębne od medycyny studiowanej na uczelniach w Padwie, Bolonii czy rodzimym Krakowie albo przynajmniej uważane za medycynę „zewnętrzną”, w przeciwieństwie do „wewnętrznej.” Ślady tego podziału znajdujemy do dziś, wciąż bowiem funkcjonuje „interna”, określająca specjalizacje dotyczące chorób wewnętrznych. Z kolei chirurgia całkowicie zmienia swoje oblicze, odkąd ludzkość uczy się sztuki znieczulania i prężnie rozwija się anestezjologia – czyli właściwie od drugiej połowy XIX wieku. Wtedy to William Morton zastosował eter i dopiero to otworzyło wrota tej kluczowej dla medycyny zabiegowej specjalizacji. Znieczulenie pacjenta to podstawowy warunek, by chirurg mógł interweniować również wewnątrz organizmu ludzkiego.

Za czasów Magdaleny nie znano jednak silnych środków znieczulających, a cyrulik, który prowadził swój zakład, był raczej usługodawcą znającym się na ranach, zębach i leczeniu wszelkich urazów. I do tego musiał mieć przywilej królewski, by wykonywać zawód. Dostawał go, gdy wykazał się odpowiednimi umiejętnościami w fachu – zdał przed komisją rodzaj egzaminu. Cyrulicy dbali o renomę i jakość swoich usług. Mistrzowie mieli swoich czeladników – chłopców terminujących trzy lata (po tym czasie mogli zdawać egzamin na stopień mistrza). Po śmierci mistrza zakład prowadziła jego żona, a mistrzem stawał się najlepiej wykształcony czeladnik, „towarzysz” w cechu. Jeśli takiego kogoś nie było, kobieta zatrudniała chirurga z certyfikatem. Cech musiał oczywiście wyrazić zgodę i zwykle się na to zgadzał. Nierzadko później wdowa wydawała się za następcę męża.

Magdalena była jedną z takich wdów. Musiała być bardzo młoda, gdy poślubiła Wincentego Bendzisławskiego i wspólnie osiedli w Wieliczce przy kopalni soli. Mąż dostał przywilej cyrulika od króla Jana III Sobieskiego. W żonie znalazł wierną i pojętną asystentkę – ramię w ramię stawiali czoła chirurgicznym wyzwaniom tamtych czasów. Magdalena przeszła wspomnianą wyżej trzyletnią praktykę, która czyniła ją „półtowarzyszem”, a potem „towarzyszem” w cechu. Umiała to samo, co mąż – dziś nazwalibyśmy ją chirurgiem szczękowym i stomatologiem, bo wyrywała zęby, radziła sobie z „gnilcem”, zapaleniami dziąseł, a także z zębami uszkodzonymi w czasie bójek lub wypadków. Była też okulistką, jako że cyrulicy tamtych czasów potrafili leczyć zaćmę i usuwać ciała obce z oka. I przede wszystkim byli podręcznym „pogotowiem urazowym”.

Bendzisławscy mieszkali przy kopalni. Jak wynika z przysięgi, takich fachowców opłacały żupy, zatem zajmowali się górnikami oraz ich rodzinami i od nich już nie pobierali żadnych opłat. Z pewnością często mieli do czynienia ze złamaniami, stłuczeniami, urazami; musieli też amputować kończyny, jako że górnictwo zawsze było zawodem „kontuzyjnym”. Chirurdzy tych czasów i jeszcze następnych dwustu lat musieli mieć silne nerwy i odporność psychiczną, bo umieralność ich pacjentów była wysoka, a wykonywane przez nich zabiegi – bolesne. Krzyki i omdlenia z bólu były ich codziennością. Nie potrafili tamować krwi po amputacji, nie mieli pojęcia o sterylizacji narzędzi, więc zabrudzone rany ropiały, a antybiotyków nie znano. Dokonywali zabiegów bez znieczuleń lub na pacjencie odurzonym wódką. W tamtych czasach stosowano niekiedy znane od średniowiecza gąbki znieczulające, nasączone mieszanką ziół, w tym opium. Dość skuteczne, tylko pacjent nie zawsze się wybudzał. Niemniej czy Bendzisławscy stosowali takie gąbki – nie wiadomo. Ale na pewno mieli do czynienia z licznymi urazami i dawali sobie radę z nastawianiem kości, co potwierdzają badania archeologów. Wielu ludzi dzięki nim wracało do zdrowia i do pracy. Przy kopalni istniał przytułek dla kalekich górników lub za starych do pracy, którzy także byli podopiecznymi Bendzisławskich. Z pewnością Magdalenie i Wincentemu żyło się dostatnio i byli małżeństwem szanowanym w okolicy.

