Serenada na wiolonczelę i rewolwer ebook

Karol Kowal

Serenada na wiolonczelę i rewolwer

© 2021 Karol Kowal

© 2021 WARBOOK Sp. z o.o.

Redaktor serii: Sławomir Brudny

Redakcja i korekta: Word_Factor

eBook: Dominik Trzebiński Du Châteaux, [email protected]

Projekt okładki: Paweł Gierula

ISBN 978-83-66955-08-0

Wydawca: Warbook Sp. z o.o.

ul. Bładnicka 65

43-450 Ustroń, www.warbook.pl

Mówić prawdę, to przesąd burżuazyjny. Przeciwnie: cel uświęca kłamstwo.

Włodzimierz Lenin

(cyt. za: Józef Mackiewicz, Zwycięstwo prowokacji,Wydawnictwo Kontra,Londyn 2017, s. 111)

Preludium

Gu­mo­we koła wóz­ka, na któ­rym przy­wie­zio­no zwło­ki, pisz­cza­ły fa­łszy­wie, mniej wi­ęcej w ob­rębie in­ter­wa­łu ter­cji ma­łej. O ile pa­mi­ętam, było to gdzieś po­mi­ędzy trzy­kre­śl­nym As a F, cho­ciaż smród uno­szący się w pro­sek­to­rium mógł spra­wić, że coś po­my­li­łem. Trzy­ma­łem przy no­sie chu­s­tecz­kę skro­pio­ną wodą ko­lo­ńską, co z po­cząt­ku zda­wa­ło się nie­wie­le po­ma­gać. Ró­żni­cę po­czu­łem do­pie­ro po od­su­ni­ęciu tka­ni­ny od twa­rzy. Odór nie­mal mnie po­wa­lił. Za­kręci­ło mi się w gło­wie, lecz nie upa­dłem.

Sa­pi­ący sa­ni­ta­riusz w po­pla­mio­nym ki­tlu ze znu­dzo­ną miną ru­ty­nia­rza unió­sł prze­ście­ra­dło. By­łem na woj­nie i wi­dzia­łem już wie­le mar­twych, oka­le­czo­nych ciał. Nie­jed­no­krot­nie byli to lu­dzie, któ­rych zna­łem. To­wa­rzy­sze bro­ni z mo­je­go od­dzia­łu, lud­no­ść wio­sek, w któ­rych się za­trzy­my­wa­li­śmy. Teo­re­tycz­nie wi­dok tru­pa nie po­wi­nien już ro­bić na mnie wra­że­nia.

Ten zro­bił.

– Pro­szę spró­bo­wać sku­pić się na zna­kach szcze­gól­nych. Ja­kieś cha­rak­te­ry­stycz­ne bli­zny, może zna­mio­na? Przed śmier­cią zo­stał moc­no po­bi­ty, więc nie ocze­ku­ję, że roz­po­zna pan twarz. – Lek­ka chryp­ka pa­to­lo­ga zdra­dza­ła jego skłon­no­ść do uży­wek. Trud­no się dzi­wić, w ta­kiej ro­bo­cie… Dok­tor mia­łby na­wet ca­łkiem przy­jem­ny te­nor li­rycz­ny, gdy­by nie ści­śni­ęta krtań. Ko­ńcem pió­ra wska­zał de­na­ta. – Poza tym obrzęk tka­nek i pęche­rze ga­zów gnil­nych, czy­li uży­wa­jąc bra­nżo­wej ter­mi­no­lo­gii: gi­gan­tyzm Ca­spra, cha­rak­te­ry­stycz­ny dla to­piel­ców, też nie uła­twia nam iden­ty­fi­ka­cji.

Zna­ki szcze­gól­ne, zna­ki szcze­gól­ne, my­śla­łem go­rącz­ko­wo. Dla­cze­go, do ci­ężkiej cho­le­ry, nie je­stem w sta­nie przy­po­mnieć so­bie ni­cze­go cha­rak­te­ry­stycz­ne­go w jego wy­glądzie? Za­miast tego za­sta­na­wiam się, jak ów za­chryp­ni­ęty le­karz za­brzmia­łby w San­fte soll mein To­de­skum­mer1). Za­raz… Ja­kże dziw­ny­mi ście­żka­mi błądzi ludz­ki umy­sł! Sko­ja­rze­nie z ba­ro­ko­wym ar­cy­dzie­łem na­gle na­pro­wa­dzi­ło mnie na wła­ści­we tory.

– Pro­szę od­sło­nić jego lewe ra­mię – po­wie­dzia­łem.

Za­sa­pa­ny sa­ni­ta­riusz wy­ko­nał po­le­ce­nie. Ta­tu­aż, któ­ry uj­rza­łem, spra­wił, że na­gle w mo­jej gło­wie za­pa­dła mar­twa ci­sza. To dość nie­zwy­kłe, bo na ogół sły­szę mnó­stwo ró­żnych od­gło­sów, umy­ka­jących uwa­dze in­nych osób. Je­stem nad­wra­żli­wy na dźwi­ęki. A tu na­raz nic, jak­bym znie­nac­ka ogłu­chł. Siny ry­su­nek na bi­cep­sie, przed­sta­wia­jący za­rys nim­bu z ob­ra­zu Mat­ki Bo­skiej Często­chow­skiej oraz ła­ci­ński pod­pis TO­TUS TUUS od­zna­cza­ły się za­ska­ku­jąco wy­ra­źnie na skó­rze nie­bosz­czy­ka.

Po­praw­ka.

Na skó­rze Ksa­we­re­go. Zma­sa­kro­wa­ne zwło­ki na wóz­ku wła­śnie prze­sta­ły być bez­i­mien­ne. W cuch­nącym wy­zie­wa­mi roz­kła­du cie­le roz­po­zna­łem swe­go naj­lep­sze­go przy­ja­cie­la.

– To on… – wy­be­łko­ta­łem za­sko­czo­ny, że zno­wu sły­szę swój głos. – To re­dak­tor Ksa­we­ry Szkiel­tow­ski.

Klęcząc nad wia­drem, do któ­re­go wy­mio­to­wa­łem uła­mek se­kun­dy pó­źniej, po­now­nie za­re­je­stro­wa­łem mo­no­ton­nie po­pi­sku­jącą ter­cję As–F. To­wa­rzy­szy­ło jej skro­ba­nie pió­ra le­ka­rza po pa­pie­rze oraz di­mi­nu­en­do od­da­la­jących się kro­ków sa­ni­ta­riu­sza po­py­cha­jące­go wó­zek.

■

Allegro ma non tanto

Kil­ka ty­go­dni wcze­śniej żywy Ksa­we­ry Szkiel­tow­ski roz­ta­czał wo­kół sie­bie zgo­ła inną woń. Pach­niał do­bry­mi per­fu­ma­mi, a wy­sma­ko­wa­na ele­gan­cja wy­ró­żnia­ła go spo­śród ci­żby wy­stro­jo­nych ni­czym cha­my na za­strzyk słu­cha­czy, zgro­ma­dzo­nych w sali kon­cer­to­wej Fil­har­mo­nii War­szaw­skiej. Do­bie­gał ko­ńca pi­ąty dzień prze­słu­chań Mi­ędzy­na­ro­do­we­go Kon­kur­su Pia­ni­stycz­ne­go imie­nia Fry­de­ry­ka Cho­pi­na. Była to pierw­sza edy­cja im­pre­zy, któ­ra wo­bec sze­ro­kie­go echa, ja­kim od­bi­ła się w śro­do­wi­sku mu­zycz­nym, mia­ła od­tąd od­by­wać się cy­klicz­nie co pięć lat. Zaj­mo­wa­li­śmy z Ksa­we­rym miej­sca prze­zna­czo­ne dla pra­sy. Na es­tra­dzie pro­du­ko­wał się Sta­ni­sław Szpi­nal­ski. Grał nie naj­go­rzej, lecz nie był moim fa­wo­ry­tem. Pu­blicz­no­ść zgo­to­wa­ła mu na­to­miast fan­ta­stycz­ną owa­cję, gdzie­nie­gdzie dały się sły­szeć ko­men­ta­rze, że jest to mu­ro­wa­ny kan­dy­dat na po­dium, a kto wie, czy nie zwy­ci­ęz­ca.

Za­po­wie­dzia­no ko­lej­ne­go uczest­ni­ka. Miał nim być ro­syj­ski pia­ni­sta Dy­mitr Szo­sta­ko­wicz. Na sce­nę wkro­czył chu­dzie­lec o nie­co sztu­bac­kim wy­glądzie, co rusz po­pra­wia­jący nie­sfor­ną grzyw­kę i ci­ska­jący zza oku­la­rów o gru­bych szkłach spło­szo­ne spoj­rze­nia. Choć po­cząt­ko­wo zro­bił na mnie wra­że­nie zde­ner­wo­wa­ne­go gim­na­zja­li­sty, to znik­nęło ono jak ręką od­jął, kie­dy tyl­ko za­sia­dł przy for­te­pia­nie. Roz­po­czął od Po­lo­ne­za fis-moll, któ­rym wi­ęk­szo­ść uczest­ni­ków ko­ńczy­ła swo­je wy­stępy. Wy­bo­rem tej nie­sza­blo­no­wej ko­lej­no­ści utwo­rów od razu przy­kuł moją uwa­gę, przy­tępio­ną nie­co wie­lo­go­dzin­nym słu­cha­niem bli­źnia­czo po­dob­nych do sie­bie in­ter­pre­ta­cji. Nie sze­dł na ła­twi­znę, nie pró­bo­wał im­po­no­wać ta­nim efek­ciar­stwem, choć tech­ni­ka jego gry była bez­a­pe­la­cyj­nie do­sko­na­ła. Miał wpraw­dzie tro­chę su­che ude­rze­nie, lecz kla­wia­tu­ra pod jego pal­ca­mi od­zy­wa­ła się kla­row­no­ścią kon­tra­punk­tów i bo­gac­twem pla­nów, któ­re inni ar­ty­ści za­zwy­czaj roz­my­wa­li nie­udol­ną pe­da­li­za­cją i prze­sad­nym sto­so­wa­niem ru­ba­ta. Grał tak, że prze­sta­ły mnie na­wet iry­to­wać dwa roz­stro­jo­ne czar­ne kla­wi­sze w śred­ni­cy i zgra­ny filc tłu­mi­ków strun ba­so­wych, dra­żni­ące uszy, od­kąd je­den z po­przed­nich kon­kur­so­wi­czów z ła­pa­mi jak boch­ny chle­ba rzu­cił się na obo­wi­ąz­ko­we nok­tur­ny.

Szo­sta­ko­wi­cza so­wi­cie okla­ski­wa­no, mu­siał kła­niać się nie­mal po ka­żdym z wy­ko­na­nych utwo­rów. W prze­rwie po jego wy­stępie na wi­dow­ni za­wrza­ło. We foy­er ta­kże pa­no­wa­ła go­rąca at­mos­fe­ra, to­wa­rzy­sząca na ogół za­wo­dom spor­to­wym. Ty­po­wa­no pew­nia­ków do fi­na­łu, a duch ry­wa­li­za­cji uno­sił się pod pla­fo­nem, przed­sta­wia­jącym lu­do­wą sce­nę z lir­ni­kiem i anio­łka­mi o ob­li­czach wiej­skich przy­głu­pów, bez­tro­sko brzdąka­jący­mi na har­fach. Aby ode­tchnąć nie­co od zgie­łku, wy­szli­śmy z Ksa­we­rym na bal­kon, znaj­du­jący się nad głów­nym we­jściem do gma­chu, od stro­ny uli­cy Ja­snej. Szkiel­tow­ski wy­jął pa­pie­ro­śni­cę.

– No i ja­kże po­do­bał ci się ten Ro­sja­nin, Hi­po­li­cie? – za­py­tał, osła­nia­jąc dło­nią pło­mień za­pa­łki.

– Sły­chać, że od­czy­tu­je Cho­pi­na ra­czej jak twór­ca niż wy­ko­naw­ca, co mnie oso­bi­ście bar­dzo od­po­wia­da – od­pa­rłem. – Nie po­pi­su­je się, ma wgląd w par­ty­tu­rę na po­zio­mie nie­do­stęp­nym dla tych gwiaz­de­czek jed­ne­go se­zo­nu i ba­wi­dam­ków, stro­jących na­tchnio­ne miny przy ka­żdej fra­zie, któ­rzy non­sza­lanc­ko trak­tu­ją za­pis nu­to­wy. A i on sam jest, zda­je się, obie­cu­jącym kom­po­zy­to­rem. Na­pi­sał już na­wet sym­fo­nię, w maju gra­ją ją w Ber­li­nie, pod ba­tu­tą Wal­te­ra.

– Cie­ka­we – mruk­nął Ksa­we­ry. – Moje źró­dła do­no­szą, że ten mały cie­szy się po­par­ciem ja­ki­chś wy­so­ko po­sta­wio­nych pro­tek­to­rów. Po­noć przy­ja­źni się z nim czy też ota­cza opie­ką sam Mi­cha­ił Tu­cha­czew­ski.

Szkiel­tow­ski, dzi­ęki swo­im roz­licz­nym kon­tak­tom, dys­po­no­wał cie­ka­wy­mi in­for­ma­cja­mi. Po­sia­dał zna­jo­mo­ści w roz­ma­itych kręgach, od sfer rządo­wych i dy­plo­ma­tycz­nych aż po war­szaw­ską żu­ler­nię i po­spo­li­tych za­mia­ta­czy ulic. Wśród jego in­for­ma­to­rów miał znaj­do­wać się na­wet ja­kiś owia­ny mgłą ta­jem­ni­cy ofi­cer wy­wia­du, czy­li słyn­nej „Dwój­ki”. Mimo iż mu­zy­ka nie była do­me­ną Ksa­we­re­go, to jako as sto­łecz­ne­go dzien­ni­kar­stwa śled­cze­go do­sko­na­le orien­to­wał się w za­wi­łych ukła­dach rządzących śro­do­wi­skiem ar­ty­stów. Szcze­gól­nie je­śli do­ty­czy­ły one sty­ku sztu­ki i po­li­ty­ki.

– To nic dziw­ne­go. – Wzru­szy­łem ra­mio­na­mi. – Tu­cha­czew­ski jest zna­nym me­lo­ma­nem i pew­nie lubi so­bie po­men­to­rzyć, zwłasz­cza kie­dy na­tknie się na ta­lent tej mia­ry, co ów Szo­sta­ko­wicz.

– O tak, nie­wąt­pli­wie… – Mój przy­ja­ciel głębo­ko za­ci­ągnął się pa­pie­ro­sem. – Wra­żli­wa be­stia z tego Mi­cha­iła Ni­ko­ła­je­wi­cza. Wy­obra­żam so­bie, jak szef Szta­bu Ge­ne­ral­ne­go Ar­mii Czer­wo­nej, ma­jący na swym kon­cie krwa­we pa­cy­fi­ka­cje po­wstań an­ty­bol­sze­wic­kich w Kronsz­ta­dzie i na Tam­bowsz­czy­źnie, sączy ko­nia­czek i pe­ro­ru­je w mo­skiew­skich sa­lo­nach o wy­ższo­ści Rach­ma­ni­no­wa nad Skria­bi­nem.

– A ta­bu­ny ka­de­tów słu­cha­ją go jak świ­nie grzmo­tu! – Ro­ze­śmia­łem się.

– Nie za­po­mi­naj­my też o wiel­bi­ciel­kach, przy­ja­cie­lu. Na tym ob­raz­ku ab­so­lut­nie po­win­ny zna­le­źć się so­wiec­kie lam­pu­ce­ry i inne lum­pen-córy re­wo­lu­cji. Ko­niecz­nie za­ru­mie­nio­ne, ota­cza­jące cia­snym wia­nusz­kiem na­sze­go mu­zy­kal­ne­go ofi­ce­ra i wy­da­jące z sie­bie spa­zma­tycz­ne ochy i achy w do­wód uzna­nia dla jego elo­kwen­cji.

– Coś pi­ęk­ne­go! Po­wi­nie­neś za­cząć pi­sać be­le­try­sty­kę, Ksa­we­ry.

– Nuda, to nie dla mnie. – Zdu­sił nie­do­pa­łek w po­piel­nicz­ce i strzep­nął nie­wi­docz­ny py­łek z kla­py ma­ry­nar­ki. – Słu­chaj, chcia­łbym z tobą po­wa­żnie po­ga­dać, ale nie tu­taj. Te­raz lecę, je­stem umó­wio­ny. Spo­tkaj­my się wie­czo­rem w Zie­mia­ńskiej.

– Do­brze, tyl­ko ja po prze­słu­cha­niach mu­szę jesz­cze wpa­ść do re­dak­cji, żeby do­ko­ńczyć i od­dać spra­woz­da­nie. – Zer­k­nąłem na ze­ga­rek. – Dzie­wi­ąta?

– Ja­sne, ser­wus.

Szkiel­tow­ski, w prze­ci­wie­ństwie do mnie, nie mu­siał słu­chać gry wszyst­kich uczest­ni­ków. Wpraw­dzie ga­ze­ta wy­de­le­go­wa­ła nas obu, ale to ja re­pre­zen­to­wa­łem ru­bry­kę kul­tu­ral­ną, dzień po dniu re­la­cjo­nu­jącą prze­bieg kon­kur­su. Po wy­stępie ostat­nie­go pia­ni­sty po­sze­dłem do kan­cia­py stro­icie­li for­te­pia­nów, któ­rzy urzędo­wa­li na pó­łpi­ętrze mi­ędzy gar­de­ro­ba­mi or­kie­stry. Zna­łem ten bu­dy­nek jak wła­sną kie­szeń, pra­co­wa­łem tu przez kil­ka lat. Prze­ci­ska­łem się za­tło­czo­ny­mi ko­ry­ta­rza­mi, ba­cząc, by nie wpa­ść na któ­re­goś ze zna­jo­mych mu­zy­ków. Spo­ty­ka­jąc daw­nych ko­le­gów, nie unik­nąłbym wspo­mnień i te­ma­tów, na któ­re dziś nie mia­łem naj­mniej­szej ocho­ty.