Prawa do puzdra z brzytwami

Niestety Wincenty Bendzisławski umarł. Magdalenie pozostawało zatrudnić kogoś na jego miejsce. Wykształconego we własnym zakładzie czeladnika nie miała – bo sama pełniła jego funkcję. Zabiegi wykonywała świetnie i okoliczna ludność musiała to wiedzieć. Postanowiła spróbować swoich sił i złożyła prośbę o uznanie jej umiejętności. Panował już August II Mocny. Udzielił zgody, by niewiasta wykonywała swój zawód, ale musiała się wykazać umiejętnościami przed specjalną komisją i złożyć odpowiednie dokumenty, czyli przywileje nadane jej mężowi. Musiała też dowieść, że zna się na maściach i lekach stosowanych wewnętrznie, umie opatrywać rany i posługiwać się narzędziami odziedziczonymi po mężu. A były wśród nich: kleszcze do wyrywania zębów, słój z pijawkami, puzdro z brzytwami, grzebieniami i nożycami, „korcęgi do binczaygu” (szczypczyki stomatologiczne). Komisja zadawała także pytania teoretyczne w rodzaju: kim jest chirurg? Należało odpowiedzieć, że „sługą natury, który za pomocą narzędzi i umiejętności leczy zewnętrzne uszkodzenia ciała ludzkiego”3. Magdalena zdała ten egzamin i dostała na piśmie dowód, że „jest chirurgiem w swym rzemiośle doskonałym”4. Kontynuowała zatem praktykę w Wieliczce. Teraz ona nacinała pacjentom ropnie, wyjmowała ciała obce z oka, opatrywała rany, usuwała zaćmę i puszczała krew, przystawiała pijawki.

Szkoda, że nie zachowały się żadne dokumenty dotyczące wieku i wyglądu Magdaleny. Czy nosiła jeszcze podwikę modną na początku XVII stulecia czy już czepek, który z pewnością był wygodniejszy w jej pracy? Czy miała dzieci? Czy do końca życia mieszkała w Wieliczce? Jaką kobietą była pierwsza Polka chirurg? Łagodną i spokojną czy surową i temperamentną? Pewnie nigdy się tego nie dowiemy. Przypomina o niej tablica wmontowana w ścianę kopalni soli w Wieliczce.

Postać Magdaleny Bendzisławskiej przybliżył światu doktor Zdzisław Gajda, wieloletni kierownik Katedry Historii Medycyny Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Ustanowił medal im. Magdaleny Bendzisławskiej, nadawany lekarkom za wybitne zasługi w medycynie. W Wieliczce otwarto komorę solną jej imienia i zamontowano pamiątkową tablicę ku jej pamięci. Jest pierwszą cyruliczką znaną z imienia i nazwiska, udokumentowaną, ale prawdopodobnie przed nią podobne wdowy prowadziły zakłady cyruliczne – są zapisy o krakowiankach, niejakiej Bernatowej z XVI wieku czy jej poprzedniczce, tajemniczej Katarzynie.

Rozdział 2Doktor Pilsztynowa. Osiemnastowieczny dr House w spódnicy

Świetnie strzelała, kochała klejnoty i pistolety. Uwielbiała przygody i podróże, przemierzała świat konno i statkami. Nazywała siebie „doktorką”. Była kobietą niezależną – wyczyn nie lada w XVIII wieku. Regina Salomea Pilsztynowa, z domu Rusiecka, primo voto Halpirowa, to najbarwniejsza postać spośród polskich prekursorek medycyny. Nazywana pierwszą polską praktykującą lekarką, chociaż leczyła bez dyplomu. Praktykowała w Turcji, Rosji, Polsce, nawet w Wiedniu.