– Pa­nie He­niu, niech pan ła­ska­wie zwró­ci uwa­gę na Fis i B raz­kre­śl­ne, bo uszy wi­ęd­ną! – po­wie­dzia­łem, ści­ska­jąc rękę star­sze­go mężczy­zny, od­po­wie­dzial­ne­go za ser­wis in­stru­men­tów pod­czas kon­kur­su. – I może da­ło­by się coś zro­bić z tymi tłu­mi­ka­mi w ba­sach, co?

– Ech, pa­nie Hi­po­li­cie, panu to nic nie umknie! – Stro­iciel po­kręcił gło­wą. – Gdy­by wszy­scy fil­har­mo­ni­cy tak sły­sze­li, to na­sza or­kie­stra rżnęła­by czy­ściej niż te sa­kra­menc­kie ber­li­ńczy­ki i inne tam wie­de­ńskie ścier­wa…

– No co też pan! – Par­sk­nąłem śmie­chem. – Czy­mże te wspa­nia­łe ze­spo­ły tak panu pod­pa­dły?

– Czort ich wie, ja­kie tam one wspa­nia­łe czy nie wspa­nia­łe. – Mach­nął ręką lek­ce­wa­żąco. – A Brahms to nie do­bry kom­po­zy­tor? Do­bry! A Fran­cu­zi do dziś nie mogą mu za­po­mnieć, że po­pie­rał Bi­smarc­ka i za­chwy­cał się zjed­no­cze­niem Nie­miec, kie­dy ża­bo­ja­dów upo­ko­rzo­no pod Se­da­nem. Pan le­piej ode mnie wie, ja­kie to hym­ny try­um­fal­ne pi­sał z tej oka­zji. Dla­te­go do dziś nad Se­kwa­ną tak nie­chęt­nie gry­wa­ją jego mu­zy­kę. I ja pa­mi­ętam, dro­gi pa­nie, że Ber­lin i Wie­deń to nasi byli za­bor­cy, pol­ską krwią opi­ci, więc nie ma się co nimi za­chwy­cać… Szko­da, że pan od­sze­dł z ze­spo­łu. Nie ci­ągnie już do gra­nia?

– Za­miast sa­me­mu ćwi­czyć go­dzi­na­mi, ła­twiej in­nym wy­ty­kać błędy – od­po­wie­dzia­łem, pusz­cza­jąc do nie­go oko. – Wio­lon­cze­la w kącie ku­rzem za­cho­dzi, chy­ba ją sprze­dam.

– Ucho­waj Boże, niech pan tego nie robi, ni­g­dy nie wia­do­mo, jak się ży­cie po­to­czy. A te stru­ny na ju­tro po­pra­wię, pro­szę się nie mar­twić.

Po­że­gna­łem go i prze­mknąłem w stro­nę szat­ni. Mi­ja­jąc drzwi jed­nej z gar­de­rób, usły­sza­łem dźwi­ęk skrzy­piec. Od razu wie­dzia­łem, kto tam ćwi­czy. Ten ton, ro­dzaj wi­bra­cji i cha­rak­te­ry­stycz­ne pro­wa­dze­nie smycz­ka roz­po­zna­łbym na ko­ńcu świa­ta. Po­czu­łem, jak gwa­łtow­nie przy­spie­sza mi puls, lecz opa­no­wa­łem się i skie­ro­wa­łem kro­ki do wy­jścia.

***

W re­dak­cji „Rzecz­po­spo­li­tej” przy Szpi­tal­nej 12 pa­no­wał zgie­łk nie mniej­szy od tego w fil­har­mo­nii. Nie było w tym nic nad­zwy­czaj­ne­go. Ga­ze­ta uka­zy­wa­ła się dwa razy na dobę, więc nim jesz­cze wy­se­chł tusz na po­po­łud­niów­ce, już skła­da­no szpal­ty do po­ran­ne­go wy­da­nia. Dzien­nik wy­cho­dził w War­sza­wie, Kra­ko­wie, Po­zna­niu, Lwo­wie oraz Wil­nie i zwi­ąza­ny był z kon­ser­wa­tyw­nym śro­do­wi­skiem Stron­nic­twa Chrze­ści­ja­ńsko-Na­ro­do­we­go. Pod­jąłem z nim wspó­łpra­cę nie­dłu­go po tym, jak Igna­cy Jan Pa­de­rew­ski od­sprze­dał ty­tuł pra­so­wy Woj­cie­cho­wi Kor­fan­te­mu. Od pu­czu woj­sko­we­go, któ­ry w maju ubie­głe­go roku wy­wró­cił do góry no­ga­mi sy­tu­ację w kra­ju, na­sze pi­smo po­zo­sta­wa­ło jed­nym z głów­nych or­ga­nów opo­zy­cyj­nych wo­bec rządzące­go obo­zu sa­na­cji. Sta­le znaj­do­wa­li­śmy się na ce­low­ni­ku wła­dzy. Kry­tycz­na opi­nia na te­mat po­li­ty­ki Pi­łsud­skie­go skut­ko­wa­ła sys­te­ma­tycz­ny­mi in­ge­ren­cja­mi cen­zu­ry, otrzy­my­wa­li­śmy mnó­stwo ano­ni­mo­wych po­gró­żek, nie­kie­dy do­cho­dzi­ło na­wet do na­pa­ści na dzien­ni­ka­rzy. Bo­jów­ka­rze PPS-u po­bi­li zna­ne­go pu­bli­cy­stę Adol­fa No­wa­czy­ńskie­go, za swo­je zbyt ci­ęte pió­ro obe­rwał też Ta­de­usz Do­łęga-Mo­sto­wicz.

Mnie bez­po­śred­nio to nie do­ty­czy­ło, ru­bry­ka kul­tu­ral­na po­zwa­la­ła bo­wiem za­cho­wać względ­ną neu­tral­no­ść świa­to­po­glądo­wą, co bar­dzo so­bie ce­ni­łem. Po­sa­dę w ga­ze­cie otrzy­ma­łem dzi­ęki pro­tek­cji Ksa­we­re­go. Zna­li­śmy się z woj­ska, oby­dwaj za­ci­ągnęli­śmy się do ka­wa­le­rii w roku 1919. Jesz­cze w cza­sie woj­ny pol­sko-bol­sze­wic­kiej Szkiel­tow­ski zwi­ązał się z en­dec­ką „Ga­ze­tą War­szaw­ską”, a po paru la­tach prze­sze­dł do re­dak­cji „Rzecz­po­spo­li­tej”. Spo­ra­dycz­nie wspó­łpra­co­wał ta­kże z Agen­cją Te­le­gra­ficz­ną Express, jako nie­za­le­żny ko­re­spon­dent.

Ja po de­mo­bi­li­za­cji uko­ńczy­łem prze­rwa­ne stu­dia w In­sty­tu­cie Mu­zycz­nym, prze­mia­no­wa­nym po od­zy­ska­niu nie­pod­le­gło­ści na Pa­ństwo­we Kon­ser­wa­to­rium War­szaw­skie. Spe­łni­łem w ten spo­sób ma­rze­nie dziad­ka An­to­nie­go, o któ­rym opo­wiem przy in­nej oka­zji. Nie­dłu­go po za­gra­niu eg­za­mi­nu dy­plo­mo­we­go zwy­ci­ęży­łem w kon­kur­sie na sta­no­wi­sko za­stęp­cy kon­cert­mi­strza wio­lon­czel Fil­har­mo­nii War­szaw­skiej, a kil­ka se­zo­nów pó­źniej, po ode­jściu z or­kie­stry, za­jąłem się kry­ty­ką mu­zycz­ną. Za­wsze czu­łem się przede wszyst­kim me­lo­ma­nem, a do­pie­ro w dal­szej ko­lej­no­ści mu­zy­kiem-wy­ko­naw­cą. Pi­sy­wa­łem więc spra­woz­da­nia z kon­cer­tów i spek­ta­kli ope­ro­wych, a ta­kże re­cen­zje na­grań pły­to­wych. Do fo­no­gra­fii za­wsze mia­łem naj­wi­ęcej za­pa­łu. Za­ma­wia­łem no­wo­ści z ka­ta­lo­gów kra­jo­wych firm, jak Sy­re­na Re­kord, oraz wy­twór­ni za­gra­nicz­nych: Vic­to­ra, Co­lum­bii, Pa­thé czy Par­lo­pho­ne’u. Mo­żli­wo­ść ob­co­wa­nia z dzie­łem w za­ci­szu do­mo­wym po­zwa­la­ła de­lek­to­wać się mu­zy­ką i za­głębić w par­ty­tu­rę bez wy­wo­łu­jących szew­ską pa­sję od­gło­sów kasz­lu, chrząka­nia, wy­cie­ra­nia nosa, cmo­ka­nia czy ko­men­ta­rzy wy­gła­sza­nych na wi­dow­ni prze­ni­kli­wym, te­atral­nym szep­tem przez przy­głu­che ma­tro­ny. Cóż, ha­ła­sy zwi­ąza­ne z bra­kiem ogła­dy war­szaw­skiej pu­blicz­no­ści były złem ko­niecz­nym, któ­re z tru­dem zno­si­łem, żeby za­ro­bić na ży­cie.

Spra­woz­da­nie z za­ko­ńczo­ne­go wła­śnie dnia prze­słu­chań na­pi­sa­łem w go­dzi­nę. Skom­ple­men­to­wa­łem w nim grę mło­de­go Szo­sta­ko­wi­cza, pod­kre­śla­jąc sil­ną po­zy­cję ca­łej re­pre­zen­ta­cji ZSRS. Wcze­śniej w kon­kur­so­wych szran­kach ka­pi­tal­nie za­pre­zen­to­wa­li się Lew Obo­rin, Gri­go­rij Gin­zburg i Ju­rij Briusz­kow. Na­za­jutrz mia­ły od­być się ostat­nie wy­stępy w ra­mach eli­mi­na­cji oraz ogło­sze­nie na­zwisk pia­ni­stów, któ­rzy zmie­rzą się w ostat­nim eta­pie, wy­ko­nu­jąc z or­kie­strą po dwie części wy­bra­ne­go kon­cer­tu for­te­pia­no­we­go Cho­pi­na. Od­da­łem po­pra­wio­ny na­pręd­ce tekst. Re­dak­tor od­po­wie­dzial­ny za ju­trzej­sze po­ran­ne wy­da­nie po­pa­trzył na mnie krzy­wo.

– Co pan tak tych so­wiec­kich graj­ków fa­wo­ry­zu­je, pa­nie Waj­cher?

– Ni­ko­go nie fa­wo­ry­zu­ję – od­pa­rłem. – Jak ktoś do­brze gra, to do­brze o nim pi­szę. – Za­wa­ha­łem się przez chwi­lę, po czym do­da­łem z iry­ta­cją: – I w du­pie mam, skąd przy­je­chał!

– Oho, ko­goś chy­ba mu­cha ugry­zła. Coś pan taki pod­mi­no­wa­ny?

– Eee, tam… – Mach­nąłem ręką i si­ęgnąłem po płaszcz.

Nie za­mie­rza­łem tłu­ma­czyć się ze swo­je­go złe­go hu­mo­ru. Wie­dzia­łem do­sko­na­le, że był on spo­wo­do­wa­ny per­spek­ty­wą ju­trzej­sze­go słu­cha­nia i ogląda­nia na es­tra­dzie ze­spo­łu, któ­ry przed laty opu­ści­łem. Fi­na­li­stom kon­kur­su akom­pa­nio­wać mia­ła Or­kie­stra Sym­fo­nicz­na Fil­har­mo­nii War­szaw­skiej pod ba­tu­tą Emi­la Mły­nar­skie­go. Na­dal gra­ły tam pew­ne oso­by, o ist­nie­niu któ­rych bez­sku­tecz­nie usi­ło­wa­łem za­po­mnieć.

***

Mała Zie­mia­ńska, jak zwy­kle o tej po­rze, była za­tło­czo­na. Ob­ro­to­we drzwi, wy­cho­dzące na Ma­zo­wiec­ką, nie za­my­ka­ły się ani na chwi­lę. Za­trzy­ma­łem się przed we­jściem do lo­ka­lu i si­ęgnąłem do we­wnętrz­nej kie­sze­ni ma­ry­nar­ki. Aby unik­nąć śmier­tel­ne­go nie­bez­pie­cze­ństwa, Ody­se­usz że­glu­jąc wzdłuż wy­brze­ży wy­spy Sy­ren, roz­ka­zał swym to­wa­rzy­szom za­le­pić uszy psz­cze­lim wo­skiem. Ja mia­łem nie­co no­wo­cześ­niej­sze me­to­dy i nie cho­dzi­ło by­naj­mniej o per­spek­ty­wę usły­sze­nia ja­kie­goś uwo­dzi­ciel­skie­go śpie­wu. Wło­ży­łem do uszu sto­pe­ry fir­my Ohro­pax, wy­na­le­zio­ne przez Ma­xi­mi­lia­na Ne­gwe­ra. Ko­rzy­sta­li z nich mi­ędzy in­ny­mi żo­łnie­rze na fron­cie w cza­sie Wiel­kiej Woj­ny. Spro­wa­dza­łem je z Ber­li­na i uży­wa­łem tam, gdzie pa­no­wał ha­łas. Być może mod­na war­szaw­ska cu­kier­nia wie­czo­ro­wą porą nie sta­no­wi­ła­by pro­ble­mu dla zmy­słów ko­goś in­ne­go, lecz ja po kwa­dran­sie spędzo­nym w knaj­pia­nej ka­ko­fo­nii czu­łem się jak na tor­tu­rach i mu­sia­łem ze wszyst­kich sił po­wstrzy­my­wać mor­der­cze in­stynk­ty skie­ro­wa­ne w stro­nę wszyst­kie­go, co wy­da­je dźwi­ęk. Pew­ne­go razu, kie­dy za­po­mnia­łem za­ty­czek, nie­mal nie zde­mo­lo­wa­łem sto­li­ka, przy któ­rym mat­ka z dwoj­giem dzie­ci bez­tro­sko ra­czy­ła się lo­da­mi. Wszyst­ko dla­te­go, że para gów­nia­rzy szczęka­ła sztu­ćca­mi i mla­ska­ła, zaś pa­niu­sia śmia­ła się na cały głos, sior­bi­ąc her­bat­kę. Co cie­ka­we, po­dob­no ni­ko­mu oprócz mnie to nie prze­szka­dza­ło.

Ksa­we­re­go za­sta­łem nad kawą ze „śle­dziem” i „ziem­nia­ka­mi”. Był to po­pu­lar­ny de­ser, śle­dziem bo­wiem na­zy­wa­no tu ciast­ka z bisz­kop­tu, kre­mu i mar­ce­pa­nu, a ziem­nia­ka­mi nie­wiel­kie pącz­ki. Kawę, za­miast w fi­li­żan­kach, ser­wo­wa­no w na­pe­łnio­nych do po­ło­wy szklan­kach.

– Że też da­łem ci się tu­taj za­ci­ągnąć – burk­nąłem, roz­gląda­jąc się z dez­apro­ba­tą. Ga­wie­dź, wy­głod­nia­ła wi­do­ku lu­mi­na­rzy kul­tu­ry i in­te­lek­tu, wy­pa­try­wa­ła, kto aku­rat za­sia­da przy sto­li­ku li­te­rac­kim na tak zwa­nej „gór­ce”, czy­li pó­łpi­ętrze za­re­zer­wo­wa­nym dla poe­tów i pi­sa­rzy. Prze­krzy­ki­wa­no się, po­da­wa­no z ust do ust najświe­ższe aneg­do­ty, gło­śno ko­men­to­wa­no obec­no­ść zna­nych ak­to­rów, ma­la­rzy i po­li­ty­ków. Wpraw­dzie moje ohro­pa­xy znacz­nie ła­go­dzi­ły ten rej­wach, ale i tak trud­no było to wy­trzy­mać.

– Nie ma­ru­dź. – Szkiel­tow­ski ski­nął na ob­słu­gę. Tembr jego gło­su do­cie­rał do mnie w przy­tłu­mio­nej po­sta­ci. – Naj­ciem­niej pod la­tar­nią, w tych wa­run­kach przy­naj­mniej nikt nas nie pod­słu­cha.

– To ja­kaś ob­se­sja – od­pa­rłem. – Dla­cze­go ktoś mia­łby nas pod­słu­chi­wać?

– Ze względu na ar­ty­kuł, nad któ­rym pra­cu­ję.

Prze­rwa­li­śmy, aby zło­żyć za­mó­wie­nie. Kie­dy kel­ner od­da­lił się, Ksa­we­ry pod­jął roz­po­częty wątek.

– Jak wiesz, od ja­kie­goś cza­su pró­bu­ję na­wi­ązać kon­takt z ofi­ce­ra­mi, któ­rym to­wa­rzysz „Wik­tor” za­fun­do­wał wy­wcza­sy w pa­ła­cu Słusz­ków na An­to­ko­lu.

Uży­wa­nie daw­ne­go, PPS-owskie­go pseu­do­ni­mu Pi­łsud­skie­go sta­no­wi­ło cha­rak­te­ry­stycz­ną ma­nie­rę mo­je­go przy­ja­cie­la. Wśród dzien­ni­ka­rzy „Rzecz­po­spo­li­tej” o ak­tu­al­nym pre­mie­rze i mi­ni­strze spraw woj­sko­wych mó­wi­ło się ta­kże per Ko­me­diant (za­miast Ko­men­dant) lub Marsz­cza­łek, w na­wi­ąza­niu do zna­ne­go cy­ta­tu2). Nie­któ­rzy wy­wo­dzi­li to prze­zwi­sko z żar­tu, że ja­ko­by na jed­no zmarsz­cze­nie brwi Wo­dza jego pod­wład­ni mie­li pro­blem z utrzy­ma­niem mo­czu. Kwe­stia, o któ­rej wspo­mniał Szkiel­tow­ski, do­ty­czy­ła uwi­ęzie­nia ge­ne­ra­łów Za­gór­skie­go i Roz­wa­dow­skie­go, osa­dzo­nych po ubie­gło­rocz­nym za­ma­chu sta­nu w Woj­sko­wym Wi­ęzie­niu Śled­czym nu­mer 3 w Wil­nie.

– Otóż przez tam­tej­szą fi­lię na­szej re­dak­cji uda­ło mi się uzy­skać do­stęp do pew­nej oso­by pra­cu­jącej w kuch­ni tego po­nu­re­go przy­byt­ku – ci­ągnął mój przy­ja­ciel.