Pierwsza polska okulistka

Panna Regina Salomea z dworku Rusieckich na Nowogródczyźnie od dziecka była zwariowana, niespokojna i ciekawa świata. Urodziła się w 1718 roku w katolickiej rodzinie drobnoszlacheckiej (najprawdopodobniej, chociaż niektórzy badacze twierdzą, że miała pochodzenie plebejskie). Sąsiedzi poznali jej temperament, gdy już jako młoda panienka pędziła konno po okolicy, a w strzelaniu przebiła niejednego młodzieńca. W kolasce trzymała fuzje i pistolety, „zawsze rada strzelać”5. Rodzice wydali ją szybko za mąż w wieku czternastu lat za lekarza okulistę, luteranina Jakuba Halpira. Dobra partia, Jakub wiele podróżuje, może wiele nauczyć Reginę. Rodzinie spodobało się, że zabierze ze sobą niesforną dziewczynę, a jej uśmiechały się włóczęgi i poznawanie świata. Edukacji nie zaznała za wiele, ledwie umiała czytać i pisać, ale wyrosła na pannę bardzo głodną wiedzy.

Halpir po ślubie wyruszył do Turcji, by praktykować w Stambule. Regina sporo się przy nim nauczyła: przede wszystkim sporządzać nalewki i napary, które stanowiły podstawę ówczesnej farmakologii. Jakub był wyjątkowym racjonalistą, nietypowym w swojej mistycznej epoce – bazował na ziołach, nie uznawał magicznych i modnych leków jak wywary z nawozu końskiego lub krwi żółwia czy smażone ropuchy stosowane na koklusz. Specjalizował się w okulistyce i wykonywał zabiegi, którym jego żona ciekawie się przyglądała i przy których pomagała. Przyszedł czas, że wykonywała je samodzielnie. Spostrzegła też, że zawód lekarza może być bardzo intratny, zwłaszcza jeśli uzdrowi się zamożnego pacjenta albo – jeszcze lepiej – jego dzieci.

W Stambule Regina pilnie zdobywa wiedzę od męża i od jego kolegów. Włoski doktor z Malty uczy ją łaciny, by mogła wypisywać recepty, poznaje dzięki niemu łacińskie nazwy leków i sposoby na „rozmaite defekta”, on także obdarza ją księgami medycznymi. Babiloński kolega Halpira pokazuje jej wschodnie zabiegi konieczne w leczeniu oczu – a radzono już sobie na przykład z kataraktą. Regina zachwyca się Stambułem. Bardzo się jej tutaj podoba, pałace i barwne stroje, przepych, bogactwo tureckiego dworu. Nie przeszkadza jej niski status kobiety, mnóstwo eunuchów i targi niewolnikami. Ma piętnaście lat – obserwuje i opisuje zastany świat. Z asystentki męża przeistacza się w jego prawą rękę – i znacznie poszerza krąg pacjentów, bo jako kobieta może leczyć kobiety. W kraju muzułmańskim mężczyzna lekarz nie mógłby żony tureckiej nawet zbadać, nie mówiąc o wstępie do haremu, który Regina dostaje bez problemu. Umie pomóc hurysom nie tylko za sprawą ziół. Z relacji, jakie zamieszcza w pamiętniku, wynika, że stosowała coś, co dziś nazwalibyśmy psychoterapią, umiała słuchać, wzbudzała zaufanie pacjentek i lubiła z nimi rozmawiać. Według niektórych badaczy stosowała także środki zmniejszające popęd seksualny, co mogło uspokajać kobiety zamknięte w haremie. Jej metody wynikały z powszechnego wówczas przeświadczenia o tym, że podstawą zdrowia jest równowaga „humorów”, czyli płynów fizjologicznych. Teoria humoralna wywodziła się od Hipokratesa i bardzo długo dominowała w akademickiej medycynie. Regina potrafiła jednak korzystać z różnych źródeł, była wnikliwą obserwatorką i z powodzeniem łączyła metody arabskie z zachodnimi, zioła z modlitwami, a modlitwy z zaklęciami. Szybko zyskała sławę mądrej i pożądanej doktorki, ale na skutek intryg i zazdrości innych lekarzy nagle zakazano jej leczenia mężczyzn. Oczywiście złamała ten zakaz przy pierwszej okazji, ale nie bezmyślnie.