– Te­raz już ro­zu­miem, dla­cze­go tak często ostat­nio od­wie­dzasz ro­dzi­nę na Wi­le­ńsz­czy­źnie.

– No wła­śnie. I wy­obraź so­bie, że Wło­dzi­mierz Za­gór­ski spi­su­je wspo­mnie­nia. – Ksa­we­ry po­wie­dział to spo­koj­nie, jak gdy­by ni­g­dy nic, si­ęga­jąc po ostat­nie­go pącz­ka le­żące­go na ta­le­rzu.

Mimo po­zor­nej bez­tro­ski Szkiel­tow­skie­go od razu po­jąłem wagę tej in­for­ma­cji. Była to hi­sto­ria, o ja­kiej ma­rzy ka­żdy dzien­ni­karz, a któ­ra przy­da­rza się tyl­ko nie­licz­nym, i to naj­wy­żej raz w ka­rie­rze. O spra­wie ge­ne­ra­łów mó­wio­no od daw­na, krąży­ły na ten te­mat roz­ma­ite spe­ku­la­cje, ko­men­ta­to­rzy wręcz prze­ści­ga­li się w do­my­słach. W cza­sie prze­wro­tu ma­jo­we­go Za­gór­ski i Roz­wa­dow­ski opo­wie­dzie­li się po stro­nie ga­bi­ne­tu Wi­to­sa, bro­ni­ąc le­gal­nie wy­bra­ne­go rządu przed do­wo­dzo­ny­mi przez Pi­łsud­skie­go zbun­to­wa­ny­mi jed­nost­ka­mi. Po prze­jęciu wła­dzy przez sa­na­cję zo­sta­li za­trzy­ma­ni i, mimo licz­nych ape­li w spra­wie ich uwol­nie­nia, po­zo­sta­wa­li od wie­lu mie­si­ęcy w aresz­cie śled­czym z po­wo­du „in­te­re­sów woj­ska pierw­szo­rzęd­nej wagi”. Do­dat­ko­wej pi­kan­te­rii te­ma­to­wi do­da­wał fakt, że Za­gór­skie­mu usi­ło­wa­no po­sta­wić za­rzu­ty w spra­wie tak zwa­nej afe­ry Fran­co­po­lu, czy­li spó­łki po­śred­ni­czącej w za­ku­pie fran­cu­skich sa­mo­lo­tów dla Woj­ska Pol­skie­go. Ge­ne­rał był bo­wiem ak­cjo­na­riu­szem fir­my, któ­ra uzy­ska­ła in­trat­ny kon­trakt i la­ta­mi po­bie­ra­ła wy­so­kie za­licz­ki na po­czet re­ali­za­cji pa­ństwo­we­go za­mó­wie­nia na sprzęt dla lot­nic­twa.

– Skon­tak­to­wa­łeś się z nim? Zgo­dzi się na pu­bli­ka­cję? – za­py­ta­łem pod­eks­cy­to­wa­ny.

Ksa­we­ry uśmiech­nął się ta­jem­ni­czo i wzru­szył ra­mio­na­mi.

– Po­wiedz­my, że je­stem na do­brej dro­dze. Kosz­tu­je to tro­chę for­sy i spo­ro cier­pli­wo­ści, bo ten mój wi­le­ński po­śred­nik by­naj­mniej nie dzia­ła z po­bu­dek ide­owych. Ale za­pew­niam cię, że war­to, to pierw­szo­rzęd­ny ma­te­riał.

– Chcesz przez to po­wie­dzieć, że już coś do­sta­łeś?

– O tym wła­śnie chcia­łem z tobą po­roz­ma­wiać. Tyl­ko obie­caj mi, że cho­ćby cię ogniem przy­pa­la­li, nie pu­ścisz pary z ust.

– Oczy­wi­ście, prze­cież mnie znasz!

– Znam i wiem, że tyl­ko to­bie mogę dziś za­ufać, Hi­po­li­cie. Za­pew­niam cię, że re­we­la­cje Za­gór­skie­go to będzie praw­dzi­wa bom­ba i by­naj­mniej nie cho­dzi o ża­den Fran­co­pol ani o ku­li­sy bez­praw­ne­go uwi­ęzie­nia ge­ne­ra­łów. Mówi ci coś na­zwa Haupt­kund­scha­ft­stel­le?

– Czy nie była to ja­kaś ko­mór­ka daw­nej ar­mii au­stro-węgier­skiej?

– Tak, a ści­ślej de­le­ga­tu­ra Biu­ra Ewi­den­cyj­ne­go, czy­li ich wy­wia­du woj­sko­we­go. Otóż jak pa­mi­ętasz, Roz­wa­dow­ski i Za­gór­ski przed ro­kiem ty­si­ąc dzie­wi­ęćset osiem­na­stym byli ofi­ce­ra­mi Szta­bu Ge­ne­ral­ne­go C.K. Ar­mii i po­sia­da­li do­stęp do taj­nych in­for­ma­cji. Za­gór­ski wspo­mi­na o dzia­łal­no­ści pew­ne­go płat­ne­go agen­ta HK-Stel­le, z sa­miut­kie­go szczy­tu na­szej obec­nej wła­dzy, po­słu­gu­jące­go się pseu­do­ni­mem „Ste­fan 2”. Co wi­ęcej, ów kon­fi­dent miał po­noć znaj­do­wać się ta­kże na li­ście płac wy­wia­dów Nie­miec, Fran­cji i Ja­po­nii.

– No do­brze, ale na ile jest to wia­ry­god­ne? – za­py­ta­łem. – Aż ci­śnie się na usta, że uwi­ęzio­ny, od­su­ni­ęty ofi­cer chce się ze­mścić, rzu­ca­jąc na lewo i pra­wo bez­pod­staw­ne oska­rże­nia. Za­pew­ne po to, aby od­wró­cić uwa­gę od po­dej­rzeń, któ­re na nim ci­ążą.

– Ge­ne­rał jed­no­znacz­nie su­ge­ru­je, że ma gdzieś ukry­te nie­zbi­te do­wo­dy, pod­pi­sa­ne po­kwi­to­wa­nia od­bio­ru pie­ni­ędzy, a ta­kże, co pew­nie cię za­in­te­re­su­je, na­gra­nia do­no­sów na wo­sko­wych cy­lin­drach. Jak się oka­zu­je, Au­stria­cy pod­czas spo­tkań agen­ta z ofi­ce­rem pro­wa­dzącym zwy­kli uży­wać fo­no­gra­fów. Wy­obra­żasz so­bie, co by się sta­ło, gdy­by to uj­rza­ło świa­tło dzien­ne? Bo coś mi się wy­da­je, że Marsz­cza­łek mó­głby, hm… spa­ść z Kasz­tan­ki. – Szkiel­tow­ski umil­kł na chwi­lę i si­ęgnął po pa­pie­ro­śni­cę. Wy­jął pa­pie­ro­sa, lecz nie wło­żył go do ust, tyl­ko za­czął nim de­li­kat­nie stu­kać o sto­lik, po­gwiz­du­jąc fa­łszy­wie re­fren pio­sen­ki My, pierw­sza bry­ga­da.

– Ożeż… – nic wi­ęcej nie by­łem w sta­nie z sie­bie wy­krztu­sić.

– I w tym miej­scu do­cho­dzi­my do po­wo­du, dla któ­re­go ci to wszyst­ko mó­wię. Od ja­kie­goś cza­su od­no­szę bo­wiem wra­że­nie, jak­by ktoś dep­tał mi po pi­ętach. Wy­da­je mi się, że je­stem pod ob­ser­wa­cją, stąd te kon­spi­ra­cyj­ne za­gryw­ki. Chcia­łbym cię za­tem pro­sić o ukry­cie i prze­cho­wa­nie pew­nych ma­te­ria­łów, bo jako nie­za­an­ga­żo­wa­ny po­li­tycz­nie kry­tyk mu­zycz­ny je­steś mniej na­ra­żo­ny na re­wi­zję niż kto­kol­wiek inny z re­dak­cji. Ja będę zno­wu w roz­jaz­dach, trze­ba będzie jesz­cze po­pra­co­wać nad Za­gór­skim, sam ro­zu­miesz, że dla nie­go jest to po­li­sa na ży­cie. Nie mu­szę ci prze­cież tłu­ma­czyć, że pre­to­ria­nie Ko­me­dian­ta nie cof­ną się przed ni­czym, aby ukręcić łeb tej spra­wie.

Za­mil­kli­śmy, bo do sto­li­ka zbli­żył się kel­ner z tacą. Zu­pe­łnie nie zwra­ca­łem uwa­gi na to, co przede mną sta­wia, bo in­for­ma­cje prze­ka­za­ne przez przy­ja­cie­la ca­łko­wi­cie za­prząt­nęły moje my­śli. Sły­sza­łem już plot­ki na te­mat kon­tak­tów Pi­łsud­skie­go z ob­cym wy­wia­dem, ale za­wsze przed­sta­wia­no to w kon­te­kście jego daw­nej wspó­łpra­cy woj­sko­wej z Au­stro-Węgra­mi pod­czas for­mo­wa­nia pol­skich sił zbroj­nych. Na­wet je­śli ktoś od­wa­ży­łby się pi­snąć o tej spra­wie, to je­dy­nie w ta­kim świe­tle, ja­ko­by to słu­żby au­striac­kie były kon­tra­hen­tem Pi­łsud­skie­go, a nie od­wrot­nie. Je­że­li na­to­miast w grę wcho­dzi­ła płat­na agen­tu­ra, to dia­me­tral­nie zmie­nia­ło po­stać rze­czy. Mit Pi­łsud­skie­go jako „ry­ce­rza bez ska­zy” le­głby w gru­zach, nie wspo­mi­na­jąc o nie­bez­pie­cze­ństwie szan­ta­żu wo­bec naj­wa­żniej­szej oso­by w pa­ństwie, gdy­by do­wo­dy te wpa­dły w nie­po­wo­ła­ne ręce. Prze­sta­ła mnie te­raz dzi­wić ostro­żno­ść Ksa­we­re­go, do­ce­ni­łem też ogrom­ne za­ufa­nie, ja­kim mnie ob­da­rzył. Nie ukry­wam, że po­czu­łem się za­afe­ro­wa­ny mo­żli­wo­ścią cho­ćby nie­znacz­ne­go udzia­łu w spra­wie, któ­ra mo­gła wstrząsnąć pol­ską sce­ną po­li­tycz­ną.

– Mo­żesz na mnie li­czyć – po­wie­dzia­łem, kie­dy po­now­nie zo­sta­li­śmy sami.

Szkiel­tow­ski uśmiech­nął się z wdzi­ęcz­no­ścią i po­kle­pał mnie po ra­mie­niu.

– Dzi­ęki, przy­ja­cie­lu. Po­zwól, że wy­ja­śnię ci te­raz pod­sta­wo­we za­sa­dy bez­pie­cze­ństwa. Otrzy­masz ode mnie za­la­ko­wa­ną ko­per­tę z do­ku­men­ta­mi, któ­rą do­brze ukry­jesz. I naj­le­piej nie mów na­wet mi, gdzie za­mie­rzasz ją scho­wać…

***

Do fi­na­łu Kon­kur­su Cho­pi­now­skie­go do­pusz­czo­no ośmio­ro uczest­ni­ków: czwo­ro Po­la­ków oraz wszyst­kich re­pre­zen­tan­tów ZSRS. Osta­tecz­nie je­den z ro­syj­skich pia­ni­stów z po­wo­du kon­tu­zji ręki zre­zy­gno­wał z wy­stępu, za­miast nie­go za­kwa­li­fi­ko­wa­no więc Edwar­da Pra­żmow­skie­go. Słu­cha­łem jego wy­ko­na­nia, bez­sku­tecz­nie pró­bu­jąc skon­cen­tro­wać się na par­tii for­te­pia­nu, gdyż uwa­gę moją nie­ustan­nie roz­pra­sza­ła or­kie­stra. Od­wra­ca­nie wzro­ku od es­tra­dy zda­ło się na nic, od wy­kręca­nia gło­wy tyl­ko roz­bo­la­ła mnie szy­ja. Ła­twiej było za­mknąć oczy, sie­dzia­łem więc sku­lo­ny na fo­te­lu, kur­czo­wo za­ci­ska­jąc po­wie­ki.

Dla­cze­go wi­dok daw­nych ko­le­gów aż tak mi do­skwie­rał? Otóż wśród akom­pa­niu­jących fi­na­li­stom fil­har­mo­ni­ków na­stępo­wa­ła ro­ta­cja. Ar­ty­ści chcie­li so­bie tro­chę uroz­ma­icić mo­no­ton­ną pra­cę, dla­te­go ob­sa­da or­kie­stry nie­znacz­nie zmie­nia­ła się przy ka­żdym z uczest­ni­ków, tak aby unik­nąć gra­nia wie­le razy pod rząd tego sa­me­go utwo­ru. Po­mi­ędzy ko­lej­ny­mi wy­stępa­mi ze sce­ny scho­dzi­ło za­tem po kil­ka osób spo­śród człon­ków sek­cji smycz­ków oraz in­stru­men­tów dętych, a za­stępo­wa­ła ich nowa, wy­po­częta gru­pa. Na moje nie­szczęście aku­rat w ze­spo­le to­wa­rzy­szącym Pra­żmow­skie­mu zna­la­zło się dwo­je mu­zy­ków, przez któ­rych zre­zy­gno­wa­łem z pra­cy w tej sza­cow­nej in­sty­tu­cji…

No do­brze, miej­my to wresz­cie za sobą, czas od­sło­nić kar­ty. Spra­wa jest ża­ło­śnie ba­nal­na. Od­sze­dłem z or­kie­stry przez za­wód mi­ło­sny. Bez­na­dziej­ne, nie­praw­daż? By­li­śmy z Agniesz­ką za­ręcze­ni, aż po­ja­wił się ten cho­ler­ny Ta­de­usz i mi ją od­bił. Uwió­dł, zba­ła­mu­cił, roz­ko­chał w so­bie i zo­sta­li parą. Wal­czy­łem o nią, a ja­kże. I co? I nic. Rzu­ci­łem ro­bo­tę, a oni gra­ją te­raz ra­zem Ron­do z Kon­cer­tu e-moll, pod­czas gdy ja nie mogę na nich pa­trzeć, więc sie­dzę sku­lo­ny na fo­te­lu, kur­czo­wo za­ci­ska­jąc po­wie­ki. Byle nie wi­dzieć jej, w trze­cim pul­pi­cie dru­gich skrzy­piec, ani jego, pierw­sze­go niech-go-szlag-ja­sny-tra­fi-klar­ne­ci­sty. Żeby jesz­cze grał źle, to­bym gno­ja ob­sma­ro­wał w re­cen­zji, ale nie­ste­ty, jego gra jest bez za­rzu­tu, a ja ja­koś nie po­tra­fię kła­mać w tej kwe­stii.

Wy­stęp Pra­żmow­skie­go za­ko­ńczył dru­gi i ostat­ni etap kon­kur­su, ogło­sze­nie wy­ni­ków mia­ło na­stąpić do­pie­ro pó­źnym wie­czo­rem. Wy­sze­dłem w po­śpie­chu, upro­siw­szy zna­jo­me­go re­cep­cjo­ni­stę, aby za­te­le­fo­no­wał do mnie, kie­dy tyl­ko jury za­ko­ńczy ob­ra­dy. Re­cep­cjo­ni­ści, bi­le­ter­ki, stro­icie­le, ob­słu­ga tech­nicz­na – po ode­jściu na­dal po­zo­sta­wa­łem z nimi w do­sko­na­łych re­la­cjach. Tyl­ko z in­ny­mi mu­zy­ka­mi mia­łem pro­blem. Zda­wa­ło mi się, że wszy­scy po­strze­ga­ją mnie wy­łącz­nie przez pry­zmat tej ro­man­tycz­nej po­ra­żki – z li­to­ścią lub zło­śli­wą sa­tys­fak­cją. Tak jak ka­żde wścib­skie, plot­kar­skie śro­do­wi­sko pa­trzy na ro­ga­cza czy na­wet by­łe­go ro­ga­cza. Nie znió­słbym tych nie­mych ko­men­ta­rzy, wy­ra­żo­nych wspó­łczu­jąco-drwi­ącym spoj­rze­niem: „I ja­kże, mój dro­gi, po­zbie­ra­łeś się? Nie to­bie jed­ne­mu się to przy­tra­fi­ło… Taka szko­da, do­praw­dy…”.

Wró­ci­łem do miesz­ka­nia i od­kor­ko­wa­łem bu­tel­kę ko­nia­ku. Na­la­łem so­bie spo­rą por­cję. Trzy­ma­jąc w dło­ni kie­li­szek, ro­zej­rza­łem się po sa­lo­nie. Cze­ka­ło mnie mnó­stwo pra­cy, oprócz re­la­cji z prze­słu­chań fina­­ło­wych mu­sia­łem jesz­cze przy­go­to­wać tekst pod­su­mo­wu­jący cały kon­kurs. Re­dak­cji „Rzecz­po­spo­li­tej” za­le­ża­ło na ujęciu tego wy­da­rze­nia w kon­te­kście po­li­tycz­nym. Cho­ciaż sa­na­cja nie­zbyt często sprzy­ja­ła ini­cja­ty­wom kul­tu­ral­nym, to pa­tro­na­tu im­pre­zie udzie­lił pre­zy­dent Igna­cy Mo­ścic­ki. Jego po­przed­nik sprzed za­ma­chu sta­nu, Sta­ni­sław Woj­cie­chow­ski, od­mó­wił. Mia­łem już prze­my­śla­ne głów­ne tezy, wy­star­czy­ło tyl­ko je spi­sać. Za­mie­rza­łem pod­kre­ślić wy­si­łek or­ga­ni­za­to­rów i do­ce­nić ran­gę kon­kur­su, wy­ra­zić na­dzie­ję, że cy­klicz­ne przed­si­ęw­zi­ęcie tej mia­ry ma szan­sę od­mie­nić sy­tu­ację pol­skie­go śro­do­wi­ska mu­zycz­ne­go, przy­ci­ągnąć do sal kon­cer­to­wych wi­ęcej pu­blicz­no­ści, a być może ta­kże zwró­cić uwa­gę po­li­ty­ków na po­trze­bę wzmoc­nie­nia pa­ństwo­we­go me­ce­na­tu. In­sty­tu­cje kul­tu­ry nie mo­gły do­tąd li­czyć na rządo­we wspar­cie, funk­cjo­no­wa­ły głów­nie dzi­ęki po­mo­cy spon­so­rów, o któ­rych nie było ła­two w kra­ju z wci­ąż nie­opie­rzo­ną nie­pod­le­gło­ścią i go­spo­dar­ką wy­dre­no­wa­ną przez za­bor­ców, Wiel­ką Woj­nę i na­jazd bol­sze­wic­ki. War­szaw­ska fil­har­mo­nia, ufun­do­wa­na za pry­wat­ne pie­ni­ądze, utrzy­my­wa­ła się dzi­ęki wy­naj­mo­wa­niu po­miesz­czeń na salę ki­no­wą czy sklep ro­we­ro­wy, a na­wet słu­żąc za zwy­kłą tanc­bu­dę. Kon­cer­ty od­by­wa­ły się tam je­dy­nie dwa razy w ty­go­dniu. Pod­kre­śla­nie pol­sko­ści mu­zy­ki Cho­pi­na, uczy­nie­nie z niej na­ro­do­wej mar­ki, będącej swe­go ro­dza­ju pro­duk­tem eks­por­to­wym, mo­gło­by przy­czy­nić się do pro­mo­cji kra­ju na are­nie mi­ędzy­na­ro­do­wej i wznie­ść ży­cie kul­tu­ral­ne sto­li­cy na po­ziom kon­ku­ren­cyj­ny wo­bec me­tro­po­lii Eu­ro­py i świa­ta.

Jed­nak po tym, jak zo­ba­czy­łem Agniesz­kę i Ta­de­usza, czu­łem się roz­bi­ty, w ta­kim sta­nie nie mó­głbym sku­pić się na pi­sa­niu. Zde­cy­do­wa­łem, że mu­szę za­jąć się czy­mś in­nym, skie­ro­wać swo­ją uwa­gę na coś nie­zwi­ąza­ne­go z Cho­pi­nem ani z fil­har­mo­nią. Pod­sze­dłem do for­te­pia­nu. Uży­wa­łem go głów­nie do czy­ta­nia par­ty­tur, któ­rych znacz­ną ko­lek­cję zgro­ma­dzi­łem w swo­jej bi­blio­te­ce. Żeby być na bie­żąco, re­gu­lar­nie za­ma­wia­łem nuty z wie­lu za­gra­nicz­nych wy­daw­nictw. Prze­gry­wa­łem wy­ci­ągi for­te­pia­no­we no­wych, nie­sły­sza­nych do­tąd utwo­rów i ana­li­zo­wa­łem je, aby móc kom­pe­tent­nie zre­cen­zo­wać na­gra­nie czy wy­ko­na­nie kon­cer­to­we. Za­zna­ja­mia­łem się w ten spo­sób z li­te­ra­tu­rą mu­zycz­ną, pró­bu­jąc w pierw­szej ko­lej­no­ści sa­mo­dziel­nie zro­zu­mieć in­ten­cje kom­po­zy­to­ra, struk­tu­rę dzie­ła, jego for­mę i tre­ść, a do­pie­ro pó­źniej od­nie­ść to do cu­dzej in­ter­pre­ta­cji.

Czy anal­fa­be­ta może wy­dać opi­nię o te­kście, któ­ry ktoś inny prze­czy­ta mu na głos? Ow­szem, może, oso­ba nie­pi­śmien­na nie jest jed­nak w sta­nie zwe­ry­fi­ko­wać, czy to, co sły­szy, zga­dza się z tym, co zo­sta­ło za­pi­sa­ne. Wi­ęk­szo­ść słu­cha­czy nie po­sia­da warsz­ta­tu ani na­rzędzi, aby na­le­ży­cie oce­nić to, co do­cie­ra do ich uszu. Kie­ru­ją się wy­łącz­nie gu­stem, za­po­mi­na­jąc, że gust ta­kże mo­żna, a wręcz na­le­ży kszta­łto­wać. Sku­pia­ją się na ta­kim czy in­nym po­wierz­chow­nym wra­że­niu: po­do­ba mi się lub nie, po­ru­szy­ło mnie to, bo wi­dzi pan, ar­ty­sta grał z ta­kim za­an­ga­żo­wa­niem! A czy sza­now­na pani ra­czy­ła sły­szeć, że ów hochsz­ta­pler, za­miast anon­so­wa­ne­go w pro­gra­mie Brahm­sa, za­pre­zen­to­wał ja­kąś bal­la­dę o sied­miu zbó­jach, igno­ru­jąc wi­ęk­szo­ść okre­śleń dy­na­micz­nych i ago­gicz­nych kom­po­zy­to­ra oraz do­wol­nie zmie­nia­jąc ar­ty­ku­la­cję? Da­rem­ne żale, pró­żny trud! Jak wspo­mi­na­łem, z częścią pu­blicz­no­ści by­łem na ba­kier.

Mało kto przyj­mu­je do wia­do­mo­ści fakt, że świet­ne wy­ko­na­nie może ozna­czać osza­ła­mia­jący suk­ces bar­dzo prze­ci­ęt­nej czy kiep­skiej mu­zy­ki, jak też od­wrot­nie – na­wet naj­wi­ęk­sze ar­cy­dzie­ło może zo­stać fa­tal­nie przy­jęte z po­wo­du złej in­ter­pre­ta­cji. Moją rolą, jako kry­ty­ka, było mi­ędzy in­ny­mi po­sta­wie­nie pre­cy­zyj­nej dia­gno­zy, czy to, jak utwór od­bie­ra­ją me­lo­ma­ni, jest winą – bądź za­słu­gą – au­to­ra czy wy­ko­naw­cy. I nie cho­dzi­ło tyl­ko o wy­ła­py­wa­nie po­my­łek i zgod­no­ść z za­pi­sem nu­to­wym. Czy pro­blem sta­no­wią błędy w pro­wa­dze­niu kon­tra­punk­tu, czy dy­ry­gent wzi­ął nie­wła­ści­we tem­po? Czy al­tów­ki gra­ją za ci­cho, czy może kom­po­zy­tor na­pi­sał par­tię pu­zo­nów w ta­kim re­je­strze, że w żad­nej, na­wet naj­lep­szej or­kie­strze ni­g­dy nie będzie sły­chać dru­gie­go te­ma­tu?

Tak czy ina­czej, aby wy­ro­bić so­bie opi­nię, trze­ba naj­pierw do­głęb­nie po­znać dzie­ło. Wy­pra­co­wa­łem na to wła­sną me­to­dę, któ­ra mia­ła mnie sa­me­go za­bez­pie­czyć przed wy­da­wa­niem po­chop­nych sądów. Chcia­łem, by moje pierw­sze ze­tkni­ęcie z mu­zy­ką było mo­żli­wie naj­bar­dziej obiek­tyw­ne, bez ule­ga­nia uprze­dze­niom czy ocze­ki­wa­niom. Było to ćwi­cze­nie wzo­ro­wa­ne na śle­pej de­gu­sta­cji prak­ty­ko­wa­nej przez som­me­lie­rów, któ­rzy oce­nia­ją wino bez czy­ta­nia ety­kie­ty. Sta­ra­łem się grać a vi­sta jak naj­wi­ęcej ró­żnych, nie­zna­nych mi wcze­śniej kom­po­zy­cji, a do­pie­ro pó­źniej spraw­dzać, kto je na­pi­sał i dla­cze­go.

Po­pi­ja­jąc ko­niak drob­ny­mi ły­ka­mi, rzu­ci­łem okiem na stos nut, któ­re przy­sła­no mi już ja­kiś czas temu. Do­tych­czas nie mia­łem oka­zji do nich zaj­rzeć. Wy­bra­łem na chy­bił tra­fił ja­kieś dzie­ło, ce­lo­wo nie pa­trząc na ty­tuł ani na­zwi­sko au­to­ra. Od­sta­wi­łem kie­li­szek i ma­chi­nal­nie za­cząłem grać. Czte­ry tak­ty szyb­ko, mo­tyw szes­nast­ko­wy z rów­no­le­gły­mi ter­cja­mi w zmien­nym me­trum, na­stęp­nie trzy tak­ty li­rycz­nej fra­zy wo­kal­nej, ósem­ka­mi w tem­pie znacz­nie wol­niej­szym. Au­gmen­ta­cja, czy­li roz­sze­rze­nie tej sa­mej fi­gu­ry, co na po­cząt­ku. Do­ta­rło do mnie, że to ja­kaś nie­miec­ka pie­śń z or­kie­strą, choć na ra­zie w ogó­le nie zwra­ca­łem uwa­gi na tekst śpie­wa­ny. Kom­po­zy­tor zręcz­nie kon­tra­sto­wał ra­do­sny na­strój z roz­pa­czą, kon­se­kwent­nie uży­wa­jąc spój­ne­go ma­te­ria­łu dźwi­ęko­we­go. Do­gra­łem do ko­ńca i do­pie­ro wte­dy, za­in­try­go­wa­ny, spoj­rza­łem na stro­nę ty­tu­ło­wą. Prze­czy­ta­łem nie­miec­ki tekst oraz notę wy­daw­ni­czą, wy­ja­śnia­jącą ge­ne­zę dzie­ła. To był błąd.

Z wście­kło­ścią wsta­łem od in­stru­men­tu i dusz­kiem wy­chy­li­łem resz­tę trun­ku. Li­czy­łem, że al­ko­hol za­dzia­ła sku­tecz­niej od mu­zy­ki. Kar­ty cy­klu Lie­der eines fah­ren­den Ge­sel­len Gu­sta­wa Mah­le­ra ły­pa­ły na mnie szy­der­czo z pul­pi­tu for­te­pia­nu. Pierw­sza z pie­śni no­si­ła ty­tuł Wenn mein Schatz Hoch­ze­it macht3).

Kie­dy za­dzwo­nił te­le­fon, by­łem już nie­źle wsta­wio­ny. Zna­jo­my re­cep­cjo­ni­sta po­in­for­mo­wał mnie, że wśród lau­re­atów jest dwóch Ro­sjan i dwo­je Po­la­ków. Kon­kurs wy­grał Obo­rin, dru­gą na­gro­dę przy­zna­no Szpi­nal­skie­mu. Dal­sze miej­sca za­jęli Róża Et­kin oraz Gri­go­rij Gin­zburg. Za­rów­no Pra­żmow­ski, jak i Szo­sta­ko­wicz zna­le­źli się w gro­nie wy­ró­żnio­nych dy­plo­mem ho­no­ro­wym.

***

Ostat­ni raz przed znik­ni­ęciem Ksa­we­re­go wi­dzia­łem się z nim pod­czas spo­tka­nia ko­le­gium re­dak­cyj­ne­go. Dys­ku­to­wa­li­śmy o pla­no­wa­nej se­rii ar­ty­ku­łów, nad któ­ry­mi Szkiel­tow­ski pra­co­wał od wie­lu mie­si­ęcy, a te­raz pró­bo­wał prze­ko­nać po­zo­sta­łych dzien­ni­ka­rzy „Rzecz­po­spo­li­tej”, że naj­wy­ższy czas na pu­bli­ka­cję ze­bra­nych ma­te­ria­łów. Te­mat do­ty­czył dzia­łal­no­ści mo­no­po­li skar­bo­wych, a w szcze­gól­no­ści nie­ja­snych kwe­stii wo­kół Pa­ństwo­we­go Mo­no­po­lu Za­pa­łcza­ne­go.

– Trzy­na­ście zło­tych i pi­ęćdzie­si­ąt gro­szy! – grzmiał mój przy­ja­ciel. – Czy zda­je­cie so­bie spra­wę, że za litr spi­ry­tu­su pła­ci­my dziś naj­wi­ęcej w Eu­ro­pie? A pu­de­łko za­pa­łek kosz­tu­je pi­ęćset pi­ęćdzie­si­ąt pro­cent dro­żej w sto­sun­ku do ceny sprzed Wiel­kiej Woj­ny! Pi­ęćset pi­ęćdzie­si­ąt pro­cent, pa­no­wie! Wszyst­ko przez so­cja­li­stycz­ne za­pędy tych tre­pów, któ­rzy nie mają zie­lo­ne­go po­jęcia o go­spo­dar­ce! Toż to ko­mu­na w czy­stej po­sta­ci! Na­wet ów tak rze­ko­mo kom­pe­tent­ny in­ży­nier Kwiat­kow­ski z re­sor­tu prze­my­słu i han­dlu za­chwy­ca się cen­tral­nym pla­no­wa­niem i chwa­li suk­ce­sy Sow­de­pii. Prze­cież to cho­re, żeby ceny pa­pie­ro­sów usta­lał spe­cjal­nym roz­po­rządze­niem mi­ni­ster skar­bu! Jak w ta­kich wa­run­kach ma roz­wi­jać się przed­si­ębior­czo­ść? Mamy mo­no­pol lo­te­ryj­ny, ty­to­nio­wy, spi­ry­tu­so­wy, a na­wet sol­ny i za­pa­łcza­ny… – Szkiel­tow­ski na­kręcał się co­raz bar­dziej.

– Chwi­lecz­kę, prze­cież nie­któ­re z nich to jesz­cze spu­ści­zna po za­bor­cach – prze­rwał mu re­dak­tor na­czel­ny. – Pa­mi­ętam, że mo­no­pol ty­to­nio­wy funk­cjo­no­wał w Ga­li­cji i Ro­sji.

– Spi­ry­tu­so­wy też – do­dał kie­row­nik dzia­łu kra­jo­we­go. – A poza tym to rząd Grab­skie­go wpro­wa­dzał ak­cy­zę, więc nie mo­że­my za to obar­czać winą sa­na­cji. Cho­dzi­ło o zwi­ęk­sze­nie wpły­wów do bu­dże­tu po le­d­wo co prze­pro­wa­dzo­nej re­for­mie wa­lu­to­wej. Do­cho­dy ze sprze­da­ży wy­ro­bów ty­to­nio­wych mia­ły po­słu­żyć jako za­bez­pie­cze­nie po­życz­ki za­ci­ągni­ętej w ja­ki­mś wło­skim ban­ku, nie pa­mi­ętam na­zwy.

– Ban­ca Com­mer­cia­le Ita­lia­na – pod­po­wie­dział Szkiel­tow­ski. – Kre­dyt opie­wał na osiem­dzie­si­ąt mi­lio­nów zło­tych, był zresz­tą bar­dzo nie­ko­rzyst­nie opro­cen­to­wa­ny. Po­nad­to umo­wa ob­li­go­wa­ła Pol­skę do za­ku­pu wło­skie­go ty­to­niu kiep­skiej ja­ko­ści.

– No wła­śnie, sam wi­dzisz, że to ob­ci­ąża en­de­ków. To będzie woda na młyn wszyst­kich sa­na­cyj­nych po­li­tru­ków, nie­ustan­nie trąbi­ących o fa­tal­nym sta­nie pa­ństwa, któ­re mu­sie­li siłą wy­dzie­rać z rąk po­przed­ni­ków, ce­lem mo­ral­ne­go uzdro­wie­nia ży­cia pu­blicz­ne­go. – Kie­row­nik dzia­łu kra­jo­we­go nie krył scep­ty­cy­zmu wo­bec pro­po­zy­cji Ksa­we­re­go.

– Wy­łącz­no­ść na sprze­daż soli też już wcze­śniej ist­nia­ła w za­bo­rze au­striac­kim i ro­syj­skim – po­now­nie wtrącił na­czel­ny, ba­wi­ąc się ołów­kiem. Jego stu­ka­nie było iry­tu­jące, ale nie śmia­łem zwra­cać uwa­gi sze­fo­wi. – Grab­ski tyl­ko od­grze­wał sta­re ko­tle­ty. Jak więc za­mie­rzasz po­wi­ązać to z obec­ną wła­dzą?

– Pa­no­wie, ma­cie ra­cję, jed­nak to za­le­d­wie część wi­ęk­sze­go ob­raz­ka. – Szkiel­tow­ski nie­co ochło­nął, zaj­rzał do swo­ich no­ta­tek i za­czął kla­ro­wać spo­koj­niej­szym to­nem: – Z za­pa­łka­mi spra­wa wy­gląda tro­chę ina­czej. Aku­rat ta­kie­go mo­no­po­lu nie było w żad­nym z za­bo­rów. To praw­da, że po­wo­łał go Grab­ski, sam zresz­tą, jak pa­mi­ęta­cie, pi­sa­łem wów­czas kry­tycz­ne ko­men­ta­rze. Wina obec­ne­go rządu po­le­ga na tym, że nic z tym nie zro­bił, za­tem mamy wiel­kie gów­no, a nie żad­ne mo­ral­ne uzdro­wie­nie. Tym­cza­sem spra­wa jest na­praw­dę po­wa­żna. Przy­pom­nę wam oko­licz­no­ści, w ja­kich wszyst­ko się od­by­ło. Otóż Pa­ństwo­wy Mo­no­pol Za­pa­łcza­ny usta­no­wio­no po to, aby od razu wy­dzie­rża­wić go Iva­ro­wi Kreu­ge­ro­wi, szwedz­ko-ame­ry­ka­ńskie­mu fi­nan­si­ście, któ­ry jesz­cze przed wpro­wa­dze­niem usta­wy sku­po­wał na po­tęgę udzia­ły w pol­skich fa­bry­kach, mi­ędzy in­ny­mi w Cze­cho­wi­cach, War­sza­wie, Msz­czo­no­wie i Po­zna­niu. W su­mie prze­jął wte­dy oko­ło sie­dem­dzie­si­ęciu pro­cent zdol­no­ści pro­duk­cyj­nej tej ga­łęzi prze­my­słu, a te­raz, choć ofi­cjal­nie nikt tego nie przy­zna, w jego ręku znaj­du­je się dzie­wi­ęćdzie­si­ąt pro­cent ryn­ku. Mo­no­pol po­wstał w wy­ni­ku ne­go­cja­cji do­ty­czących tak zwa­nej „po­życz­ki za­pa­łcza­nej” w wy­so­ko­ści sze­ściu mi­lio­nów do­la­rów, któ­rej Kreu­ger udzie­lił rządo­wi Grab­skie­go w za­mian za wpro­wa­dze­nie ko­rzyst­ne­go dlań pra­wa.