Otóż zachorował pewien ustosunkowany dworak, zięć tureckiego dostojnika, a z jego problemem nie dali sobie rady wołani medycy. Posłano po Reginę z informacją, że pacjent nie może oddać moczu, cierpi, zaczyna puchnąć. „Pięć dni z uryną nie chodził”. Być może pomógłby Halpir, lecz akurat wyjechał. Zaciekawiona, chociaż niepewna Regina dzielnie udała się z wizytą do pałacu, gdzie zastała ledwo żywego, sczerniałego, miotającego się z bólu z kąta w kąt mężczyznę. Nie wiedziała, że medyk sułtana już rozłożył bezradnie ręce, że jej mąż już był tutaj i odmówił leczenia z obawy, że chory umrze i będą z tego tylko kłopoty. Nie miała pojęcia, jak to leczyć, ale poddała się intuicji. Wróciła do domu po słoik z syropem fiołkowym, potem kazała choremu popijać go trzy razy dziennie, a następnie zaszyła się u siebie pewna, że pacjenta czeka śmierć, a ją surowa kara. Zastanawiała się, dokąd uciec, ale zanim cokolwiek wymyśliła, wezwano ją na dwór. Poszła jak na stracenie – niepotrzebnie, gdyż czekała ją miła niespodzianka. Pacjent ozdrowiał. Opowiedział w emocjach, jak po trzeciej dawce lekarstwa „poczuł wielkie rżnięcie” i w bólu wydostał się z niego kamień z krwawą uryną. Zaraz potem doznał ogromnej ulgi. Zdumiona i zadowolona Regina zaleciła teraz okłady, kąpiele i balsam kopaiwowy.

Sukces ten bardzo pomógł Reginie i jej mężowi – otoczyła ich sława dobrych lekarzy, zamieszkali przy pałacu, a jej przywrócono prawa leczenia mężczyzn. To był ten moment – Regina Halpirowa oficjalnie ogłosiła się „doktorką”, chociaż zachodziła w głowę, jak fiołki mogły pomóc. Obejrzała uważnie słoik, w którym prócz syropu były jakieś robale – mnóstwo chrząszczy z długimi wąsami. Zapewne one, jakiś pochodzący od nich składnik, lub dziwna mieszanka przyspieszyły urodzenie kamienia. Plus opieka boska, której bardzo ufała. Była żarliwą katoliczką i nie miała problemu z tym, by odprawiać gorące modły do Matki Boskiej nad muzułmańskim pacjentem. Chętnie też łączyła modlitwy z gusłami, kadzidłami i zaklęciami, co bardzo nie podobało się jej racjonalnemu mężowi. Do tego stosowała leki i chyba miała coś bezcennego dla lekarzy w każdych czasach: szczęście i intuicję, zestaw gwarantujący sukces! I sukces okazał się przyjemny. Od tego momentu bardzo młoda, szesnastoletnia doktorka sama potrafiła zarobić na piękne stroje, kosztowne klejnoty i ukochane pistolety. I czyniła to bez wahania, a potem z rozkoszą oddawała się zakupom na barwnych bazarach w Stambule.

Mąż patrzył na poczynania Reginy coraz mniej łaskawym okiem, zirytowany, że żona nie radzi się go we wszystkim i dystansuje go w karierze. Cały Stambuł mówił o tym, jak w czterdzieści dni wyleczyła wzrok kobiecie niewidomej od siedmiu lat. Albo o wielkim sukcesie, kiedy przywróciła urodę młodemu imamowi, którego twarz obsypały krosty. Nawet nie zapytała męża co radzi. Zapewne chętnie sięgnąłby po muzułmańskie zwyczaje i podporządkował sobie żonę, ale Reginy one nie dotyczyły i potrafiła tego przypilnować. Mimo zachwytów nad strojami i obyczajami Turczynek sama nigdy nie zakrywała twarzy i nie ulegała lokalnej modzie, lecz ubierała się w polski strój szlachecki (damski lub męski). Chętnie i odważnie dyskutowała z mężczyznami. Intuicja podpowiadała jej, że tylko poprzez odrębność zyska i utrzyma szacunek. To jej mężowi nie mogło się podobać, aż tak postępowy mistrz Halpir nie był. Zaczął marudzić i narzekać, ale kiedy sam popadł w nie lada kłopoty, ona jedna potrafiła mu pomóc, chociaż rzecz jasna po swojemu i bez konsultacji.

Były to kłopoty dla lekarza niemałe: Zmarł pacjent Halpira, wkrótce po zażyciu lekarstwa, które mu przepisał. Lekarza aresztowano i oskarżono o otrucie. Regina najpierw odchorowała stres (z jej relacji wynika, że kiedy działo się coś złego, jej organizm reagował gwałtowną chorobą), a potem zaczęła działać. Poprosiła o pomoc sułtana, ten jednak zażądał od pięknej cudzoziemki jednoznacznej zapłaty w naturze. Oburzona Regina odmówiła – nie zamierzała być „chrześcijańską prostytutką”. Poszła inną drogą: postanowiła otrzeć łzy rodziny w żałobie pieniędzmi. Zwróciła się do majętnych pacjentów męża i zebrała pieniądze na odszkodowanie dla krewnych zmarłego pacjenta. Ogromna suma pięciu tysięcy lewów przywróciła wolność i prawo praktyki mężowi, który nie wiedział, że jego rezolutna żona na tym nie poprzestanie.

Regina dużo myślała i dedukowała. Zastanawiało ją, czemu zwyczajowe lekarstwo tak źle zadziałało, więc wszczęła własne śledztwo i odkryła, że zazdrosny o sukcesy jej męża aptekarz Fonesca dodał trucizny do mikstury. Niewiele myśląc, pozwała go przed sąd i zagroziła utratą dobrego imienia, majątku i apteki. Spanikowany Fonesca wypłacił im odszkodowanie pokrywające straty, które ponieśli, byle tylko wycofała pozew. Regina triumfowała, nie lubiła tracić pieniędzy. Ale jej mąż coraz trudniej znosił samowolę żony. Mimo że urodziła córeczkę Konstancję, kłócili się coraz częściej. W dodatku Regina przestała ufać mężowi. Była przekonana, że zazdrosny o sukcesy w zawodzie Halpir zechce ją otruć, dlatego gdy chorowała, leczył ją Egipcjanin używający kadzideł. To było za wiele dla racjonalnego Halpira – porzucił żonę i wyjechał ze Stambułu, zostawiwszy jej trochę funduszy.

Regina nie mogła sama zostać w Turcji, więc postanowiła wrócić do domu. Przywdziała męski strój, zabrała dziecko i ruszyła do Polski. Podróż jej oczywiście obfitowała w przygody i rozmaite przypadki medyczne. Po drodze wyleczyła wzrok muzułmańskiej dziewczynce i rzemieślnikowi, pewnego szewca uzdrowiła z dyzenterii, używając ziół: kłączy kurzyśladu i wężownika, co według dzisiejszych znawców rzeczywiście mogło zadziałać. Jako jeden z najtrudniejszych przypadków wymieniła w pamiętniku chorobę syna pewnego baszy: „głowa [mu] spuchła, oczy i twarz, nie widzi, nie słyszy, nie gada, a język ma na pięć palców wysadzony”. Leczyła go kataplazmami, co trwało czterdzieści dni, ale zakończyło się sukcesem.

Następny przypadek to choroba siostry sułtana , która będąc w ciąży, poważnie zachorowała – miała gorączkę, uporczywe wymioty, kaszel i bóle krzyża. Regina zastosowała swoje balsamy na bazie cynamonu, anyżu i alkoholu, olejek eteryczny, do smarowania maści i oleje, a także puszczanie krwi. Ostatni zabieg, dość modny w owych czasach, w relacjach Reginy pojawia się rzadko.