– Sze­ść mi­lio­nów do­la­rów to nie­wiel­ka suma w per­spek­ty­wie go­spo­dar­ki ca­łe­go pa­ństwa – po­wie­dział je­den z dzien­ni­ka­rzy ru­bry­ki eko­no­micz­nej.

– No wła­śnie – pod­jął Ksa­we­ry. – To kwo­ta nie­omal bez zna­cze­nia dla fi­nan­sów pu­blicz­nych. Krąży­ły za to po­gło­ski, że przy tej oka­zji ró­żni lu­dzie ubi­li swo­je in­te­re­sy, do sądu wpły­nęło na­wet oska­rże­nie o nad­uży­cia prze­ciw­ko jed­ne­mu z urzęd­ni­ków skar­bo­wych, śledz­two jed­nak ni­cze­go nie wy­ka­za­ło. Oprócz pre­mie­ra na deal ze Szwe­da­mi na­ci­ska­li wów­czas dy­rek­tor De­par­ta­men­tu Ak­cyz i Mo­no­po­li w Mi­ni­ster­stwie Skar­bu Ma­rian Gło­wac­ki oraz je­den z dy­rek­to­rów prze­jętej przez Kreu­ge­ra fa­bry­ki, Hen­ryk Rew­kie­wicz, któ­ry po wy­dzie­rża­wie­niu mo­no­po­lu zo­stał sze­fem spó­łki po­wo­ła­nej do jego eks­plo­ata­cji.

– Rew­kie­wicz? – za­py­ta­łem. – On bar­dzo ak­tyw­nie udzie­la się w War­szaw­skim To­wa­rzy­stwie Mu­zycz­nym. Ostat­nio ofia­ro­wał pi­ęt­na­ście ty­si­ęcy zło­tych na or­ga­ni­za­cję Kon­kur­su Cho­pi­now­skie­go.

– No pro­szę, jaki fi­lan­trop. Py­ta­nie, czy jest tak hoj­ny z pry­wat­ne­go ma­jąt­ku, czy z kasy Pa­ństwo­we­go Mo­no­po­lu, ale to już inna hi­sto­ria. W ka­żdym ra­zie, te same oso­by do dziś pia­stu­ją sta­no­wi­ska, a mu­si­cie wie­dzieć, że tam­ta usta­wa była prze­pro­wa­dzo­na przez par­la­ment nie­zgod­nie z obo­wi­ązu­jący­mi wte­dy pro­ce­du­ra­mi, zaś umo­wa ze Szwe­da­mi za­wie­ra nie­do­po­wie­dze­nia, któ­re Kreu­ger skrzęt­nie wy­ko­rzy­stu­je. Ma­jąc z gło­wy kon­ku­ren­cję, jego kon­cern wy­win­do­wał ceny, za­pa­łki sta­ją się ar­ty­ku­łem luk­su­so­wym, co­raz mniej lu­dzi na nie stać, w efek­cie cze­go pro­duk­cja leci na łeb na szy­ję, co po­ci­ąga za sobą re­duk­cję miejsc pra­cy. A ko­le­dzy z dzia­łu eko­no­micz­ne­go od daw­na pi­szą, że spe­cja­li­ści w naj­bli­ższych la­tach nie wy­klu­cza­ją na­de­jścia po­wa­żne­go świa­to­we­go kry­zy­su. – Szkiel­tow­ski szu­kał so­jusz­ni­ków i zna­la­zł ich. Szef ru­bry­ki go­spo­dar­czej po­twier­dził jego sło­wa.

– Ale prze­cież dzia­ła­ła już w Sej­mie ja­kaś tam nad­zwy­czaj­na ko­mi­sja ba­da­jąca tę spra­wę – przy­po­mniał so­bie kie­row­nik dzia­łu kra­jo­we­go. – Ob­ra­do­wa­li bo­da­jże w lip­cu ubie­głe­go roku i do­kład­nie tak, jak wcześ­niej mó­wi­łem, sku­pi­li się na po­gnębie­niu znie­na­wi­dzo­ne­go Grab­skie­go.

– Ow­szem – zgo­dził się Szkiel­tow­ski – ale spra­woz­da­nie pod­su­mo­wu­jące jej pra­ce było tak mar­ne, że nie we­szło na­wet pod ob­ra­dy par­la­men­tu. Ze­bra­ny ma­te­riał nie wy­star­czył, by po­ci­ągnąć do od­po­wie­dzial­no­ści funk­cjo­na­riu­szy pu­blicz­nych, któ­rzy za­nie­dba­li in­te­res pa­ństwa przy za­wie­ra­niu nie­ko­rzyst­nej umo­wy. Ja zresz­tą nie tyle chcę ob­wi­niać Ko­me­dian­ta i jego ako­li­tów, czy roz­li­czać ich po­przed­ni­ków, ile mam na­dzie­ję spro­wo­ko­wać dys­ku­sję pro­wa­dzącą do re­ne­go­cjo­wa­nia wa­run­ków ze szwedz­kim kon­cer­nem. Chcia­łbym przyj­rzeć się bli­żej jego in­te­re­som i za­miast ba­brać się w na­szym ro­dzi­mym po­li­tycz­nym ba­gien­ku, uka­zać czy­tel­ni­kom szer­sze spek­trum, bo prze­cież od­bi­ja się to na ich kie­sze­ni. Kreu­ger jest świa­to­wym po­ten­ta­tem, do­kład­nie w ten sam spo­sób za­pew­nił so­bie mo­no­po­le w kil­ku in­nych kra­jach, w Peru, Gre­cji…

– Hm, to fak­tycz­nie może być te­mat. – Na­czel­ny po­ki­wał gło­wą, w za­my­śle­niu gry­ząc ołó­wek. Była to ozna­ka, że my­śli in­ten­syw­nie. Przy­naj­mniej prze­stał wresz­cie stu­kać.

– Do­dam jesz­cze, że oso­bli­wym zbie­giem oko­licz­no­ści tuż przed za­war­ciem umo­wy wpro­wa­dzo­no u nas nową ta­ry­fę ko­le­jo­wą, za­wie­ra­jącą spe­cjal­ne ulgi dla prze­wo­zu drew­na osi­ko­we­go. A jak my­śli­cie, co robi się z osi­ki? – Ksa­we­ry si­ęgnął do kie­sze­ni spodni, wy­jął za­pa­łki i te­atral­nym ge­stem za­chro­bo­tał pu­de­łkiem z dra­ską na bocz­nej kra­wędzi. – Drew­no po­cho­dzi oczy­wi­ście z la­sów pa­ństwo­wych, a Kreu­ger chy­trze prze­jął też fa­bry­kę chlo­ra­nu po­ta­su, nie­zbęd­ne­go do pro­duk­cji za­pa­łek.

– No do­brze, sądzę, że mo­że­my to pu­ścić – zde­cy­do­wał na­czel­ny. Prze­bie­gł py­ta­jącym wzro­kiem po twa­rzach zgro­ma­dzo­nych dzien­ni­ka­rzy. Nikt nie zgła­szał za­strze­żeń, na­wet kie­row­nik dzia­łu kra­jo­we­go mil­cząco przy­tak­nął, wi­dać osta­tecz­nie prze­ko­na­ny ar­gu­men­ta­mi Szkiel­tow­skie­go. – Roz­kła­da­my ma­te­riał na kil­ka nu­me­rów, a ty je­dziesz w de­le­ga­cję, żeby zba­dać ten mi­ędzy­na­ro­do­wy wątek.

Wy­cho­dząc z sali, od­ci­ągnąłem Ksa­we­re­go na bok.

– Gra­tu­lu­ję – po­wie­dzia­łem.

– Dzi­ęki, Hi­po­li­cie. Przy­znaj, co tak na­praw­dę o tym my­ślisz. Nie­wie­le się od­zy­wa­łeś.

– Moc­na rzecz. Tak się tyl­ko za­sta­na­wiam… – zni­ży­łem głos do szep­tu – …nie sądzisz, że w kon­te­kście tam­tej spra­wy, wiesz, tej, o któ­rej wte­dy roz­ma­wia­li­śmy, nie by­ło­by roz­sąd­niej tro­chę przy­sto­po­wać i szcze­gól­nie te­raz nie wy­chy­lać się tak bar­dzo? Pu­bli­ka­cją na te­mat mo­no­po­lu za­gro­zisz po­tężnej gru­pie in­te­re­sów i sam wy­sta­wisz się na cios. Kreu­ger et con­sor­tes to sil­ni prze­ciw­ni­cy. Po co masz so­bie ro­bić no­wych wro­gów aku­rat w tym mo­men­cie?

– Do­ce­niam twą tro­skę, przy­ja­cie­lu, ale wi­dzisz, dzia­ła to do­kład­nie od­wrot­nie. Je­śli, jak po­wie­dzia­łeś, nie będę się wy­chy­lał, to wszy­scy z miej­sca na­bio­rą po­dej­rzeń, że węszę ja­kąś inną, grub­szą spra­wę. Ce­lo­wo od­pa­li­łem tę za­pa­łcza­ną hi­sto­rię wła­śnie te­raz, dla od­wró­ce­nia uwa­gi. Syp­nę w ten spo­sób pia­skiem w oczy przy­jem­niacz­kom, któ­rzy mo­gli­by mi ewen­tu­al­nie dep­tać po pi­ętach. A do tego mam swo­bo­dę ru­chu i pre­tekst do pod­ró­ży… Za­ufaj mi, wiem, co ro­bię!

Były to ostat­nie sło­wa, ja­kie sły­sza­łem z ust Ksa­we­re­go Szkiel­tow­skie­go, za­nim znik­nął. Na­stęp­ne­go dnia w „Rzecz­po­spo­li­tej” uka­zał się pierw­szy z se­rii jego ar­ty­ku­łów, wy­wo­łu­jąc nie­ma­łe po­ru­sze­nie. Kil­ka osób chcia­ło pil­nie roz­mó­wić się z au­to­rem, któ­ry nie­ste­ty cza­so­wo po­zo­sta­wał nie­osi­ągal­ny, wy­je­chał bo­wiem słu­żbo­wo za gra­ni­cę. Tak przy­naj­mniej gło­si­ła obo­wi­ązu­jąca w re­dak­cji wer­sja ofi­cjal­na.

■

Molto affettuoso

O tym, że dzie­ci nie przy­no­si bo­cian ani że nie znaj­du­je się ich w li­ściach ka­pu­sty, do­wie­dzia­łem się od dziad­ka An­to­nie­go. Ojca nie pa­mi­ętam. Zgi­nął, gdy by­łem jesz­cze nie­mow­lęciem. Spo­tkał go tra­gicz­ny wy­pa­dek na ko­lei, gdzie jako świe­żo upie­czo­ny ab­sol­went In­sty­tu­tu Po­li­tech­nicz­ne­go od­by­wał prak­ty­kę. Tato był je­dy­nym po­tom­kiem pro­to­pla­sty rodu Waj­che­rów, któ­ry od­tąd prze­jął opie­kę nade mną, swym pod­ów­czas rocz­nym wnu­kiem, oraz przed­wcze­śnie owdo­wia­łą sy­no­wą. Z moją mat­ką do­ga­dy­wa­li się ca­łkiem nie­źle, dzia­dek na­wet za­su­ge­ro­wał jej, aby po­now­nie wy­szła za mąż, de­kla­ru­jąc, że może sam za­trosz­czyć się o moje wy­cho­wa­nie, je­śli obec­no­ść dziec­ka z pierw­sze­go, tak gwa­łtow­nie za­ko­ńczo­ne­go ma­łże­ństwa mia­ła­by stać na prze­szko­dzie jej szczęściu. Mama dłu­go opie­ra­ła się ta­kiej per­spek­ty­wie, jed­nak kil­ka lat po śmier­ci ojca po­zna­ła pew­ne­go do­brze za­po­wia­da­jące­go się che­mi­ka, z któ­rym po­łączy­ło ją je­śli nie pło­mien­ne, to na pew­no trwa­łe uczu­cie. Ów obie­cu­jący na­uko­wiec ry­chło oświad­czył się i po­cząt­ko­wo od­nió­sł się z życz­li­wo­ścią do mnie jako swe­go ewen­tu­al­ne­go pa­sier­ba. Trwa­ło to do cza­su, gdy otwo­rzy­ła się przed nim mo­żli­wo­ść uzy­ska­nia atrak­cyj­ne­go sty­pen­dium w Szwaj­ca­rii. Wy­jazd z żoną mó­głby jesz­cze do­jść do skut­ku, ale małe dziec­ko zde­cy­do­wa­nie skom­pli­ko­wa­ło­by am­bit­ne pla­ny u pro­gu ka­rie­ry kan­dy­da­ta na mo­je­go oj­czy­ma. Upar­cie po­na­wia­na pro­po­zy­cja dziad­ka An­to­nie­go zy­ska­ła więc do­dat­ko­we ar­gu­men­ty i osta­tecz­nie zo­sta­ła przy­jęta, roz­wi­ązu­jąc ro­dzin­ny dy­le­mat. Tak oto zo­sta­łem w kra­ju pod pie­czą dziar­skie­go sta­rusz­ka, a mama z no­wym mężem wy­je­cha­ła do Ge­ne­wy. Ich za­po­wia­da­ny na trzy lata po­byt za gra­ni­cą przedłu­żał się, aż wresz­cie sta­ło się ja­sne, że nie wró­cą, gdyż dru­gi ma­łżo­nek mo­jej ro­dzi­ciel­ki ob­jął po­sa­dę kie­row­ni­ka la­bo­ra­to­rium w jed­nym z re­no­mo­wa­nych szwaj­car­skich in­sty­tu­tów.

Z dziad­kiem An­to­nim łączy­ła mnie szcze­gól­na re­la­cja. To on jako pierw­szy zwró­cił uwa­gę na mój słuch, najął dla mnie na­uczy­cie­la mu­zy­ki i ku­pił mi gra­mo­fon na sze­la­ko­we pły­ty. Była to prze­pi­ęk­na szaf­ko­wa Vic­tro­la z ma­ho­niu, spro­wa­dzo­na aż z Ame­ry­ki, któ­ra z boku mia­ła korb­kę, a na we­wnętrz­nej stro­nie gór­nej po­kry­wy wid­niał ob­ra­zek przed­sta­wia­jący bia­łe­go pie­ska Nip­pe­ra, za­słu­cha­ne­go w dźwi­ęki wy­do­by­wa­jące się z tuby. Na tym sprzęcie ka­to­wa­li­śmy sąsia­dów na­gra­nia­mi dziad­ko­wej ulu­bie­ni­cy, pri­ma­don­ny ope­ret­ko­wej Lu­cy­ny Mes­sal. To z dziad­kiem An­to­nim za­cząłem cha­dzać na kon­cer­ty, on też, z oka­zji mych szes­na­stych uro­dzin, po raz pierw­szy za­pro­wa­dził mnie do bur­de­lu. Utrzy­my­wał, że do­pó­ki żyła bab­cia, po­zo­sta­wał jej wier­ny. Ale bab­cia uma­rła na su­cho­ty dwa lata przed śmier­cią mo­je­go taty. Dzia­dek prze­ży­wał za­tem dru­gą mło­do­ść, spe­łnia­jąc na­rzu­co­ną so­bie mi­sję zro­bie­nia ze mnie mężczy­zny. Sam gu­sto­wał w nie­wia­stach o ru­ben­sow­skich kszta­łtach i miał szcze­gól­ną sła­bo­ść do mu­zy­ki Schu­ber­ta. Łzy z jego oczu wy­ci­ska­ło na­gra­nie Kró­la Olch z ba­ry­to­nem Ro­ber­tem Le­on­hard­tem, któ­re­mu akom­pa­nio­wa­ła or­kie­stra pod ba­tu­tą Na­tha­nie­la Shil­kre­ta. Od wie­lo­krot­ne­go słu­cha­nia zdar­li­śmy do­szczęt­nie tę dwu­na­sto­ca­lo­wą pły­tę. Do­pie­ro po la­tach do­ta­rło do mnie, że to wzru­sze­nie wy­wo­ła­ne było wspo­mnie­niem mo­je­go ojca. Gdy­by An­to­ni Waj­cher miał oka­zję po­znać Kin­der­to­ten­lie­der – tre­ny dzie­ci­ęce Mah­le­ra do słów Frie­dri­cha Rüc­ker­ta, chy­ba pękło­by mu ser­ce. Dzia­dek lu­bił się chwa­lić, że był obec­ny na wi­dow­ni pod­czas pra­wy­ko­na­nia sym­fo­nii Nie­do­ko­ńczo­nej w Wied­niu, gdzie w la­tach sze­śćdzie­si­ątych ubie­głe­go wie­ku rze­ko­mo tro­pił ja­kie­goś pru­skie­go szpie­ga. Ni­g­dy do ko­ńca nie by­łem pew­ny, czy mówi po­wa­żnie, czy żar­tu­je, jed­nak go­dzi­na­mi mo­głem słu­chać jego opo­wie­ści, w któ­rych nie szczędził mi pi­kant­nych szcze­gó­łów swej burz­li­wej mło­do­ści4).

Wspo­mnie­nie dziad­ka to­wa­rzy­szy­ło mi, gdy sze­dłem od stro­ny Za­chęty przez plac Sa­ski, kie­ru­jąc kro­ki do pew­ne­go lo­ka­lu przy Wierz­bo­wej, nie­odłącz­nie ko­ja­rzące­go mi się z oso­bą mo­je­go przod­ka. Kie­dy Waj­cher se­nior uma­rł przed kil­ko­ma laty, to właś­nie w Oa­zie od­by­ła się sty­pa, któ­ra trwa­le za­pi­sa­ła się w pa­mi­ęci war­szaw­skich re­stau­ra­to­rów. Dzia­dek An­to­ni na łożu śmier­ci wy­ra­źnie za­ży­czył so­bie, by jego po­że­gna­nie mia­ło miej­sce w naj­wy­twor­niej­szej w mie­ście knaj­pie z dan­sin­giem i szcze­gó­ło­wo po­in­stru­ował mnie, jako wy­ko­naw­cę ostat­niej woli, w kwe­stii or­ga­ni­za­cji przy­jęcia. Ka­te­go­rycz­nie za­bro­nił ja­kie­go­kol­wiek opła­ki­wa­nia czy pod­da­wa­nia się ża­łob­nej at­mos­fe­rze. Chciał, by jego ode­jście świ­ęto­wa­no hucz­nie, jak zwy­kł ma­wiać za ży­cia: z pom­pą i przy­tu­pem. Zo­sta­wił na ten cel po­ka­źny fun­dusz, z któ­re­go po­le­cił mi opła­cić wy­kwint­ne po­tra­wy i naj­dro­ższe al­ko­ho­le z kar­ty, jazz­ban­do­wą or­kie­strę, ar­ty­stów i for­dan­ser­ki. Wy­star­czy­ło na­wet na hoj­ne na­piw­ki dla kel­ne­rów i szat­nia­rzy. Uczy­ni­łem za­do­ść jego ży­cze­niu, szam­pan lał się stru­mie­nia­mi, a za­ba­wa trwa­ła do bia­łe­go rana. O do­bry na­strój go­ści za­dba­ły wscho­dzące gwiaz­dy sto­łecz­nej es­tra­dy: Dym­sza, Bodo i Or­do­nów­na, któ­rym akom­pa­nio­wał mój ko­le­ga z kon­ser­wa­to­rium, He­niu Wars. Od tam­tej pory ob­słu­ga kła­nia­ła mi się w pas, ile­kroć sta­wa­łem w pro­gach tego przy­byt­ku.

Roz­my­śla­łem o dziad­ko­wej sty­pie, bo po­zna­łem wów­czas kil­ka osób, któ­re, jak się oka­za­ło, na­le­ża­ły do kręgu wspól­nych zna­jo­mych mo­je­go przod­ka oraz Ksa­we­re­go. Mia­łem wła­śnie za­miar spo­tkać się z jed­ną z nich. Idąc do Oazy, mi­nąłem wy­rów­na­ny te­ren po ro­ze­bra­nym w ubie­głym roku so­bo­rze Świ­ęte­go Alek­san­dra New­skie­go. Wie­lu war­sza­wia­ków na­dal nie mo­gło przy­wyk­nąć do opu­sto­sza­łe­go miej­sca po bi­zan­tyj­skim gma­chu, któ­re­go ce­bu­la­ste ko­pu­ły przez lata gó­ro­wa­ły nad śród­miej­ską pa­no­ra­mą. Jego sie­dem­dzie­si­ęcio­me­tro­wa dzwon­ni­ca była jed­ną z naj­wy­ższych bu­dow­li War­sza­wy. Wo­kół roz­biór­ki to­czy­ła się pło­mien­na de­ba­ta. Część dys­ku­tan­tów wi­dzia­ła w mo­nu­men­tal­nej pra­wo­sław­nej świ­ąty­ni sym­bol ro­syj­skie­go uci­sku i po­mnik nie­wo­li, któ­ry bez­względ­nie na­le­ży zrów­nać z zie­mią. Inni roz­dzie­ra­li sza­ty nad bar­ba­rzy­ńskim, jak to okre­śla­li, ak­tem szo­wi­ni­zmu i nie­to­le­ran­cji, przed­kła­da­jąc rze­ko­me wa­lo­ry ar­ty­stycz­ne nad względy po­li­tycz­ne. Od­rzu­co­no kon­cep­cję prze­bu­do­wy so­bo­ru na ko­ściół ka­to­lic­ki, a ta­kże pro­po­zy­cję Że­rom­skie­go, by umie­ścić tam mu­zeum mar­ty­ro­lo­gii na­ro­du pol­skie­go. Na oko­licz­no­ść roz­biór­ki wy­pusz­czo­no na­wet pa­ństwo­we ob­li­ga­cje, za­bez­pie­czo­ne war­to­ścią ma­te­ria­łów od­zy­ska­nych z bu­dyn­ku. Wie­lo­krot­nie roz­ma­wia­li­śmy o tym ze Szkiel­tow­skim, któ­ry na­le­żał do obo­zu ka­te­go­rycz­nie do­ma­ga­jące­go się usu­ni­ęcia bu­dow­li.

Wspo­mnie­nia te to­wa­rzy­szy­ły mi w dro­dze na Wierz­bo­wą. Mia­łem na­dzie­ję zdo­być w Oa­zie ja­kieś wia­do­mo­ści o Ksa­we­rym, któ­re­go nie­obec­no­ść w re­dak­cji prze­ci­ąga­ła się nie­po­ko­jąco. Przed kil­ko­ma ty­go­dnia­mi miał wró­cić ze słu­żbo­wej pod­ró­ży, jed­nak nie po­ja­wił się ani on, ani ko­lej­ne części jego re­por­ta­żu na te­mat Mo­no­po­lu Za­pa­łcza­ne­go. Krót­ko mó­wi­ąc, słuch po moim przy­ja­cie­lu za­gi­nął.

***

Za ka­żdym ra­zem, kie­dy by­łem w tym miej­scu, nie mo­głem oprzeć się wra­że­niu ja­kie­goś ci­ężko­straw­ne­go prze­sy­tu. Po­dwo­je Oazy osło­ni­ęto se­ce­syj­nym bal­da­chi­mem, nad któ­rym mi­go­tał krzy­kli­wy neon. Na par­te­rze znaj­do­wa­ły się szat­nia i sala re­stau­ra­cyj­na. Ser­wo­wa­no głów­nie kuch­nię fran­cu­ską, co moim zda­niem w dość za­baw­ny spo­sób kon­tra­sto­wa­ło z wy­stro­jem wnętrza zdo­mi­no­wa­ne­go przez ro­dzi­mą pstro­ka­ci­znę, przy­wo­łu­jącą na myśl wzor­nic­two kra­kow­skich skrzyń po­sa­go­wych. Nie­co gu­stow­niej wy­gląda­ła sala ta­necz­na miesz­cząca się na pi­ętrze. Naj­bar­dziej lu­bi­łem w niej mo­zai­kę par­kie­to­wą, któ­ra cza­ru­jąco od­bi­ja­ła re­flek­sy ma­syw­ne­go, krysz­ta­ło­we­go ży­ran­do­la. Lo­kal ofe­ro­wał go­ściom rów­nież świet­nie za­opa­trzo­ny cock­ta­il-bar w ame­ry­ka­ńskim sty­lu, a ta­kże pry­wat­ne ga­bi­ne­ty na oby­dwu kon­dy­gna­cjach. Oso­bi­ście nie czu­łem się kom­for­to­wo w tym en­to­ura­ge’u, lecz dla lwiej części klien­te­li Oaza sta­no­wi­ła kwin­te­sen­cję naj­now­szej mody i ele­gan­cji.

Swo­je praw­dzi­we ob­li­cze tanc­bu­da ujaw­nia­ła do­pie­ro nad ra­nem, kie­dy cały blichtr pry­skał ni­czym świa­tło prze­pa­la­jącej się ża­rów­ki. Ostat­ni we­te­ra­ni noc­nych hu­la­nek, obej­mu­jąc uwie­szo­ne na ich ra­mio­nach, za­ta­cza­jące się part­ner­ki, wiel­ko­pa­ńskim ge­stem rzu­ca­li wy­mi­ęte bank­no­ty szat­nia­rzom. Na par­kie­cie zo­sta­wa­ły już je­dy­nie nie­licz­ne bla­de ku­rew­ki w ce­ki­nach, pląsa­jące le­ni­wie z ża­ło­śnie ob­wi­sły­mi pió­ra­mi po­śród tych kil­ku wy­fra­ko­wa­nych gru­ba­sów, któ­rzy na­dal łu­dzi­li się, że będą w sta­nie spro­stać włas­nym, snu­tym za dnia, lu­bie­żnym fan­ta­zjom.

Mes­sa­li­na sta­wa­ła wte­dy u szczy­tu scho­dów w swo­ich wie­czo­ro­wych ręka­wicz­kach z czar­nej ko­ron­ki i omia­ta­ła kra­jo­braz po bi­twie po­gar­dli­wym spoj­rze­niem spod dłu­gich rzęs. Jed­ną rękę ko­kie­te­ryj­nym ge­stem opie­ra­ła na bio­drze, w dru­giej trzy­ma­ła szkla­ną fif­kę z cie­niut­kim pa­pie­ro­sem, z któ­re­go uno­si­ła się smu­kła stru­żka won­ne­go dymu. Taką za­pa­mi­ęta­łem ją z fi­na­łu dziad­ko­wej sty­py. Z An­to­nim Waj­che­rem, jak się wów­czas oka­za­ło, łączy­ła ją wie­lo­let­nia zna­jo­mo­ść. Była ta­kże jed­ną z za­ufa­nych in­for­ma­to­rek Ksa­we­re­go.

Mes­sa­li­na była gran­de­są, czy­li eks­klu­zyw­ną pro­sty­tut­ką z naj­wy­ższej pó­łki. Od ko­le­ża­nek po fa­chu wy­cze­ku­jących oka­zji na ro­gach ulic dzie­li­ła ją prze­pa­ść po­rów­ny­wal­na do dy­stan­su mi­ędzy so­li­stą me­dio­la­ńskiej La Sca­li a we­sel­nym graj­kiem-sa­mo­ukiem z za­pa­dłej wsi po­le­skiej. Dys­po­no­wa­ła wła­snym apar­ta­men­tem w cen­trum mia­sta i daw­no już unie­za­le­żni­ła się od su­te­ne­ra. Była spryt­na i mia­ła spo­ro szczęścia. Po­dob­no bez pa­mi­ęci za­ko­chał się w niej kie­dyś ja­kiś ba­jecz­nie bo­ga­ty ku­piec, któ­ry za­in­we­sto­wał po­ka­źne środ­ki, aby wy­dźwi­gnąć ją z po­zio­mu wul­gar­nej ulicz­ni­cy na sa­lo­ny, gdzie nie tyl­ko zwi­ęk­szy­ły się jej do­cho­dy, ale i bez­pie­cze­ństwo oraz hi­gie­na pra­cy. Osi­ągni­ęcie sta­tu­su luk­su­so­wej damy do to­wa­rzy­stwa kosz­to­wa­ło ją nie­ma­ło wy­si­łku, ale nie usta­wa­ła w roz­wi­ja­niu swych ta­len­tów. Awans zo­bo­wi­ązu­je, a Mes­sa­li­na nie mia­ła nic prze­ciw­ko temu, by ci­ągle się uczyć. Jak na córę Ko­ryn­tu była więc nie­źle wy­kszta­łco­na, mó­wi­ła zno­śnie po nie­miec­ku, bra­ła lek­cje fran­cu­skie­go i na­der swo­bod­nie czu­ła się, kon­wer­su­jąc o ak­tu­al­nych pre­mie­rach czy no­wo­ściach wy­daw­ni­czych. Stać ją było na opła­ca­nie pry­wat­nej ochro­ny, opie­ko­wa­ła się też kil­ko­ma in­ny­mi dziew­częta­mi, for­dan­ser­ka­mi z Oazy, dba­jąc, aby nie na­py­ta­ły so­bie bie­dy z ofi­cje­la­mi Urzędu Sa­ni­tar­no-Oby­cza­jo­we­go z Da­ni­ło­wi­czow­skiej. Na tym eta­pie ka­rie­ry mo­gła już po­zwo­lić so­bie na prze­bie­ra­nie w klien­tach, a trze­ba przy­znać, że była wy­bred­na. Często wi­dy­wa­łem ją w ope­rze w to­wa­rzy­stwie ofi­ce­rów i dy­plo­ma­tów. Świet­nie orien­to­wa­ła się w me­an­drach po­li­ty­ki oraz szcze­gó­łach ży­cia to­wa­rzy­skie­go wy­ższych sfer, co czy­ni­ło ją szcze­gól­nie cen­nym źró­dłem Szkiel­tow­skie­go. Łączy­ła ich ta­kże przy­ja­źń, o ile mi wia­do­mo, pla­to­nicz­na. Li­czy­łem, że Mes­sa­li­na może dys­po­no­wać ja­ki­miś in­for­ma­cja­mi na te­mat po­wo­dów przedłu­ża­jącej się nie­obec­no­ści Ksa­we­re­go. Do od­wie­dzin dała mi pre­tekst nie­daw­no, pod­czas przy­pad­ko­we­go spo­tka­nia we foy­er Te­atru Wiel­kie­go, pro­sząc, abym przy oka­zji po­le­cił jej ty­tu­ły, na któ­re war­to się wy­brać w bie­żącym se­zo­nie.

Choć daw­no prze­kro­czy­ła czter­dziest­kę, nie wy­gląda­ła na swo­je lata. Sta­ran­ny ma­ki­jaż i prze­my­śla­na to­a­le­ta pod­kre­śla­ły pew­ną dwo­isto­ść, jaką od­zna­cza­ła się jej uro­da. Spod pie­czo­ło­wi­cie kszta­łto­wa­ne­go wi­ze­run­ku fem­me fa­ta­le wy­zie­rał bo­wiem ja­kiś za­ska­ku­jący rys dziew­częcej na­iw­no­ści, dzia­ła­jący na mężczyzn hip­no­ty­zu­jąco. Jak wi­ęk­szo­ść przed­sta­wi­cie­li mo­jej płci, nie po­tra­fi­łem ukryć fa­scy­na­cji tą wład­czą, a przy tym wra­żli­wą ko­bie­tą. Nic dziw­ne­go, że bez tru­du była w sta­nie owi­nąć so­bie wo­kół pal­ca nie­jed­ne­go am­ba­sa­do­ra czy pu­łkow­ni­ka.

Przy­jęła mnie w jed­nym z za­cisz­nych ga­bi­ne­tów, któ­re za­pew­nia­ły dys­kre­cję go­ściom dys­po­nu­jącym od­po­wied­ni­mi fun­du­sza­mi. Na jed­no jej ski­nie­nie ma­ître d’hôtel za­or­dy­no­wał zim­ne prze­kąski i li­kie­ry z lwow­skiej go­rzel­ni Ba­czew­skie­go.

– Cóż za miła nie­spo­dzian­ka – za­szcze­bio­ta­ła słod­kim i lek­kim ni­czym świe­ża beza so­pra­nem, jak­by wręcz stwo­rzo­nym do wy­ko­ny­wa­nia par­tii mo­zar­tow­skich sub­re­tek. – Wie­ki całe pana nie wi­dzia­łam, dro­gi Hi­po­li­cie. Ide­al­nie, wprost ide­al­nie pan tra­fił, mam aku­rat wol­ne, bo za­nie­mó­gł je­den mi­ni­ster, co to za­po­wia­dał się na dziś wie­czór. Będzie pan moją wy­mów­ką, jak przyj­dą te ba­łwa­ny ze Szta­bu, od któ­rych nie mogę się opędzić.

– Dzi­ęku­ję, że ra­czy­ła mnie pani za­szczy­cić swym to­wa­rzy­stwem, ma­de­mo­isel­le. – Pod­jąłem grę. By­li­śmy wpraw­dzie po imie­niu, lecz ten ry­tu­ał kur­tu­azyj­nych pod­cho­dów sta­no­wił nie­odłącz­ny ele­ment w kon­tak­tach z Mes­sa­li­ną. Lu­bi­ła ak­to­rzyć, a kie­dy mia­ła aku­rat ka­prys, po­tra­fi­ła być pró­żna i pre­ten­sjo­nal­na jak pod­sta­rza­ła diwa na rau­cie u dy­rek­to­ra te­atru. Szar­manc­ko uca­ło­wa­łem jej dłoń. – Słu­ga uni­żo­ny!

– Ach, pa­ńskie ma­nie­ry są nie­na­gan­ne! To się ma we krwi, mój dro­gi, od razu znać szla­chec­kie ko­rze­nie! – za­wo­ła­ła. – Lecz cze­góż in­ne­go mo­żna ocze­ki­wać po po­tom­ku za­cne­go pana An­to­nie­go, nie­odża­ło­wa­nej pa­mi­ęci…

Nie wy­trzy­ma­łem i par­sk­nąłem śmie­chem. Uda­ły się jej te szla­chec­kie ko­rze­nie, nie ma co! Mes­sa­li­na rów­nie do­brze jak ja wie­dzia­ła, że dzia­dek An­to­ni do­ra­stał w sie­ro­ci­ńcu, a ja­kiej ta­kiej ogła­dy na­brał, włó­cząc się za mło­du po Eu­ro­pie. Łączy­ło ich to do­świad­cze­nie mo­zol­ne­go wy­do­by­wa­nia się z ni­zin spo­łecz­nych.

– Dla­cze­go pan się śmie­je? – za­py­ta­ła z uda­wa­nym obu­rze­niem. Wi­dzia­łem wy­ra­źnie, że sama z tru­dem utrzy­mu­je po­wa­gę, bez­tro­sko brnąc w roz­po­czętą bła­ze­na­dę. – Do­praw­dy, żeby po­to­mek słyn­ne­go kra­kow­skie­go rodu Waj­che­rów stro­ił so­bie drwi­ny w obec­no­ści damy!

– Po­kor­nie pro­szę o wy­ba­cze­nie – od­pa­rłem, mo­du­lu­jąc głos na po­do­bie­ństwo mo­je­go przod­ka. – Istot­nie, jak ma­wiał mój świ­ętej pa­mi­ęci dziad: po­cho­dze­nie ob­li­gu­je, bo­wiem nie­je­den her­bo­wy kra­kus zwy­kł wspi­nać się na ko­ński grzbiet po ple­cach Waj­che­rów.

Tym ra­zem ro­ze­śmia­li­śmy się obo­je. Tra­dy­cji sta­ło się za­do­ść, mo­żna więc było już nor­mal­nie po­roz­ma­wiać. Mes­sa­li­na umo­ści­ła się wy­god­nie w fo­te­lu, nie­spiesz­nym, wy­stu­dio­wa­nym ru­chem za­ło­ży­ła nogę na nogę, tak jak tyl­ko ko­bie­ty tego typu to po­tra­fią, i sięg­nęła po kie­li­szek. Wznie­śli­śmy to­ast.

– Co cię spro­wa­dza, Hi­po­lit­ku? Wiem prze­cież, że to miej­sce nie jest w two­im ty­pie.

Po­da­łem jej li­stę re­ko­men­do­wa­nych spek­ta­kli.