Niebezpieczeństwo dopadło ją dopiero w Adrianopolu, gdzie próbowała uleczyć córkę wezyra z pasożytów (glisty) i podała jej lek w kawie, ale dziewczynka zmarła. Aby udowodnić, że powodem śmierci nie była mikstura, Regina musiała wypić ją sama na oczach dworu. Nic jej się nie stało, więc ją wypuszczono. Czym prędzej ruszyła dalej, przez Bułgarię, gdzie udało jej się wyleczyć kilka żon dostojników i Turka, który nie mógł chodzić. Dzięki temu zarobiła na dalszą podróż.

Zatrzymała się w Sofii i tam podjęła się pracy lekarki w haremie. Znów nieźle zarabiała, jadała smakołyki i opływała w luksusy. Ciekawe, że czekała tu na męża, który pragnął ją dogonić. Halpira dopadła bowiem choroba. „Pokurczyło” mu ręce i nogi, był cały w ranach. Chciał, by leczyła go najlepsza doktorka, jaką znał. Przypadek okazał się trudny, ale Regina wyciągnęła go z tego. Już mieli się pojednać, kiedy Halpir zaraził się morowym powietrzem i zmarł. Regina z Rusieckich Halpir w wieku dwudziestu lat została wdową. Sytuacja ta miała plusy i minusy. Była wolna, a odwoławszy się do zwyczaju obejmowania praktyki po mężu, mogła przejąć jego pacjentów. Ale też jako samotna kobieta w muzułmańskich krajach była narażona na niebezpieczeństwo, a droga do Rzeczpospolitej się przeciągała.

Dalsza część rozdziału dostępna w pełnej wersji

Rozdział 3Anna Tomaszewicz-Dobrska – pierwsza polska lekarka z dyplomem

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 4Doktorica Tonka z Bośni

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 5Justyna Budzińska-Tylicka. Kobieta radykalna

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 6Janina Bernasiewicz. Pani doktor w etoli

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 7Don Kichot w spódnicy, czyli Bronisława Dłuska z domu Skłodowska

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 8Oddana dzieciom. Doktor Irena Białówna

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Część II ONE TWORZYŁY WSPÓŁCZESNĄ MEDYCYNĘ. ROZMOWY Z MISTRZYNIAMI

Rozdział 1Maria Tryczyńska

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 2Aniela Pater

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 3Krystyna Cedro-Ceremużyńska

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 4Rela Bogucka

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 5Krystyna Kiełczyńska-Prekier

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 6Joanna Dobrowolska

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 7Halina Jędrzejewska

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 8Irena Sarosiek

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Rozdział 9Barbara Darewicz

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Źródła

Rozdział dostępnay w pełnej wersji

Redaktorka prowadząca: Ewa Pustelnik

Wydawczynie: Agnieszka Fiedorowicz, Małgorzata Święcicka

Redakcja: Ewa Kosiba

Korekta: Beata Wójcik

Projekt okładki: Łukasz Werpachowski

Zdjęcie na okładce: © neirfy / Stock.Adobe.com

Copyright © 2021 by Katarzyna Droga

Copyright © 2021, Mova an imprint of Wydawnictwo Kobiece Łukasz Kierus

Wszelkie prawa do polskiego przekładu i publikacji zastrzeżone. Powielanie i rozpowszechnianie z wykorzystaniem jakiejkolwiek techniki całości bądź fragmentów niniejszego dzieła bez uprzedniego uzyskania pisemnej zgody posiadacza tych praw jest zabronione.

Wydanie I

Białystok 2021

ISBN 978-83-67069-21-2

Bądź na bieżąco i śledź nasze wydawnictwo na Facebooku:

www.facebook.com/wydawnictwo.mova

Wydawnictwo Kobiece

E-mail: [email protected]

Pełna oferta wydawnictwa jest dostępna na stronie

www.wydawnictwokobiece.pl

Na zlecenie Woblink

woblink.com

plik przygotowała Angelika Kuler-Duchnik