– Ach, to uro­cze, że pa­mi­ęta­łeś o mo­jej pro­śbie! – Ob­da­rzy­ła mnie olśnie­wa­jącym uśmie­chem, z szel­mow­ską miną wsu­wa­jąc so­bie zło­żo­ną kart­kę za de­kolt. – Jak mogę ci się od­wdzi­ęczyć?

– Szu­kam Ksa­we­re­go. Ja­kiś czas temu wy­je­chał za gra­ni­cę, po­wi­nien był już wró­cić, a nie daje zna­ku ży­cia. Nie mia­łaś przy­pad­kiem od nie­go ja­ki­chś wie­ści?

– Nie, daw­no już się u mnie nie po­ja­wiał. To ca­łkiem do nie­go nie­po­dob­ne, zwłasz­cza że mam coś, o co pro­sił przy ostat­nim spo­tka­niu… Hm, kie­dy to było? Chy­ba z mie­si­ąc temu. My­ślisz, że coś mu się mo­gło stać?

– W tym fa­chu nie­trud­no się ko­muś na­ra­zić, a jego ostat­nie tek­sty ra­czej nie przy­pa­dły do gu­stu pew­nym wpły­wo­wym fi­gu­rom.

– Te o za­pa­łkach? Tak, czy­ta­łam… – Mia­ro­wo po­ru­sza­ła sto­pą w rytm do­cho­dzące­go zza drzwi char­le­sto­na. Na szczęście od­gło­sy z sali ta­necz­nej były przy­tłu­mio­ne, mo­głem więc obyć się na ra­zie bez ohro­pa­xów. Od­bie­ra­łem za to co­raz in­ten­syw­niej bo­dźce in­ne­go ro­dza­ju. Mes­sa­li­na na­gle jak­by coś so­bie przy­po­mnia­ła. – A wiesz, fak­tycz­nie, nie­dłu­go po tym, jak wy­sze­dł jego ar­ty­kuł, sły­sza­łam od jed­nej z mo­ich dziew­czyn, któ­ra ob­słu­gi­wa­ła aku­rat ja­kąś szwedz­ką de­le­ga­cję, że bar­dzo się tam­to to­wa­rzy­stwo zro­bi­ło ner­wo­we. Była świad­kiem, jak tłu­macz czy­tał tym Szwe­dom wa­szą ga­ze­tę, a oni coś tam ostro klęli po ich­nie­mu i za­częli na­gle gdzieś wy­dzwa­niać, krzy­czeć, aż się prze­stra­szy­ła. Na szczęście nie zro­bi­li jej żad­nej krzyw­dy, bo i za co, sądzi­li pew­nie, że nie­wie­le zro­zu­mia­ła. Ale te­raz, po tym, co mi po­wie­dzia­łeś, sama za­czy­nam się tro­chę nie­po­ko­ić! – Spoj­rza­ła na mnie sze­ro­ko otwar­ty­mi ocza­mi. – Zwłasz­cza że nie je­steś pierw­szym, któ­ry roz­py­tu­je o Ksa­we­re­go.

– A kto jesz­cze go szu­kał? Ktoś od nas, z re­dak­cji?

– Nie – od­pa­rła, si­ęga­jąc do to­reb­ki. – Smęt­ni dżen­tel­me­ni z pa­ła­cu nie­opo­dal.

Za­mu­ro­wa­ło mnie. W Pa­ła­cu Sa­skim re­zy­do­wał Sztab Ge­ne­ral­ny Woj­ska Pol­skie­go, a uwa­ga Mes­sa­li­ny nie­dwu­znacz­nie wska­zy­wa­ła na to, że Szkiel­tow­skim in­te­re­so­wa­li się przed­sta­wi­cie­le II Od­dzia­łu. Wy­wiad.

Mes­sa­li­na wy­ci­ągnęła pa­pie­ro­sa i wło­ży­ła go do luf­ki. Wy­jąłem za­pal­nicz­kę, żeby po­dać jej ogień. Na­chy­la­jąc się do niej, po­czu­łem za­pach dro­gich per­fum z in­ten­syw­ny­mi nu­ta­mi ja­ki­chś orien­tal­nych przy­praw ko­rzen­nych. Co­raz trud­niej było mi sku­pić my­śli. Wy­chy­li­łem kie­li­szek wi­śniów­ki, by nie­co roz­jaś­nić umy­sł.

– Po­cze­kaj – pod­jąłem po chwi­li. – A czy ci fa­ce­ci z „Dwój­ki” py­ta­li o Ksa­we­re­go po pu­bli­ka­cji ar­ty­ku­łu, czy wcze­śniej?

– Nie pa­mi­ętam do­kład­nie. Zda­je się, że przy­cho­dzi­li kil­ka razy w tej spra­wie. – Ob­ró­ci­ła się w fo­te­lu, wy­dmu­chu­jąc aro­ma­ty­zo­wa­ny dym. Mu­snęła przy tym ko­ńcem pal­ców moją dłoń. – Słu­chaj, ale może nie za­mar­twiaj­my się na za­pas? Znam go od lat i zda­rza­ły mu się już ta­kie dłu­ższe znik­ni­ęcia.

– Sam nie wiem – mruk­nąłem bez prze­ko­na­nia. Nie chcia­łem dzie­lić się z nią swy­mi po­dej­rze­nia­mi. Po­my­śla­łem z re­zy­gna­cją, że ni­cze­go wi­ęcej chy­ba się tu nie do­wiem. Czy łu­dzi­łem się jesz­cze wte­dy, że Szkiel­tow­ski wró­ci, sko­ro z nie­jed­nej opre­sji wy­cho­dził cało? Od­kor­ko­wa­łem ka­raf­kę i po­now­nie na­pe­łni­łem kie­lisz­ki. – Cóż, wy­pij­my strze­mien­ne­go, będę się zbie­rał.

– Na­rze­czo­na cze­ka? – Oczy Mes­sa­li­ny zwęzi­ły się a na jej kar­ma­zy­no­wych ustach za­go­ścił fi­glar­ny uśmie­szek. – Ta mło­da dama, z któ­rą wi­dzia­łam cię wte­dy na sty­pie, będzie nie­po­cie­szo­na, że spędzasz czas z ja­kąś wy­uz­da­ną dziw­ką, co?

– Wszyst­kie­ście jed­na­ko­we kur­wy – od­pa­ro­wa­łem bez na­my­słu, osta­tecz­nie wy­trąco­ny z rów­no­wa­gi. Szyb­ko rąb­nąłem kie­li­cha i od razu na­la­łem na­stęp­ne­go.

– Ojo­joj, pa­trz­cie go, ja­kie bie­dac­two! – Na­wet nie pró­bo­wa­ła ukryć ra­do­ści, a mnie lek­ko za­szu­mia­ło w gło­wie od wy­pi­te­go al­ko­ho­lu. – Roz­sta­li­ście się? Nie wie­dzia­łam… Ale to bar­dzo do­brze, w su­mie szko­da by cię było do że­niacz­ki. No to świ­ętu­je­my, prze­cież trze­ba cię ja­koś po­cie­szyć! Klin kli­nem, Hi­po­lit­ku, daw­no po­wi­nie­neś to zro­bić, za­miast uża­lać się nad sobą. Nie ma mowy, że­bym cię te­raz wy­pu­ści­ła.

– Daj spo­kój. Po­chle­biasz mi, ale ra­czej mnie na cie­bie nie stać. – Pró­bo­wa­łem jesz­cze się bro­nić, lecz czu­łem, że z ka­żdą se­kun­dą mój opór słab­nie.

– Żar­tu­jesz? Nie sie­dzę tu prze­cież z tobą dla pie­ni­ędzy, głup­ta­sie. Za­ra­biam na in­nych fra­je­rach, a do cie­bie mam wi­docz­nie ja­kąś sła­bo­ść. Chy­ba przez wzgląd na An­to­nie­go. – Rzu­ci­ła mi jed­no ze swo­ich za­lot­nych spoj­rzeń, jed­no­cze­śnie przy­gry­za­jąc lek­ko dol­ną war­gę. Pe­łen pro­fe­sjo­na­lizm, trze­ba przy­znać. Po­my­śla­łem, że wła­ści­wie co mi szko­dzi? Bez­błęd­nie od­czy­tu­jąc moją re­ak­cję, za­nim ja sam zdąży­łem ją so­bie w pe­łni uświa­do­mić, Mes­sa­li­na za­kla­ska­ła w dło­nie. – Kel­ner, szam­pa­na! Baw­my się!

Or­kie­stra za ścia­ną sko­ńczy­ła aku­rat grać wi­ązan­kę foks­tro­tów i roz­po­częła ja­kieś na­mi­ęt­ne tan­go.

***

Na­za­jutrz, kie­dy zja­wi­łem się w re­dak­cji, pa­no­wa­ła tam dziw­na at­mos­fe­ra. Nie ma so­bie rów­ne­go wi­dok ban­dy zdez­o­rien­to­wa­nych pi­sma­ków, któ­rzy za wszel­ką cenę usi­łu­ją spra­wiać wra­że­nie, że są świet­nie po­in­for­mo­wa­ni, pod­czas gdy w isto­cie nie mają po­jęcia, na czym sto­ją. Wszy­scy cho­dzi­li jak na­kręce­ni, mó­wili do sie­bie pó­łsłów­ka­mi i za­cho­wy­wa­li się tak, jak­by wła­śnie wró­ci­li z se­an­su u naj­mod­niej­sze­go w sto­li­cy ja­sno­wi­dza Osso­wiec­kie­go. Całe za­mie­sza­nie spo­wo­do­wa­ne było wi­zy­tą Po­li­cji Pa­ństwo­wej. Oka­za­ło się, że kil­ka dni wcze­śniej na­czel­ny od­był roz­mo­wę te­le­fo­nicz­ną z miesz­ka­jącą w Wil­nie ku­zyn­ką Szkiel­tow­skie­go, a za­nie­po­ko­jo­na ko­bie­ta ofi­cjal­nie zgło­si­ła za­gi­ni­ęcie krew­ne­go. Choć sły­sza­łem o jej ist­nie­niu, to nie po­zna­łem do­tąd oso­bi­ście owej pan­ny Mar­ty, któ­ra ja­ko­by mia­ła być je­dy­ną ży­jącą oso­bą z naj­bli­ższej ro­dzi­ny Ksa­we­re­go. Prze­szło mi wte­dy przez myśl, że wła­ści­wie nie­wie­le wiem o pry­wat­nym ży­ciu mo­je­go przy­ja­cie­la.

Z po­bli­skie­go ko­mi­sa­ria­tu przy­sła­no trzech funk­cjo­na­riu­szy, aspi­ran­ta oraz dwóch przo­dow­ni­ków, któ­rzy kręci­li się po biu­rach i roz­py­ty­wa­li per­so­nel. Kie­dy wsze­dłem, naj­star­szy stop­niem po­li­cjant opusz­czał aku­rat ga­bi­net na­czel­ne­go. Szef ski­nął na mnie z da­le­ka.

– Waj­cher! Do­brze, że pana wi­dzę. Mo­żna na słów­ko?

Za­mknąłem za sobą drzwi.

– O co cho­dzi, pa­nie re­dak­to­rze?

– Mam pro­śbę. – Na­czel­ny nie pa­trząc na mnie, prze­kła­dał na biur­ku ja­kieś pa­pie­ry. – Pan zda­je się był… zna­czy się jest za­przy­ja­źnio­ny ze Szkiel­tow­skim. Dziś po po­łud­niu przy­je­żdża ta jego sio­stra czy ku­zyn­ka. Mó­głby ją pan ode­brać z Wi­le­ńskie­go i od­wie­źć do ho­te­lu? Pro­szę wzi­ąć ra­chu­nek za tak­sów­kę, ga­ze­ta po­kry­je kosz­ty. – Nie cze­ka­jąc na moją od­po­wie­dź, za­pi­sał na kart­ce go­dzi­nę przy­jaz­du po­ci­ągu i ad­res. – Sam bym po­je­chał, ale jak pan wi­dzi, mam tu urwa­nie gło­wy, a jesz­cze te gli­ny wszędzie się kręcą i nosy wty­ka­ją. Spra­wia­ją wra­że­nie znacz­nie bar­dziej za­in­te­re­so­wa­nych pa­pie­ra­mi Szkiel­tow­skie­go i spra­wa­mi, nad któ­ry­mi ostat­nio pra­co­wał, niż usta­le­niem miej­sca jego po­by­tu. Jak­by szu­ka­li ja­kie­goś haka czy coś. Nie­mal siłą mu­sia­łem ich po­wstrzy­mać przed wy­ła­ma­niem zam­ka w jego biur­ku, wy­obra­ża pan so­bie? Prze­cież trze­ba chro­nić źró­dła, a tam mogą być ja­kieś po­uf­ne ma­te­ria­ły. A już ich rącz­ki świerz­bi­ły, mó­wię panu, wła­dzu­nia cze­ka tyl­ko, żeby do­brać się nam do dupy – ga­dał jak najęty. Pod­nió­sł gło­wę i wy­ci­ągnął w moją stro­nę rękę z no­tat­ką. Na­gle za­ma­rł, przyj­rzał mi się uwa­żnie i zmarsz­czył nos. – Co z pa­nem, do dia­bła?

– Nie ro­zu­miem.

– Na ki­lo­metr cuch­niesz pan wódą!

– Bo szu­ka­łem wczo­raj in­for­ma­cji na te­mat Ksa­we­re­go i…

– Gu­zik mnie ob­cho­dzi, gdzie i z kim się pan łaj­da­czysz po no­cach, ale w ro­bo­cie nie­chluj­stwa to­le­ro­wać nie za­mie­rzam, zro­zu­mia­no? Co to, u dia­bła, krew na ko­łnie­rzy­ku?

Zer­k­nąłem na ko­szu­lę i po­ta­rłem pal­cem czer­wo­ną pla­mę.

– Nie, chy­ba szmin­ka – mruk­nąłem.

– No pi­ęk­nie, nie ma co. Je­dźże pan w tej chwi­li do domu i do­pro­wa­dź się do po­rząd­ku! I że­byś mi się na dwo­rzec nie spó­źnił! Ar­ty­ści, niech ich ja­sna cho­le­ra…

Wy­sze­dłem, nie cze­ka­jąc na dal­szy ciąg ty­ra­dy.

***

Pan­na Mar­ta Szkiel­tow­ska oka­za­ła się ni­ską bru­net­ką, spra­wia­jącą w pierw­szej chwi­li wra­że­nie oso­by o ra­czej nie­śmia­łym uspo­so­bie­niu, nie­po­zba­wio­nej jed­nak lek­kiej, acz za­uwa­żal­nej skłon­no­ści do hi­ste­rii. Bez­sku­tecz­nie pró­bo­wa­łem do­strzec w jej ry­sach ja­kie­kol­wiek po­do­bie­ństwo do Ksa­we­re­go. Nie­mal nie od­ry­wa­ła od za­pła­ka­nych oczu ha­fto­wa­nej ba­ty­sto­wej chu­s­tecz­ki, po­wta­rza­jąc w co dru­gim zda­niu, ja­kie to naj­gor­sze prze­czu­cia prze­pe­łnia­ją ją od­no­śnie do losu ku­zy­na. Wszel­kie pod­jęte prze­ze mnie pró­by do­da­nia jej otu­chy spe­łzły na ni­czym. Z po­czu­ciem ulgi od­sta­wi­łem ją do Ho­te­lu Kra­kow­skie­go przy Bie­la­ńskiej i zo­sta­wi­łem swój nu­mer te­le­fo­nu na wy­pa­dek, gdy­by po­trze­bo­wa­ła ja­kie­jś po­mo­cy. Mia­łem na­dzie­ję, że nie za­dzwo­ni. Wró­ci­łem do sie­bie i pa­dłem jak kło­da. Po ostat­niej nocy od­czu­wa­łem de­fi­cyt snu.

Za­dzwo­ni­ła dwa dni pó­źniej. Z ko­mi­sa­ria­tu. Po­li­cja z gli­nian­ki obok Ce­giel­ni Bra­ci Schne­ide­rów w pod­war­szaw­skich Je­lon­kach wy­ło­wi­ła cia­ło to­piel­ca. Pan­na Mar­ta za­re­ago­wa­ła na tę wia­do­mo­ść ta­kim roz­trzęsie­niem, że nikt nie łu­dził się, iż ko­bie­ta będzie w sta­nie do­ko­nać iden­ty­fi­ka­cji. Prędzej sama pa­dła­by tru­pem. Po­je­cha­łem za­tem do pro­sek­to­rium, gdzie guma na ko­łach wóz­ka po­pi­ski­wa­ła w trój­kre­śl­nej okta­wie, pa­to­log brzmiał jak ska­co­wa­ny Ca­ru­so ze zdar­tej pły­ty, a wi­dok ta­tu­ażu na ra­mie­niu cuch­nące­go tru­pa spra­wił, że na mo­ment ogłu­chłem. Tym sa­mym po­szu­ki­wa­nia mo­je­go przy­ja­cie­la do­bie­gły ko­ńca.

***

– Do­stał cza­pę od tych Szwe­dów, mó­wię wam. To przez ten cały za­pa­łcza­ny in­te­res.

– My­ślisz? A może pe­pe­esow­scy bo­jów­ka­rze go do­pa­dli, jak wte­dy No­wa­czy­ńskie­go czy Do­łęgę-Mo­sto­wi­cza, za ja­kieś wcze­śniej­sze ar­ty­ku­ły?

– Chy­ba nie, w tam­tych przy­pad­kach sko­ńczy­ło się na po­bi­ciu. Ja bym jed­nak ob­sta­wiał kon­cern Kreu­ge­ra. Ob­ro­ńcy do­bre­go imie­nia ja­śnie nam pa­nu­jące­go Ko­me­dian­ta ra­czej nie po­su­nęli­by się do za­bój­stwa. Zresz­tą, Ksa­we­ry już daw­no nie pi­sał o Pi­łsud­skim.

– Hm, a może to jed­ni i dru­dzy? Cho­le­ra wie, co od­krył, węsząc wo­kół tych mo­no­po­li. Je­śli to fak­tycz­nie tak gru­ba spra­wa, jak twier­dził, to dzi­siej­si wło­da­rze też są pew­nie umo­cze­ni. Mo­gli się do­ga­dać ze Szwe­da­mi i za­ła­twić go na amen, żeby za­po­biec ujaw­nie­niu wza­jem­nych po­wi­ązań…

W re­dak­cji aż hu­cza­ło od po­dob­nych do­my­słów. Nikt nic nie wie­dział i wszy­scy sta­ra­li się nad­ro­bić brak kon­kret­nych in­for­ma­cji ró­żny­mi, nie­kie­dy naj­bar­dziej fan­ta­stycz­ny­mi spe­ku­la­cja­mi. Sta­ra­łem się spędzać tam jak naj­mniej cza­su, żeby tego nie wy­słu­chi­wać. Znaj­do­wa­łem się w sta­nie otępie­nia. Nie by­łem zdol­ny pi­sać czy pra­co­wać. Naj­chęt­niej za­mknąłbym się w miesz­ka­niu ze skrzyn­ką wód­ki, ale szef wy­zna­czył mi za­da­nie to­wa­rzy­sze­nia pan­nie Mar­cie przy za­ła­twia­niu for­mal­no­ści zwi­ąza­nych z or­ga­ni­za­cją po­grze­bu Szkiel­tow­skie­go. Może i do­brze, bo zmo­bi­li­zo­wa­ło mnie to do po­zo­sta­nia na cho­dzie. Bez tych obo­wi­ąz­ków po­grąży­łbym się w ca­łko­wi­tej apa­tii. Trze­ba przy­znać, że ga­ze­ta sta­nęła na wy­so­ko­ści za­da­nia, wy­ko­rzy­stu­jąc pew­ne wpły­wy dla omi­ni­ęcia biu­ro­kra­cji i w znacz­nej części fi­nan­su­jąc po­chó­wek mo­je­go przy­ja­cie­la. Ku­zyn­kę Ksa­we­re­go trzy­ma­ły w ry­zach je­dy­nie środ­ki uspo­ka­ja­jące, prze­pi­sa­ne przez le­ka­rza, do któ­re­go oso­bi­ście za­ci­ągnął ją na­czel­ny „Rzecz­po­spo­li­tej”.

Po­li­cja, po zmia­nie kwa­li­fi­ka­cji do­cho­dze­nia z za­gi­ni­ęcia na za­bój­stwo, ogra­ni­czy­ła się do ru­ty­no­wych dzia­łań. Funk­cjo­na­riu­sze prze­słu­cha­li kil­ka osób w re­dak­cji, do­cho­dząc, czy zma­rły otrzy­my­wał po­gró­żki i nad czym ostat­nio pra­co­wał. Na py­ta­nie, czy miał wro­gów, ogar­nął mnie pu­sty śmiech. Po­li­cjan­ci skrzęt­nie za­no­to­wa­li od­po­wie­dzi i tyle ich wi­dzie­li­śmy.

Pan­na Mar­ta z ko­lei spra­wia­ła wra­że­nie, jak­by w ogó­le nie in­te­re­so­wa­ły jej efek­ty pra­cy śled­czych. Wy­gląda­ło na to, że chce jak naj­szyb­ciej po­za­ła­twiać nie­zbęd­ne spra­wy i wra­cać do Wil­na. Nie dzi­wi­łem się jej. Ka­żdy prze­ży­wa ża­ło­bę po swo­je­mu.

Na kil­ka dni przed po­grze­bem nie­ocze­ki­wa­nie od­wie­dzi­ła mnie Mes­sa­li­na. Przy­wi­ta­łem ją ze zdzi­wie­niem, bo nie sądzi­łem, że zna mój ad­res.

– By­wa­łam tu już, kie­dy żył An­to­ni – skwi­to­wa­ła krót­ko, roz­sia­da­jąc się na ka­na­pie. – Po­słu­chaj, mam do cie­bie pro­śbę. Wy­my­śli­łam, że­byś za­grał coś na jego po­grze­bie.

Mu­sia­łem zro­bić bar­dzo głu­pią minę, bo mimo po­wa­gi te­ma­tu par­sk­nęła krót­kim, ner­wo­wym śmie­chem.

– Skąd ci to przy­szło do gło­wy? – za­py­ta­łem.

– On by so­bie tego ży­czył, Hi­po­li­cie. Ksa­we­ry ubo­le­wał, że za­nie­dbu­jesz in­stru­ment, od­kąd za­cząłeś pra­co­wać w ga­ze­cie. Czuł się na­wet tro­chę od­po­wie­dzial­ny, bo sam na­ma­wiał cię do pi­sa­nia o mu­zy­ce, za­miast do jej wy­ko­ny­wa­nia.

– Nie sądzi­łem, że roz­ma­wia­li­ście na mój te­mat – od­pa­rłem z za­kło­po­ta­niem. – A poza tym to nie jego wina, że od­sze­dłem z or­kie­stry.

Roz­mo­wa za­częła nie­bez­piecz­nie zba­czać na dra­żli­we tory. Wsta­łem i pod­sze­dłem do bar­ku. Nie py­ta­jąc Mes­sa­li­ny o zda­nie, na­la­łem nam po lamp­ce ko­nia­ku.

– No do­brze – wes­tchnęła. – Po­wiem ci praw­dę. Wie­dzia­łam, że roz­sta­łeś się z tą skrzy­pacz­ką. Wy­py­ty­wa­łem kie­dyś o cie­bie Ksa­we­re­go, bo wpa­dłeś mi w oko. – To wy­zna­nie mu­sia­ło ją chy­ba spo­ro kosz­to­wać. – Bez obaw, daw­no już wy­zby­łam się wszel­kich złu­dzeń. Ostat­nio, kie­dy przy­sze­dłeś do Oazy, pod­pu­ści­łam cię, żeby tro­chę się tobą za­ba­wić. Jak wie­lo­ma in­ny­mi. Ale chy­ba nie masz mi tego za złe? Do­brze nam to oboj­gu zro­bi­ło.

Mil­cza­łem. Rémy Mar­tin roz­le­wał się po cie­le ak­sa­mit­nym stru­mie­niem cie­pła. Sły­sza­łem, jak tru­nek po­wo­li sączy się w dół mo­ich trze­wi.

– Po co tu przy­szłaś?

– By cię prze­ko­nać, że po­wi­nie­neś to dla nie­go zro­bić, Hi­po­li­cie. Za­graj.

– Daw­no nie ćwi­czy­łem, nie wiem, czy… – za­cząłem od­ru­cho­wo, ale Mes­sa­li­na nie po­zwo­li­ła mi do­ko­ńczyć. Po­de­szła i do­tknęła mo­ich ust opusz­kiem pal­ca. Na­stęp­nie uśmiech­nęła się smut­no, po­kręci­ła gło­wą i wy­szła.

W miesz­ka­niu zo­stał po niej za­pach ko­rzen­nych per­fum i ślad szmin­ki na kie­lisz­ku.

***

Nie, nie zro­bię tego. W tych oko­licz­no­ściach ab­so­lut­nie nie po­wi­nie­nem tego ro­bić. Nie ze­psu­ję efek­tu po­spo­li­tą ma­nie­rą i nie roz­wi­bru­ję tego H, któ­re aż się o to pro­si. Le­piej tyl­ko mu­snąć je smycz­kiem i zo­sta­wić do wy­brzmie­nia. Pro­sto, asce­tycz­nie, po­wści­ągli­wie. Aku­sty­ka za­dba o resz­tę. Swo­ją dro­gą, żeby za­czy­nać fra­zę aku­rat roz­ło­żo­nym trój­dźwi­ękiem zwi­ęk­szo­nym w tam­tej epo­ce, na to trze­ba było nie lada od­wa­gi i cha­rak­te­ru. A z dru­giej stro­ny, ten wio­dący mo­tyw cu­dow­nie re­ali­zu­je za­ło­że­nia teo­rii afek­tów – ba­ro­ko­we­go kodu, zgod­nie z któ­rym pew­ne mu­zycz­ne kon­fi­gu­ra­cje po­sia­da­ją okre­ślo­ne zna­cze­nie. Czte­ry ostat­nie dźwi­ęki w po­cząt­ko­wych tak­tach two­rzą fi­gu­rę re­to­rycz­ną ima­gi­na­tio cru­cis, wy­obra­że­nie le­żące­go krzy­ża, któ­ry mo­żna na­ry­so­wać, łącząc nuty na pi­ęcio­li­nii.

W Sa­ra­ban­dzie z V Su­ity c-moll na wio­lon­cze­lę solo Bach nie użył żad­ne­go dwu­dźwi­ęku. W prze­ci­wie­ństwie do in­nych części cy­klu pró­żno szu­kać tu akor­dów ła­ma­nych czy po­pi­so­wych pa­sa­ży. Ce­lo­wo gram w żó­łwim tem­pie, nie­mal do ca­łko­wi­te­go za­tra­ce­nia się me­trum. Nie­kie­dy im szyb­ciej, tym pro­ściej, a dziś zde­cy­do­wa­nie nie o to cho­dzi. Sa­ra­ban­da to for­ma sty­li­zo­wa­na, któ­ra daw­no ze­rwa­ła z po­zo­ra­mi ta­necz­no­ści. Pod mo­imi pal­ca­mi mu­zy­ka tęt­ni we­wnętrz­nym pul­sem, lecz jest on tak po­wol­ny, że za­pew­ne nikt ze zgro­ma­dzo­nych w ka­pli­cy ża­łob­ni­ków nie jest w sta­nie prze­wi­dzieć, kie­dy na­stąpi ko­lej­ny dźwi­ęk. Czy w ogó­le na­stąpi? Ta nie­pew­no­ść jest za­mie­rzo­na. Jak ko­ła­ta­nie umie­ra­jące­go ser­ca, nie wia­do­mo, któ­re ude­rze­nie będzie tym ostat­nim. My­ślę drob­ny­mi war­to­ścia­mi ryt­micz­ny­mi, ka­żdą ósem­kę dzie­lę w gło­wie na pół, li­cząc w tem­pie, w ja­kim szes­nast­ka rów­na się czter­dzie­stu sze­ściu ude­rze­niom na mi­nu­tę. To naj­ni­ższa war­to­ść na moim me­tro­no­mie, tu­taj ko­ńczy się jego ska­la. Nie tak po­win­no się in­ter­pre­to­wać Ba­cha.

Kła­ma­łem, mó­wi­ąc, że nie ćwi­czę. Ro­bię to w mia­rę sys­te­ma­tycz­nie, po pro­stu zre­zy­gno­wa­łem z pu­blicz­nych wy­stępów. Wiem już, że nie je­stem w sta­nie żyć bez gra­nia, choć przez ja­kiś czas pró­bo­wa­łem. In­stru­ment jest za­zdro­sny i za­bor­czy. Si­ęgam po wio­lon­cze­lę z za­że­no­wa­niem – jak mło­kos ukrad­kiem wa­ru­jący pod oknem swej pierw­szej mi­ło­ści; jak na­ło­go­wiec, któ­ry choć usil­nie wal­czy ze sobą, to osta­tecz­nie ule­ga, bio­rąc ko­lej­ną daw­kę nar­ko­ty­ku. Czy­ta­nie par­ty­tur przy for­te­pia­nie to za­le­d­wie er­satz, nie spra­wia mi sa­tys­fak­cji, je­stem zresz­tą ra­czej nie­udol­nym pia­ni­stą. Wio­lon­cze­la to zu­pe­łnie inna baj­ka, tu­taj znaj­du­ję się na swo­im te­re­nie. In­tym­ny, fi­zjo­lo­gicz­ny wręcz kon­takt z dźwi­ękiem, do­tyk stru­ny bez­po­śred­nio pod pal­cem, drew­nia­ny kor­pus prze­no­szący wi­bra­cje na wła­sne cia­ło – oto do­zna­nia, ja­kich nie za­stąpi żad­na pły­ta, naj­lep­sze gło­śni­ki ani cu­dzy kon­cert. Tego po pro­stu nie jest w sta­nie do­świad­czyć bier­ny słu­chacz.

Nie­znacz­ny­mi ru­cha­mi pal­ców ob­ra­cam żab­kę smycz­ka, zwi­ęk­sza­jąc ilo­ść wło­sia, któ­re prze­su­wa się po stru­nie. Sub­tel­nie zmie­nia się tembr. Kon­tro­lu­ję kąt pro­wa­dze­nia drzew­ca, pod­czas gdy często­tli­wo­ść do­ci­śni­ętej stru­ny wpra­wia w drga­nie inną, pu­stą, czy­li nie­do­ci­śni­ętą. Aku­sty­ka zna to zja­wi­sko pod na­zwą sym­pa­tycz­ne­go re­zo­nan­su. W tej kon­kret­nej su­icie kom­po­zy­tor za­le­cił scor­da­tu­rę – prze­stro­je­nie naj­wy­ższej stru­ny o ton ni­żej, aby trze­cia z pierw­szą two­rzy­ły okta­wę G–g. To do­mi­nan­ta w to­na­cji c-moll. Dzi­ęki temu in­stru­ment re­agu­je od­mien­nie, wzbu­dza­ją się w nim inne tony skła­do­we dźwi­ęku. W po­miesz­cze­niu z dłu­gim po­gło­sem, kie­dy gra się w tak eks­tre­mal­nie wol­nym tem­pie jak ja, to wra­że­nie się po­tęgu­je. Nie tak po­win­no się wy­ko­ny­wać Ba­cha.

Ła­mię dziś wszel­kie ka­no­ny wy­ko­naw­cze, dep­czę utar­tą sty­li­sty­kę i nie dbam o aka­de­mic­ką po­praw­no­ść. Dziś z roz­my­słem wbi­jam kij w mro­wi­sko, za­prze­cza­jąc temu, co sam pi­sa­łem w dzie­si­ąt­kach re­cen­zji. Nie gram dla przy­jem­no­ści słu­cha­czy ani po to, by ich wzru­szyć – ja ich dziś za­męczam. Dziś ta sa­ra­ban­da ma pro­wo­ko­wać, tak jak pro­wo­ka­cyj­ne były ar­ty­ku­ły Ksa­we­re­go. Ma ob­ró­cić na nice świa­do­mo­ść, jak jego de­ma­ska­tor­skie i bez­kom­pro­mi­so­we re­por­ta­że. Wiem, że po­pe­łniam swe­go ro­dza­ju świ­ęto­kradz­two, po­słu­gu­jąc się w tym celu mu­zy­ką lip­skie­go kan­to­ra, choć nie zmie­niam w niej ani nuty. Prze­ciw­nie, ka­żdą wy­ko­nu­ję z pie­czo­ło­wi­to­ścią i mor­der­czą wręcz pre­cy­zją, z prze­sad­nym być może na­masz­cze­niem, ale za to w wy­krzy­wio­nym kon­te­kście. Bo niby jak w tych oko­licz­no­ściach po­win­no się in­ter­pre­to­wać Ba­cha? Jak, py­tam, jak ina­czej, do kur­wy nędzy, mo­żna grać przy za­mkni­ętej trum­nie skry­wa­jącej zbez­czesz­czo­ne, zma­sa­kro­wa­ne nie do po­zna­nia zwło­ki czło­wie­ka, któ­ry przez całe ży­cie dążył do trans­pa­rent­no­ści wła­dzy i rze­tel­ne­go re­la­cjo­no­wa­nia fak­tów? Któ­re­go za to dąże­nie spo­tka­ły je­dy­nie nie­ludz­kie męczar­nie, cier­pie­nie i ból?

Po­wści­ągam emo­cje. Przy­naj­mniej do­pó­ki nie sko­ńczę grać, mu­szę się kon­tro­lo­wać. Zwod­ni­cze roz­wi­ąza­nia har­mo­nicz­ne, nie­ocze­ki­wa­ne al­te­ra­cje sprzy­ja­ją em­fa­zie, ale jest to po­ku­sa, któ­rej nie wol­no mi ulec. Z że­la­zną kon­se­kwen­cją od­li­czam w gło­wie szes­nast­ki, pil­nu­jąc, by nie przy­spie­szyć. To mi po­ma­ga utrzy­mać kon­cen­tra­cję. Uspo­ka­jam od­dech i sku­piam uwa­gę na wi­do­ku dro­bi­nek ka­la­fo­nii, ula­tu­jących spod smycz­ka. Gra­jąc Ba­cha tak, jak nie po­win­no się go grać, że­gnam przy­ja­cie­la, któ­ry za­pła­cił cenę, ja­kiej nikt nie po­wi­nien pła­cić za pra­gnie­nie ujaw­nie­nia praw­dy.

***

Agniesz­ka sta­ła w po­bli­żu bra­my, spo­wi­ta w cień rzu­ca­ny przez ma­je­sta­tycz­ną to­po­lę. Gdy­bym wcześ­niej do­strze­gł jej syl­wet­kę pod drze­wem, wy­bra­łbym inną dro­gę albo po­cze­kał, aż odej­dzie. Wy­cho­dząc z cmen­ta­rza, by­łem za­to­pio­ny w my­ślach i zo­rien­to­wa­łem się zbyt pó­źno.

– Uni­kasz mnie.

– A dzi­wisz się?

Nie od­po­wie­dzia­ła. Mimo pó­łm­ro­ku do­strze­głem, że ma oczy opuch­ni­ęte od łez. Nie by­łem za­sko­czo­ny jej obec­no­ścią na po­grze­bie. Lu­bi­li się z Ksa­we­rym. W cza­sach na­sze­go na­rze­cze­ństwa spędza­li­śmy we tro­je spo­ro cza­su.

– Pój­dę już – mruk­nąłem, po­pra­wia­jąc na ra­mie­niu pa­sek od fu­te­ra­łu wio­lon­cze­li.

– Za­cze­kaj, Hi­po­li­cie. Chcia­łam cię pro­sić…

– Nie masz pra­wa o nic mnie pro­sić!

Agniesz­ka wol­no po­ki­wa­ła gło­wą, jak­by spo­dzie­wa­ła się ta­kiej od­po­wie­dzi.

– Wiem, co czu­jesz…

– Do­praw­dy?

– …ale tu nie cho­dzi o nas, tyl­ko o Ksa­we­re­go.

Unio­słem brwi.

– A co on miał z tym wspól­ne­go? – za­py­ta­łem.

– Je­śli po­świ­ęcisz mi chwi­lę i nie będziesz prze­ry­wał, to ci wy­ja­śnię. Czy pro­szę o zbyt wie­le?